Ήταν μπεκρής ο Μπετόβεν; – Το σκοτεινό πρόσωπο πίσω από την ιδιοφυία

Γενετιστές χρησιμοποίησαν τούφες που προέρχονται σχεδόν σίγουρα από τα μαλλιά του Μπετόβεν και κατέληξαν προ ημερών στο συμπέρασμα ότι ο μεγάλος μουσουργός είχε γενετικό πρόβλημα στο ήπαρ, ήταν παράλληλα φορέας ηπατίτιδας Β και ότι αυτά τα δύο στοιχεία, σε συνδυασμό με την κατανάλωση αλκοόλ, αποδείχθηκαν μοιραία για τη ζωή του. Θεωρούν όμως ότι μάλλον δεν ήταν αλκοολικός, διότι με αυτή τη γενετική προδιάθεση θα αρκούσε να πίνει και μόνο ένα μπουκάλι κρασί την ημέρα για να παρουσιάσει κίρρωση του ύπατος.

Από την άλλη, προηγούμενη ανάλυση είχε δείξει ότι ο Μπετόβεν υπέστη δηλητηρίαση από μόλυβδο και μετά αποδείχθηκε ότι η τούφα που ανέλυσαν ήταν μιας γυναίκας. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ευσταθεί και η νεότερη ανάλυση. Όπως και να έχει, στην δυστυχισμένη και παράξενη ζωή του Μπετόβεν, το ότι έπινε ήταν μάλλον το λιγότερο.

Ο ιδιοφυής συνθέτης έζησε βασανισμένα, βασανίζοντας παράλληλα και πολλούς άλλους. Αν το 1815 υπήρχε twitter, θα  ήταν ανελέητο! Ήταν τρομερά αυταρχικός προς τα δύο αδέλφια του και κήρυξε αδυσώπητο πόλεμο προς την χήρα κουνιάδα του Γιοχάνα, για να της πάρει την επιμέλεια του παιδιού της. Αβυσσαλέο μίσος προς τη μάνα και ανεξήγητο πάθος για τον γιο της και ανιψιό του. Εκείνος υποστήριζε ότι η διαμάχη για την κηδεμονία ήταν θέμα καθαρά ηθικής και ότι όλα τα έκανε για το καλό του παιδιού.

Όμως ο Μπετόβεν στάθηκε τόσο σκληρός σε αυτή την παράξενη υπόθεση βίαιης υιοθεσίας, που ακόμα και όταν αυτό το παιδί μεγάλωσε και έκανε απόπειρα αυτοκτονίας προκειμένου να απαλλαγεί από την τυραννία του θείου του, εκείνος του έδωσε την επιλογή να πάει… στο στρατό. Κάποιος θα μπορούσε να υποθέσει πολλά για την παράξενη σχέση του Μπετόβεν με τον ανιψιό του, που ποτέ δεν καθορίστηκε ως αιμομικτική ή σεξουαλική εντούτοις. Ακόμα κι αν υπήρχε εν δυνάμει μια ερωτική έλξη, δεν φαίνεται από κανένα απολύτως στοιχείο να υλοποιήθηκε σε παιδεραστία και σεξουαλική κακοποίηση. Απεναντίας αυτό το σενάριο μάλλον δεν ευσταθεί.

Τι απέγινε το παιδί

Ο Καρλ που έγινε το μήλο της έριδος με τόσο παράδοξο τρόπο, τελικά έζησε ευκατάστατα χάρη στα χρήματα που κληρονόμησε από τον ιδιότροπο θείο του. Απέκτησε πέντε παιδιά. Δεν ξέρουμε αν ευτύχισε και αν η δική του κίρρωση οφειλόταν στο ποτό, αλλά έφυγε κι εκείνος σχετικά νέος, στα 52 του χρόνια. Σε όλη του τη ζωή χτενιζόταν έτσι ώστε να μη φαίνεται η ουλή από την απόπειρα αυτοκτονίας του. Θείος και ανιψιός πέθαναν 52 ετών και 57 ετών αντίστοιχα, αμφότεροι από κίρρωση του ήπατος, όπως και ο πατέρας του Μπετόβεν. Ο τάφος του Καρλ συλήθηκε και έτσι δεν θα μάθουμε ποτέ αν ήταν ανιψιός ή πραγματικός γιος του Λούντβιχ ή τον τύπο ηπατίτιδας που τον σκότωσε.

Η παράξενη εμμονή του Μπετόβεν να κάνει με το στανιό γιο του τον ανιψιό του, και να σέρνει επί χρόνια στα δικαστήρια μια γυναίκα για να της πάρει το παιδί, απέπνεε μια τρομερή δυσωδία. ;Oμως η αίγλη του μεγάλου μουσικού έκρυψε επαρκώς την προσωπική μικρότητα. Ο ίδιος θεωρούσε απλά ότι το “δια ταύτα” στη ζωή είναι να έχεις δύναμη και δήλωνε ότι εκείνος την διέθετε.

Επίσης θεωρούσε ότι δεν ισχύουν για τις σημαίνουσες προσωπικότητες τα ίδια μέτρα και σταθμά με την… πλέμπα. Μόνο ένα δικαστήριο του αντιστάθηκε στο ζήτημα της υιοθεσίας του ανιψιού του, κι αυτό επειδή ο Μπετόβεν έκανε το λάθος να εκνευρίσει τους δικαστές: μέσα στην αλαζονεία και τα νεύρα του, του ξέφυγε και αναφέρθηκε σε ευγενείς και σε “δευτεροκλασάτο” δικαστήριο για πληβείους.

Οι εκδοχές

Εν τέλει, όμως ανέτρεψε κι αυτήν, την μοναδική εις βάρος του απόφαση, που απέδιδε το παιδί στην μητέρα προσωρινά, διότι απευθύνθηκε εν συνεχεία σε ανώτερο δικαστήριο, και έβαλε λυτούς και δεμένους για να ορισθεί αυτός αποκλειστικός κηδεμόνας του άτυχου Καρλ Μπετόβεν. Τα κουτσομπολιά της εποχής εκείνης, είχαν να διαλέξουν ανάμεσα σε πολλά σενάρια. Σύμφωνα με το λιγότερο πιθανό, ο Μπετόβεν ήταν ερωτευμένος με την γυναίκα του αδελφού του, την όμορφη Γιοχάνα, και ο ανιψιός ήταν στην πραγματικότητα γιος του, από κάποια ευκαιριακή συνεύρεση με την πιθανώς ζωηρή κουνιάδα.

Η γυναίκα αυτή, από εύπορη οικογένεια η ίδια, ήταν έξι μηνών έγκυος όταν παντρεύτηκε τον Κάσπαρ, τον αδελφό του συνθέτη. Μήπως υπήρχε κάποια ανομολόγητη σχέση και με τα δύο αδέλφια συγχρόνως; Αυτό θα ερμήνευε το μένος για τη Γιοχάνα, το οποίο ο ίδιος απέδιδε στον ανήθικο χαρακτήρα της. Η επόμενη εκδοχή έχει πιο αμαρτωλό περιεχόμενο

Υποστήριξαν κάποιοι ότι ο μουσουργός είχε ίσως ερωτικό πάθος για τον μικρό του αδελφό Κάσπαρ και για αυτό μισούσε την Γιοχάνα, καθώς αυτή μπήκε ανάμεσά τους. Όταν ο Κάσπαρ πέθανε από φυματίωση, ο Μπετόβεν μετέφερε το σιωπηρό ερωτικό του πάθος ως φαντασίωση στον 9χρονο τότε ανιψιό του και τον διεκδίκησε μανιωδώς. Όμως, αν και γυρίστηκε ταινία με αυτή την εκδοχή, δεν θεωρείται ούτε αυτή η επικρατέστερη.

Το δε βασικό επιχείρημα αυτής της θεωρίας (πως ο Μπετόβεν ήταν ανύπανδρος) δεν ευσταθεί, καθώς υπάρχουν εκατομμύρια ανύπανδροι άνθρωποι που δεν είναι gay, ενώ αναφέρονται και σχέσεις του Μπετόβεν με πολλές γυναίκες. Κατά πάσα πιθανότητα έμεινε ανύπανδρος επειδή, αν και ο ίδιος δεν ήταν από “τζάκι”, ήθελε να παντρευτεί γυναίκα με τίτλο. Αν, όμως, τον παντρευόταν αριστοκράτισσα, ο τίτλος της θα χανόταν για τα παιδιά της. Ο ίδιος απέμεινε μόνος γιατί μάλλον μέχρι τέλους επεδίωκε αυτό τον μη ρεαλιστικό στόχο. Εξάλλου, η βασική του ένσταση ακόμα και στους γάμους των δύο αδελφών του, επισήμως τουλάχιστον, ήταν πως δεν επέλεξαν γυναίκες με τίτλο.

Ο μέθυσος πατέρας

Η τρίτη και επικρατέστερη εκδοχή αποδίδει την μανία του Μπετόβεν στα ελεεινά παιδικά χρόνια του, με τον μουσικό, αλλά μέθυσο πατέρα του, που τον κλείδωνε στο κελάρι όταν δεν ερμήνευε τέλεια τις νότες, που τον ξυπνούσε, τον έδερνε και τον έβαζε να παίζει πιάνο με το ζόρι μέσα στην νύχτα, για να τον προωθήσει, και να βγάλει λεφτά, ως “παιδί θαύμα”. Από τα επτά παιδιά του μέθυσου πατέρα, έζησαν μόνον τα τρία αγόρια. Ο μουσουργός ήταν ο μεγάλος αδελφός και ανέλαβε πολλές υποχρεώσεις. Η μάνα, που ήταν φιλάσθενη και καταθλιπτική, πέθανε στα 50 της, όταν τα αγόρια ήταν στην εφηβεία.

Ο 17χρονος Μπετόβεν έφτασε στο σημείο να ζητήσει τότε την εντολή δικαστηρίου για να εισπράττει εκείνος έστω και τον μισό μισθό του πατέρα του, του Γιόχαν Μπετόβεν, ώστε να μπορεί να συντηρείται αυτός και τα δύο αδέλφια του. Το δικαστήριο δέχθηκε, γιατί τα τρία αγόρια δεν είχαν να φάνε. Σύντομα πέθανε από κίρρωση του ήπατος ο τυραννικός πατέρας που φαντασιωνόταν ότι ο νεαρός Μπετόβεν θα συντηρούσε, ως τρομερό ταλέντο στο πιάνο, όλη την οικογένεια.

Σύμφωνα λοιπόν με την επικρατέστερη εκδοχή, έχοντας ο ίδιος ο Μπετόβεν ζήσει την σκληρή αυταρχικότητα στο πετσί του, και έχοντας ουσιαστικά ανδρωθεί χωρίς αγάπη, επιζητούσε να επιβάλλεται όπου μπορούσε, αμφισβητούσε την εξουσία όλων των άλλων και αναπαρήγαγε το μοντέλο κακοποίησης που είχε υποστεί. Στο πρόσωπο του μικρού Καρλ συμπύκνωσε όση αγάπη μπορούσε να ελπίζει ότι θα έδινε και θα έπαιρνε, αλλά δεν είχε βιώσει ποτέ τον τρόπο να την κερδίσει. Πάλεψε να γίνει “αγαπημένος πατέρας” με δικαστήρια, αστυνομίες και βρισιές προς τη μάνα.

Προς τα αδέλφια

Όταν ο Μπετόβεν “πιάστηκε” οικονομικά, στήριξε τους μικρούς αδελφούς του, αλλά τους έβγαλε και την πίστη. Ο Γιόχαν, ο μικρότερος, έγινε φαρμακοποιός. Κάποια στιγμή θέλησε να παντρευτεί την οικονόμο του. Ο Μπετόβεν έφτασε να κινητοποιήσει το δήμαρχο και την αστυνομία για να αποτρέψει τον γάμο ως “ανάρμοστο”. Δεν τα κατάφερε. Τα δυο αδέλφια για πολλά χρόνια έκοψαν την καλημέρα και ο Γιόχαν βρήκε την ησυχία του.

Όταν ο Γιόχαν  έφυγε μακριά και έγινε γαιοκτήμονας, έστειλε ως επιτυχημένος πλέον  στον μουσουργό μια καρτ ποστάλ της εποχής γράφοντας, «ο αδελφός σου που έχει στην κατοχή του τεράστιες εκτάσεις» και ο Μπετόβεν του απάντησε «χαιρετίσματα από τον αδελφό σου που έχει στην κατοχή του μυαλό». Κάποια στιγμή αποκαταστάθηκαν εν μέρει οι σχέσεις, ειδικά όταν πλέον ο Μπετόβεν ήταν βαριά άρρωστος. Ο Γιόχαν πάντως έζησε μέχρι τα 70 του.

Ο Κάσπαρ, ο μεσαίος αδελφός, δεν είχε την ίδια τύχη. Δούλευε ως λογιστής και μάνατζερ τρόπον τινά του Μπετόβεν, οπότε παρέμεινε εξαρτημένος μέχρι το τέλος. Ο “μεγάλος αδελφός” σε όλα ανακατευόταν και έγινε έξαλλος όταν ο “μικρός” αποφάσισε να παντρευτεί την Γιοχάνα, με την οποία απέκτησε τον Καρλ. Ο Κάσπαρ δυστυχώς στα 40 του αρρώστησε βαριά από φυματίωση. Τότε, υποκύπτοντας στις πιέσεις του Μπετόβεν, ο οποίος εξαρχής μισούσε την Γιοχάνα, έγραψε διαθήκη όπου όριζε ότι θα έπρεπε ο Λούντβιχ να αναλάβει την φροντίδα του μικρού Καρλ.

Εκείνο που ενδιέφερε τον ετοιμοθάνατο πατέρα ήταν να μη μείνει οικονομικά ακάλυπτο το παιδί του. Και δεν ήταν ασυνήθιστο στα χρόνια εκείνα η χήρα και το ορφανό από πατέρα παιδί, να χρειάζονται έναν άνδρα προστάτη. Όμως ο Μπετόβεν έβαλε τον αδελφό του και διέγραψε την φράση «με τη σύζυγό μου θέλουμε να αναλάβει την φροντίδα του παιδιού ο αδελφός μου» και απαίτησε να χρησιμοποιήσει ο ετοιμοθάνατος Κάσπαρ το πρώτο πρόσωπο στην σχετική απόφαση.  Όταν ο Μπετόβεν έφυγε από το σπίτι, ο Κάσπαρ προσέθεσε την φράση «ελπίζω η Γιοχάνα και ο αδελφός μου να βρουν τρόπο να βελτιώσουν την σχέση τους για το καλό του παιδιού μου». Αυτό σήμαινε όμως κηδεμονία από κοινού και άρχισε η μάχη.

Μάχη μέχρι τέλους

Στα δικαστήρια ο Μπετόβεν επικαλέστηκε ακόμα και το γεγονός ότι στα 17 της η Γιοχάνα είχε πάρει ένα μαργαριταρένιο κολιέ της μαμάς της “ως κοινή κλέφτρα” και ότι φόρτωσε την κλοπή σε μια υπηρέτρια. Επίσης θυμήθηκε ότι κάποια στιγμή «η Γιοχάνα έκλεψε χρήματα και από τον σύζυγό της και αδελφό μου». Όμως στην ουσία εκείνη ήταν πιο εύπορη από τον μισθοσυντήρητο σύζυγό της και του είχε δώσει μεγάλη προίκα. Επρόκειτο δηλαδή για δικά της χρήματα, όμως την εποχή εκείνη η γυναίκα σε πολλές χώρες έχανε κάθε δικαίωμα στην περιουσία μετά το γάμο της.

Την κατηγορούσε επίσης ότι άφηνε το γιο της στη νταντά και πήγαινε σε χορούς και γλέντια. Ούτε αυτό ούτε οι κλοπές θα της αφαιρούσαν την επιμέλεια, αν ο αντίδικος δεν ήταν ο Μπετόβεν. Η μητέρα ζητούσε απλά την κοινή επιμέλεια, «διότι το παιδί της δεν έχει κανέναν να μιλήσει στον ελεύθερο χρόνο του, αφού ο Μπετόβεν είναι κουφός, αλλά έχει και κλονισμένη υγεία». Επίσης έλεγε ότι ο μουσουργός τον απέκοπτε και από όλους τους φίλους του. Το αγόρι το έσκασε πάνω από τέσσερις φορές και κάθε φορά κατέφευγε στη μητέρα του, αλλά ο Μπετόβεν έστελνε την αστυνομία και τον ξανάφερναν πίσω.

Ο μουσουργός απαντούσε ότι «το παιδί κάνει μαθήματα πιάνου και ζωγραφικής και δεν έχει ελεύθερο χρόνο για να πιάνει κουβέντα». Επίσης υποστήριζε ότι είναι ψέματα πως δεν ακούει ή πως είναι άρρωστος, ενώ περνούσε μεγάλα διαστήματα με πυρετό και η κώφωση προχωρούσε ακάθεκτη. Όταν εκείνη πήγε να δει το γιο της στο σχολείο, ο μουσουργός κατάφερε να βγάλει δικαστική εντολή να μη βλέπει το παιδί της χωρίς τη δική του συγκατάθεσή, ούτε καν εκεί «ώστε να περιοριστεί η κακή επιρροή της». Της πήρε με δικαστική εντολή και τη μισή σύνταξη χηρείας “για τα εκπαιδευτικά έξοδα του παιδιού”.

Όταν το 9χρονο αγόρι ζήτησε τη μαμά του επειδή θα χειρουργείτο και πονούσε, του είπε «με απογοητεύεις που έχεις ακόμη μέσα σου αυτό το δηλητήριο» (εννοώντας την αγάπη του παιδιού για τη μάνα). Του άλλαξε πάνω από τρία σχολεία και ο μικρός αντιδρούσε πλέον, γιατί μέσα σε όλα, ο Μπετόβεν ήθελε ντε και καλά να τον κάνει μουσικό, παρότι το παιδί δεν είχε κανένα ταλέντο. Η μάχη κράτησε μέχρι το 1820 όταν, ακόμα και ο βασιλιάς απέρριψε το αίτημα της μάνας, η οποία τότε συνδέθηκε με έναν επιχειρηματία και απέκτησε μια κόρη.

Η απόπειρα αυτοκτονίας

Το 1825, στα 20 χρόνια του ο Καρλ, όταν δεν άντεχε πια την τυραννία του Μπετόβεν από τον οποίο εξαρτιόταν οικονομικά, πούλησε το ρολόι του και αγόρασε δυο πιστόλια και αυτοπυροβολήθηκε. Το πρώτο βλήμα αστόχησε τελείως, και το δεύτερο του “έξυσε” το κούτελο.

Ο Μπετόβεν τον έβαλε να καταταγεί μόλις ανέρρωσε. Η υγεία του μουσουργού εν τω μεταξύ όμως επιδεινώθηκε, οπότε άρχισε να εκλιπαρεί με επιστολές τον ανιψιό του: «Λατρεμένε μου γιε, έλα να δεις τον πατέρα σου, δεν θα ακούσεις ούτε μια κακή κουβέντα από το στόμα μου», του έγραφε.

Όμως τώρα ο Καρλ ήταν στρατιωτικός και μπορούσε να αποφεύγει τον θείο του. Μόνον όταν ο μουσουργός ήταν στα τελευταία του, κάθισε ο Καρλ για λίγο καιρό κοντά του. Κάποια στιγμή αναχώρησε πάλι για τη μονάδα του και δύο μέρες μετά ο Μπετόβεν πέθανε. Στην κηδεία του πήγαν πάνω από 10.000 άτομα, μεταξύ των οποίων ο Σούμπερτ.

Σύμφωνα με κάποιες μαρτυρίες, πήγε και η Γιοχάνα, η οποία δεν έκανε ποτέ δηλώσεις εναντίον του Μπετόβεν μετά το θάνατό του. Ίσως στην κηδεία μπόρεσε να σταθεί ανεμπόδιστα δίπλα στο γιο της. Ή μπορεί να τον συνόδευε η Καρολίν, την οποία σύντομα ο Καρλ παντρεύθηκε και την οποία ο Μπετόβεν δεν ήθελε να βλέπει ούτε ζωγραφιστή. Δεν είχε τίτλο…