“Jules and Jim”: Ένα ερωτικό τρίγωνο στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο

Η Ζαν Μορό (Jeanne Moreau) απολαυστική βεντέτα της οθόνης, μία γυναίκα σύμβολο του γαλλικού σινεμά και της ποπ κουλτούρας της εποχής της, ενσαρκώνει την Κατρίν που δεν αποδέχεται κανένα κομφορμισμό και εγκλωβισμό στις σχέσεις της. Γίνεται η βασίλισσα, εκείνη που επιλέγει τους συντρόφους της, χωρίς ταμπού και πολλούς συναισθηματισμούς, ενώ ταυτόχρονα βιώνει έντονα την ερωτική αντιζηλία. Χωρίς να γίνεται πουθενά χυδαίο ή σεξουαλικό, το ‘Ζιλ και Τζιμ’ εντυπωσιάζει ευρηματικά με την φρεσκάδα, τη νεανικότητα και μία εφηβική ανεμελιά, που όλοι θα θέλαμε να συμμετέχουμε.

Επιτομή της τέχνης και της λογοτεχνίας, οι δύο ήρωες ονειρεύονται και αναλύουν Σαίξπηρ, Γκαίτε, και κάθε συγγραφέα ή ποιητή, που τους κάνει εντύπωση. Άνθρωποι των αρχών του 20ου αιώνα, που η ζωή μοιάζει να γίνεται διαφορετική με την βιομηχανική επανάσταση, που εν τω μεταξύ συντελείται και επεκτείνεται. Είναι η εποχή των μεγάλων αλλαγών, τεχνολογικών και κοινωνικών, της μαζικής παραγωγής και του φορντισμού. Ο πόλεμος είναι μία παρένθεση και η μελαγχολία έχει θέση, όσο ο έρωτας αυξομειώνεται στις καρδιές των ηρώων της ταινίας.

Η nouvelle vague στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και της δεκαετίας του 1960 έρχεται σε μία εποχή επίσης μεγάλων κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών στη Γαλλία και όχι μόνο, όπως της σεξουαλικής επανάστασης και της ροκ μουσικής, κινημάτων όπως του φεμινισμού, αλλά και της ανάπτυξης μίας νέας ριζοσπαστικής λογοτεχνικής γενιάς (Ντυράς, Σαγκάν, κ.ά.), της ψυχανάλυσης και σημειολογίας ως εργαλεία ανάλυσής τους, αλλά ακόμα περαιτέρω ανάπτυξη και των θετικών επιστημών πιο έντονα από την εποχή που ζουν οι ήρωες του ‘Ζιλ και Τζιμ’.

Οι Γάλλοι πρωτοπόροι κινηματογραφιστές, ο Τριφό αποτελεί την καρδιά του κινήματος, θα φέρουν μαζί και πρωτοπορία στον τρόπο κινηματογράφησης, που θα τους βοηθήσει και η εξελισσόμενη εν τω μεταξύ τεχνολογία στον χώρο, ώστε να χρησιμοποιούν κάμερα στο χέρι, φυσικό φωτισμό και ήχο, γενικότερα φυσικούς χώρους, έξω από τα στούντιο, με λίγα μέσα και χαμηλό κοστολόγιο, πολλή φαντασία, αμεσότητα και κοφτούς διαλόγους, γρήγορες εναλλαγές πλάνων με απότομο κόψιμο (jump cut) στο μοντάζ, κι ένα καταπληκτικό τρόπο (εδώ) χρήσης του voice over, που μοιάζει με ποιητική εκφορά συναισθημάτων, ή μιας αυθεντικής πληθωρικής αφήγησης.

Οι ήρωες τους, ευαίσθητοι, εύθραυστοι, με ασαφή συχνά κίνητρα, παντελώς έξω από τους ηρωικούς και γεμάτους αυτοπεποίθηση Αμερικανούς σταρ του Χόλιγουντ. Οι Γάλλοι της nouvelle vague, χρησιμοποιούν άγνωστους ηθοποιούς ως επί τω πλείστον ή γίνονται σταρ από τις ταινίες αυτών των πρωτοπόρων κινηματογραφιστών (Άννα Καρίνα, κ.ά.). Στην ουσία σταρ γίνονται πλέον οι σκηνοθέτες. Το κοινό στρέφεται με ενδιαφέρον περισσότερο στην ταυτότητα των χαρακτήρων, στις στιλιστικές προσεγγίσεις, ή τις θεματικές αμφισημίες Ο Τριφό, που θα συγγράψει και ένα ενδιαφέρον βιβλίο για τον Χίτσκοκ, όπως και όλοι οι σκηνοθέτες του νέου κύματος, θα έχουν θητέψει για τα καλά στον αμερικανικό σινεμά ως θεατές και αναλυτές ή κριτικοί (Γκοντάρ, Τριφό, Σαμπρόλ).

“Jules and Jim”

Το ‘Ζιλ και Τζιμ’, όμως, ξεχωρίζει για το διάσημο ερωτικό τρίγωνο που περιγράφει. Ο Ζιλ (Oskar Werner) είναι ο αυστριακός και συνεσταλμένος συγγραφέας, και ο Τζιμ (Henri Serre) ο Γάλλος γυναικοκατακτητής, χωρίς πολλούς ηθικούς φραγμούς, καταφερτζής με τις γυναίκες και τύπος μποέμ, διανοούμενος, αρθρογράφος σε εφημερίδα. Γνωρίζουν και οι δύο την Κατρίν, μία θηλυκή περσόνα, βγαλμένη από τα απελευθερωμένα ήθη και ταμπού της δεκαετίας του 1960, αλλά η ταινία διαδραματίζεται με αφετηρία το 1914, την εποχή της belle époque, λίγο πριν ξεσπάσει ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος. Το ερωτικό τρίγωνο είναι ο Ζιλ, ο Τζιμ και η Κατρίν.

Ο Ζιλ παντρεύεται την Κατρίν, η οποία σταδιακά θα ερωτευτεί τον Τζιμ. Ο Ζιλ αγαπά παθολογικά την Κατρίν και της συγχωρεί κάθε της απιστία. Θα δεχτεί και τον φίλο του Τζιμ ως σύζυγο της Κατρίν αρκεί να ζουν όλοι μαζί στο ίδιο σπίτι, κάτι που θα γίνει, ενώ, εν τω μεταξύ, η Κατρίν έχει γεννήσει ένα χαριτωμένο κοριτσάκι, καρπό του γάμου της με τον Ζιλ. Η Κατρίν θα ξενοκοιτάει, θα απιστεί, αλλά πάντοτε θα επιστρέφει στον ρομαντικό Ζιλ, πρακτικό ιδεαλιστή, που εξιδανικεύει την Κατρίν.

Με γρήγορα τράβελινγκ, ευκίνητη κάμερα, ποικίλες γωνίες λήψεις, χώρους ευφάνταστους, αρκετά άλματα στο χρόνο, ο Τριφό καταφέρνει να κρατά την αφήγηση σε μία δημιουργική ανησυχία, ενώ η τραγικότητα του φινάλε, ταιριάζει και στην ριζοσπαστικότητα όλου του εγχειρήματος. Παράλληλα, η ταινία θα περάσει και τον σκόπελο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, χωρίς να χάνει το στόχο της, τον έρωτα και τη σχέση των τριών ανθρώπων. Ενώ αναπτύσσεται η τραγικότητα του μεγάλου αυτού πολέμου, σχετίζεται άμεσα με τον έρωτα, έρωτας και πόλεμος γίνονται αντίβαρο ο πρώτος στον δεύτερο, ενώ η φιλία επίσης δοκιμάζεται.

Οι δύο πρωταγωνιστές στρατολογούνται στα αντίπαλα στρατόπεδα και οι δύο φοβούνται μην έρθουν αντιμέτωποι στο πεδίο μάχης. Η αφήγηση διατρέχει αυτά τα δύσκολα χρόνια του πολέμου στην Ευρώπη και αφήνει τη γεύση της ματαιότητας. Παρόλα αυτά, οι δύο φίλοι θα βρεθούν ξανά, η Κατρίν θα γίνει το επίκεντρο του ερωτικού τους πόθου, η ταινία περιπλανιέται με έναν καταιγιστικό ρυθμό που ο χρόνος μοιάζει να κυλάει χωρίς συμβάσεις και περιορισμούς.

Οι ερμηνείες στηρίζουν άψογα όλο το εγχείρημα, με μια ζωντάνια και ενέργεια αξιοζήλευτη.
Η ταινία αποφεύγοντας έντεχνα να σταθεί στην όποια ηθική διάσταση του ερωτικού τριγώνου, με ποιητικότητα κι ένα ειδυλλιακό ρομαντισμό, δοκιμάζει έννοιες όπως η αγάπη, ο έρωτας, ο πόλεμος, η φιλία, ο γάμος και η μονογαμία. Θα αποτελέσει σταθμό του γαλλικού νέου κύματος και του παγκόσμιου σινεμά, ενώ θα επηρεάσει μετέπειτα σημαντικούς σκηνοθέτες και τις σχετικές αφηγήσεις τους (‘Οι Ονειροπόλοι’, 2003, Μπερτολούτσι, κ.ά.).