Κομματάκι-κομματάκι μας δίνουν πίσω τις αρχαιότητές μας

Παραδόθηκαν στην ελληνική πρεσβεία στη Νέα Υόρκη ελληνικές αρχαιότητες που εκτίθεντο σε αμερικανικά μουσεία στα οποία περιήλθαν με παράνομο τρόπο από λαθρανασκαφές και αρχαιοκαπηλίες στη Μακεδονία, στην Ήπειρο, στη Στερεά Ελλάδα, στις Κυκλάδες και στην Κρήτη. Παραδόθηκαν από την εισαγγελία του Μανχάταν για να επιστρέψουν στην Ελλάδα, κατόπιν διαρκών ερευνών της αμερικανικής υπηρεσίας για την πάταξη της αρχαιοκαπηλίας. Υπολογίζεται ότι ανά τον κόσμο πάνω από 8.500 ελληνικές αρχαιότητες εκτίθενται σε μουσεία και άγνωστος αριθμός βρίσκεται σε ιδιωτικές συλλογές που δεν βλέπουν ποτέ την δημοσιότητα.

Πρόκειται για 29 αντικείμενα και, συγκεκριμένα, για μαρμάρινα και χάλκινα εδώλια, αγγεία , κοσμήματα, τμήματα τοιχογραφίας που είχε στη συλλογή της η “φιλάνθρωπο συλλέκτρια” Shelby White και ένα σπανιότατο νόμισμα που κατασχέθηκε σε Οίκο Δημοπρασιών. Ανάμεσα στα αντικείμενα είναι ένας μπρούτζινος κρατήρας του 350 π.Χ. Το σπανιότατο νόμισμα εκτιμάται ότι είναι του 42 π.Χ. και αποτελεί αναφορά στις ειδούς του Μαρτίου και στη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα. Δεν ξέρουμε σε ποια περιοχή της Ελλάδας είχε βρεθεί αρχικά το νόμισμα. Επίσης στα αντικείμενα περιλαμβάνονται και μερικά της νεολιθικής εποχής (5000 έως 3500 π.Χ. στην Ελλάδα) και εκτιμώνται οικονομικά ως αξίας 3 εκατ. δολαρίων.

Ο βοηθός Εισαγγελέας της Νέας Υόρκης Matthew Bogdanos αναφερόμενος στις καθημερινές προσπάθειες που καταβάλλουν αυτός και οι συνεργάτες του για την πάταξη της παράνομης διακίνησης των πολιτιστικών αγαθών, σημείωσε χαρακτηριστικά: «Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη τοποθέτησε στην ομάδα μας δύο εξαιρετικά μέλη, τις κυρίες Παπαγεωργίου και Βλαχογιάννη. Συνεργαζόμαστε όλοι μαζί, πολλές ώρες, μέσα στη νύχτα, και τα σαββατοκύριακα σαν οικογένεια, σαν καλή ελληνική οικογένεια, και παθιαζόμαστε συζητώντας ποιος θα είναι ο επόμενος στόχος γιατί όλοι μοιραζόμαστε το ίδιο όραμα. Να επιστρέψουμε την πολιτιστική κληρονομιά εκεί όπου γεννήθηκε και ανήκει».

/

Να προσθέσουμε μερικές λεπτομέρειες ουσίας. Η Σέλμπι Γουάιτ με τον “επενδυτή, συλλέκτη και φιλάνθρωπο” δεύτερο σύζυγό της, τον χρηματιστή Leon Levy, συγκέντρωναν αρχαιότητες από το 1965. Πολλές από αυτές, τελικά τις δώρισαν τρόπον τινά στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, όμως εν τω μεταξύ σημειώθηκαν ευλόγως και παρατράγουδα. Το Βρετανικό Μουσείο μήνυσε το ζευγάρι για 17 αντικείμενα, τα οποία αναγκάσθηκε τελικά η Σέλπμι να δώσει στους Βρετανούς. Το 2008 αναγκάσθηκε να επιστρέψει στους Ιταλούς εννέα αρχαιότητες.

Αγορά “καλή τη πίστει”

Για τα “βρετανικά” αντικείμενα δεν ξέρουμε πολλά και ίσως κάποια να ήταν ελληνικά, πάντως το ένα ήταν μία κεφαλή του Μεγάλη Αλεξάνδρου, προερχόμενη πιθανόν από ανασκαφή στην Ιταλία, χωρίς αυτό να είναι βέβαιο. Να υπενθυμίσουμε ότι από την ίδια συλλογή, του ζεύγους White-Levy και, μας αποδόθηκαν το 2008 από τις ΗΠΑ (επί υπουργίας Μιχάλη Λιάπη) ένα; αρχαίος κρατήρας και μια επιτύμβια στήλη. Είχαν πει τότε ότι οι συλλέκτες τα είχαν αγοράσει “καλή τη πίστει”, όμως πώς μπορεί κάποιος να αγνοεί ότι αγοράζει προϊόντα αρχαιοκαπηλίας το 1970 και το 1980, όταν πλέον υπήρχαν σαφέστατοι νόμοι για τις αρχαιότητες;

Όπως αποδείχθηκε, η επιτύμβια στήλης, χρονολογούμενη περί το 400 π.Χ. είχε ανασκαφεί το 1985 στο Πόρτο Ράφτη και φέρει σκαλισμένα τα ονόματα Κλεόβολος και Μένων. Ο μπρούτζινος κρατήρας προερχόταν από παράνομη ανασκαφή στην Πιερία και ήταν του 380 π.Χ.

Παρότι η White είχε αμφιλεγόμενη δράση, το 2000 τοποθετήθηκε στην Συμβουλευτική Πολιτιστική Επιτροπή για την καταπολέμηση της αρχαιοκαπηλίας. Η ίδια προϊστατο κατά καιρούς σε αρχαιολογικούς οργανισμούς με ιδρύματα στην Κύπρο, στην Ιορδανία και στο Ισραήλ, ενώ είχε έντονο ενδιαφέρον για την Ελλάδα.

Υπενθυμίζεται ότι τον περασμένο Φλεβάρη επιστράφηκαν από την Ιταλία στην Αθήνα δύο κύλικες και άλλα 13 αντικείμενα που κατασχέθηκαν από “μια μη κατανονομαζόμενη γκαλερί αρχαιοτήτων στη Γενεύη”. Εκκρεμεί επίσης η επιστροφή ενός αγάλματος της Τερψιχόρης, σε φυσικό μέγεθος, που βρέθηκε στα Ιωάννινα το 1999 ή 2000 και πουλήθηκε λαθραία στο εξωτερικό έναντι 10 εκατ. δολαρίων.

Το υπουργείο Πολιτισμού έλεγε αρχικά ότι δεν ενδιαφέρεται για το αντικείμενο “επειδή ήταν κίβδηλο”, όμως ακόμα κι αν ήταν έτσι, οι αρχές θα μπορούσαν και πάλι να είχαν παρέμβει όσο το άγαλμα βρισκόταν στην Ελλάδα, π.χ. για απόπειρα απάτης. Ουδέποτε αποδείχθηκε ότι ήταν κίβδηλο εν τω μεταξύ και πλέον εκτίθεται στο Μουσείο της Ατλάντα ως αυθεντικό έργο του 3ου π.Χ. αιώνα.

Εικασίες αναφέρουν ότι ίσως είχε κυκλοφορήσει επίτηδες η πληροφορία ότι ήταν αντίγραφο, ακριβώς για να πέσει η τιμή του, καθώς αρχικά εκείνοι που το βρήκαν ζητούσαν 450 εκατομμύρια δραχμές ή 1,5 εκατ. δολάρια την εποχή εκείνη. Και μόνο το γεγονός ότι τελικά πουλήθηκε σε συλλέκτη στην Ατλάντα έναντι 10 εκατ. δολαρίων δείχνει ότι μάλλον δεν ήταν αντίγραφο.

Τι άλλο διεκδικούμε

Επίσης διεκδικούμε (θεωρητικά) ένα πιθάρι του 600 π.Χ. που είχε κατασκευαστεί στη Ρόδο και το εκθέτουν στις ΗΠΑ, μια πλήρη λάρνακα μινωικής τεχνοτροπίας με διάκοσμο θαλασσίων πλασμάτων και η οποία χρονολογείται στο 1350 π.Χ.  Αυτή φέρεται να πουλήθηκε από Έλληνα συλλέκτη σε Ελβετό το 1965, εν συνεχεία σε άλλο Ελβετό συλλέκτη το 1985, σε Ιάπωνα το 1996, εν συνεχεία στον Αμερικανό Robert Haber και τελικά στο Μουσείο Michael C. Carlos της Ατλάντα.