Μαθήματα ελληνικής ιστορίας στον Γράμμο

του Μάρκου Πετρόπουλου  – 

Έμελλε να γίνει στην καρδιά του καλοκαιριού. Με 35 βαθμούς, που σιγά σιγά «έχαναν τη μάχη» όσο βυθιζόμασταν στον Γράμμο. Το βουνό κατάφυτο και πράσινο όσο πιάνει το μάτι. Το ραντεβού με τον καθηγητή, Ραϋμόνδο Αλβανό, κλείστηκε δύο μέρες πριν. Για να παρακολουθήσουμε, όπως πιστεύαμε, μια αφήγηση για τον εμφύλιο. Λάθος! Ήταν ένα μάθημα ελληνικής ιστορίας.

Η περίπου μιας ώρας διαδρομή από το κέντρο της Καστοριάς σε αποζημιώνει πριν ακόμη φτάσεις στον προορισμό. Αφήνοντας πίσω και το Νεστόριο, το κάδρο αλλάζει τελείως: Απότομες χαράδρες, μικτά δάση, πυκνή βλάστηση, ένα σπάνιο φυσικό περιβάλλον, απερίγραπτης ομορφιάς, στην «καρδιά» του βουνού. Τα χωμάτινα χιλιόμετρα, αφού αφήσεις τον κεντρικό δρόμο, είναι κινηματογραφικής ομορφιάς: Ένα ονειρεμένο τοπίο -ακουγόταν ο Αλιάκμονας να κυλά-, η βλάστηση ακόμη πιο πυκνή. Φτάσαμε στο ξέφωτο. Τα δύο κτίρια δεσπόζουν επιβλητικά. Αριστερά το κυρίως οικοδόμημα, δεξιά το μουσείο και οι ξενώνες.

Το Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης ανήκει στο Ίδρυμα της Βουλής και ξεκίνησε τη λειτουργία του πριν πέντε χρόνια, το 2012. Οι ξεναγήσεις γίνονται, κατά κανόνα κάθε Κυριακή, στις 12.00. Μας υποδέχθηκε ο Ραϋμόνδος, ο επιστημονικός υπεύθυνος του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης δρ. Ραϋμόνδος Αλβανός. Αυτός έχει αναλάβει το δύσκολο έργο της αποτύπωσης της χειρότερης, ομολογουμένως, σελίδας της ελληνικής ιστορίας, του εμφυλίου πολέμου των 45.000 νεκρών.

Ταξίδι στην ιστορία

Η παρουσίαση ξεκινά με ένα 15λεπτο ντοκιμαντέρ του Ιδρύματος της Βουλής και, αμέσως μετά, ο κ. Αλβανός ξεκινά το ταξίδι στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. «Στόχος του Πάρκου είναι η συμφιλίωση. Δεν θα μπορούσε να πάρει το μέρος κάποιας από τις δύο μεριές. Αυτό θα προσπαθήσω, ελπίζω να το πετύχω», σημειώνει στην αρχή της ομιλίας και προτρέπει σε διάλογο.

Στην, περίπου, δύο ωρών παρουσίαση, ξετυλίγεται, μεστά και περιεκτικά και με κρυστάλλινη καθαρότητα, όλη η νεώτερη ιστορία της χώρας μας: Μακεδονικός Αγώνας, Βαλκανικοί πόλεμοι, Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, προσφυγικό ζήτημα, Μεσοπόλεμος, Κατοχή, Εμφύλιος. Μια δύσκολη διαδικασία, ιδίως για τους γηραιότερους. Αυτούς που έζησαν τη φρίκη από κοντά. Πόσο δε μάλλον, για όσους ύψωσαν όπλα σε αυτό ακριβώς το κομμάτι γης.

Με βαθιά γνώση της ιστορίας, τεκμηριωμένες απόψεις και ιστορικές πηγές, ακριβείς παραπομπές σε Έλληνες και ξένους ιστορικούς, παλιές φωτογραφίες και στιγμές του τόπου, ο κ. Αλβανός, φέρνει σε πέρας το δύσκολο εγχείρημα.

Το διάλειμμα, μας βρίσκει στο μπαλκόνι. Έχει μεσημεριάσει για τα καλά. Οι φιλόξενες γυναίκες του Συνεταιρισμού Γυναικών Νεστορίου ετοιμάζουν καφέ. Παίρνουν και παραγγελίες για όσους θέλουν να γευματίσουν μετά το πέρας της ξενάγησης.

Η παρουσίαση συνεχίζεται έξω -βοηθάει ο καιρός- και ο κ. Αλβανός παρουσιάζει τη γεωγραφία του σημείου. Τα γύρω βουνά, τα αιματοβαμμένα χώματα, τις μάχες στην κορυφή του Γράμμου. Σιγά σιγά φτάνει στον εμφύλιο. Ο κόσμος σφίγγεται. Αφηγείται τα Δεκεμβριανά και μπαίνουμε ξανά στην αίθουσα. Ντοκουμέντα και κείμενα της εποχής περνάνε στο πανί, ο καθηγητής με χειρουργική ακρίβεια και αφοπλιστική αντικειμενικότητα παρουσιάζει τα γεγονότα.

Όπως εξηγεί ο ίδιος: «Ο σκοπός δεν είναι να πάρουμε θέση. Βέβαια είναι πολύ δύσκολο να μιλάς για τον Εμφύλιο. Ούτε οι πανεπιστημιακοί ιστορικοί δεν έχουν συμφωνήσει σε μια ενιαία αφήγηση για αυτήν την ιστορία και πολλές φορές όταν μιλάω για τον Εμφύλιο αισθάνομαι ότι περπατάω σε ένα τεντωμένο σχοινί, κυριολεκτικά ισορροπώ μεταξύ δύο τελείως διαφορετικών ερμηνειών για τα ίδια ιστορικά γεγονότα».

Η δύναμη της γνώσης

Καταλαβαίνουμε πως φτάνει στην ολοκλήρωση, στο δια ταύτα: «…ειδικά αυτήν την εποχή που έχουμε την οικονομική κρίση, το να μελετάμε τον εμφύλιο πόλεμο μπορεί να είναι ένα πολύ χρήσιμο μάθημα. Η εμπειρία του εμφυλίου, μας δείχνει ότι η λύση δεν είναι να καταφύγουμε σε λύσεις αυτοδικίας, στη χρησιμοποίηση πολιτικής βίας, επειδή σώνει και καλά πιστεύουμε ότι έχουμε δίκιο. Γιατί αυτό έγινε στον εμφύλιο. Νόμιζαν ότι και οι δύο είχαν απόλυτα δίκιο.

»Ήταν σίγουροι ότι είχαν δίκιο. Και πολέμησαν μέχρι θανάτου γι’ αυτό το πράγμα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι μπορεί και να μην έχουμε δίκιο και στα πλαίσια της δημοκρατίας να συζητήσουμε τις διαφορετικές απόψεις. Να σκεφτούμε ποια είναι η καλύτερη λύση για όλους μας, γιατί όλοι μαζί ζούμε σε αυτή τη χώρα. Να μάθουμε να αγαπάμε τις διαφωνίες μας. Δεν είναι κακό να διαφωνούμε, αλλά να μάθουμε να διαφωνούμε δημιουργικά».

Βρισκόμαστε ξανά έξω. Το παρθένο τοπίο δείχνει τώρα αλλιώς. Νιώθουν όλοι ένα σφίξιμο. Η αίσθηση είναι διάχυτη, το μαρτυρούν τα πρόσωπα των επισκεπτών. Οι χαράδρες, σκηνικό πολέμου, οι πλαγιές του Γράμμου, νεκροταφεία ανθρώπων. Στο προαύλιο έχει γίνει μια από τις οδυνηρότερες και πολύνεκρες μάχες. Τα βλέπουμε όλα αλλιώς, τώρα. Η δύναμη της ιστορίας, η μαγεία της γνώσης…