Maximus Decumanus και “Συναυλία των Αγγέλων” – Η αβάσταχτη γοητεία του πλαστού

Έχω καταγγείλει το φαινόμενο, επί ματαίω, τουλάχιστον τέσσερις φορές τα τελευταία, είκοσι χρόνια. Υποδεικνύοντας συγκεκριμένες δημοπρασίες που μάλιστα διαφημίζονταν από μεγαλόσχημες εφημερίδες. Με πολύ προσωπικό κόστος. Φαίνεται όμως ότι κάποιους βολεύει το σχετικό, θολό τοπίο ή γοητεύονται από την αισθητική του πλαστού (καλύτερα, του μη αυθεντικού). Οι πιο αφελείς πάλι εκλαμβάνουν τη φτήνια σαν ευκαιρία. Θεωρώντας ότι μια διάσημη υπογραφή και μια χρυσή κορνίζα στο σαλόνι τους, θα τους εξασφαλίσει εκείνο το κύρος που δεν διαθέτουν. Κοινωνικό κυρίως. Επειδή αισθητική και ελληνική κοινωνία δεν είναι όμορες έννοιες.

Από την άλλη φαντάζομαι ότι είναι γνωστές οι διαμάχες ανάμεσα σε γνωστούς αρχαιολόγους, Έλληνες και ξένους, και το Υπουργείο Πολιτισμού το οποίο μέσω του ΚΑΣ (κεντρικού, αρχαιολογικού συμβουλίου) αποφάσισε την μετακίνηση και επανατοποθέτηση σε άλλο σημείο συγκεκριμένων τμημάτων της κεντρικής, ρωμαϊκής οδού (maximus Decumanus) έτσι ώστε να διευκολυνθούν οι εργασίες του μετρό. Πολλοί – κι εγώ μαζί – μίλησαν για μια σκηνογραφία της αρχαιότητας, για ωμή παρέμβαση η οποία καταστρέφει μία βυζαντινή Πομπηία κυριολεκτικά κάτω από τα πόδια μας στο όνομα των εργολάβων και των κατασκευαστών.

Καταστροφή σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη

Για το καλό του συνόλου. Ενός “συνόλου” που μάλλον θεωρεί την ιστορία και την πολιτιστική κληρονομιά ως οχληρή υποχρέωση – παρ’ ότι συχνά ψωμίζεται από αυτή την παράδοση – και πάντα προκρίνει το ωφέλιμο αντί του δέοντος. Όλοι οι εμπλεκόμενοι στο μετρό Θεσσαλονίκης μπορεί να καθυστέρησαν σχεδόν σαράντα χρόνια την υλοποίηση του, να αποδέχτηκαν αναίμακτα τριπλασιασμό του κόστους του αλλά δεν ανέχτηκαν μια δαπάνη μόλις 80 εκατομμυρίων ευρώ – στα 3 δισ. – για να διασώσουν ό τι μεγάθυμα διαφύλαξαν οι αιώνες. Πρόκειται δηλαδή για εκείνο το “τώρα” που επείγεται απέναντι στην αιωνιότητα που δεν έχει τρόπους να προστατευθεί. Δεν είναι εξάλλου η πρώτη φορά.

Η Αθήνα μέσα σε λίγες δεκαετίες κατέστρεψε εγκληματικά – η Θεσσαλονίκη πολύ λιγότερο – την μοναδική παράδοση της νεοκλασικής – εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής που της κληροδότησε ο 19ος αιώνας. Πάλι κάποιες άμεσες ανάγκες ή συγκυρίες έφεραν τους εργολάβους σε πλεονεκτικότερη θέση απέναντι στην ιστορία και το κόστος της. Έστω κι αν έτσι οι πόλεις μας καθίστανται χρόνο με χρόνο όλο και πιο απρόσωπες κι αβίωτες, η αισθητική των κατασκευαστών μοιάζει ακαταμάχητη.

Ενώ μας αρκεί να διατηρούμε αλώβητα ως συμπλεγματικό άλλοθι μόνο κάποια ιστορικά κέντρα στο Ναύπλιο, τα Χανιά, τη Ρόδο ή την Κέρκυρα – να μην ξεχάσω τη μελό σκηνογραφία της Σαντορίνης – για αποκλειστική νομή των τουριστών. Ενώ εμείς οι υπόλοιποι απολαμβάνουμε με τα πολυτελή ΙΧ μας την καθημερινή κόλαση στον Κηφισό, το κάλλος των μεταλλαγμένων συνοικιών πίσω από την Ομόνοια ή τις κιτς βίλες στις καμμένες πλαγιές της Πάρνηθας, της Πεντέλης ή του Υμηττού. Πιστεύετε πως όλα τα παραπάνω δεν τα συνδέει ο ίδιος ομφάλιος λώρος; Όλοι το γνωρίζουμε πλέον. Πως δηλαδή έχουμε εξορίσει συνειδητά την ομορφιά από την ζωή μας αρκούμενοι στην αβάσταχτη γοητεία του πλαστού.

Συνακόλουθα και οι γνώστες και η αγορά τέχνης μοιάζουν να μην έχουν εντυπωσιαστεί από το γαργαλιστικό ρεπορτάζ για τους εκατοντάδες, πλαστούς πίνακες και τα εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ με τα οποία θα πωλούνταν οι “μαϊμούδες” στους αδαείς (;) επειδή … είμαστε όλοι εμπλεκομένοι. Θέλετε ένα κραυγαλέο παράδειγμα; Ποιός γνωρίζει ότι η περίφημη “Συναυλία των Αγγέλων” της Εθνικής Πινακοθήκης που αποδίδεται ακόμη στον Γκρέκο, είναι ψευδεπίγραφο έργο;

Το κυνήγι του πλαστού

Ο αείμνηστος ζωγράφος Νίκος Κεσσανλής αναφερόμενος στον πίνακα που θαυμαζόταν επί δεκαετίες ως αυθεντικός Θεοτοκόπουλος – ενώ ολοκληρώθηκε οχτώ ολόκληρα χρόνια ΜΕΤΑ τον θάνατο του μεγάλου Κρητικού, δηλαδή το 1622, όπως αποδείχτηκε το ’80 – μιλούσε για μιαν fabriquée, δηλαδή μακιγιαρισμένη, ψεύτικη ζωγραφική. Γράφαμε ήδη από τότε μαζί με τον αείμνηστο ζωγράφο Θόδωρο Πάντο στο περιοδικό ΣΥΝ ότι αυτή η κακή ζωγραφική δεν μπορεί να είναι του ιδιοφυή Γκρέκο αλλά μας αντιμετώπιζαν ως… Ανθέλληνες.

Επειδή ο δημοσιογραφικός μύθος ανέκαθεν μετρούσε περισσότερο από την αλήθεια. Προσωπικά ως ιστορικός τέχνης θα έπρεπε να έχω κάνει περισσότερα, παρ’ ότι από το ’90 πιέζω το ΥΠΠΟ και στους φοβικούς και ανευθυνοϋπεύθυνους παράγοντες του ώστε να αντιμετωπίσουν θεσμικά το τεράστιο σκάνδαλο που προσβάλλει και την νεοελληνική τέχνη και τους δημιουργούς της.

Προσωπικά πιστεύω πως τελικά μια ολόκληρη κοινωνία έχει εθιστεί, λόγω ελλιπούς παιδείας και γενικότερης υποκουλτούρας, όχι μόνο ν’ αποδέχεται αλλά και πλειοδοτεί στο πλαστό, στο κατασκευασμένο, στο προκάτ, στο μη αυθεντικό. Δηλαδή στην ευκολία και την “διευθέτηση” ενώ φοβάται και το αυθεντικό και την αλήθεια του. Επειδή η ομορφιά – όπως εξάλλου και η τρυφερότητα – κόβει σαν ατσάλι και γι’ αυτό δεν την αντέχουν οι πολλοί.

ΥΓ. Προσέξτε τις φωτογραφίες που τράβηξα προχτές από τον Σταθμό Βενιζέλου, εκεί όπου διασταυρώνονταν οι δύο κεντρικοί δρόμοι, μια Λεωφόρος κι ένα εμπορικό κέντρο. Στην καρδιά της ρωμαϊκής και της βυζαντινής Θεσσαλονίκης. Η πρώτη παρουσιάζει την αρχική ανασκαφή του 2015 και δεύτερη τη σημερινή μεταφορά των τμημάτων του μνημειακού συνόλου. Το αποτέλεσμα του “τεμαχισμού” και της επανατοποθέτησης είναι όντως εντυπωσιακό, δεν διστάζω να το πω.

Δεν υπήρχε όμως τρόπος ν’ αποφευχθεί αυτή η σκηνογραφία, αυτή η κατασκευή της αρχαιότητας; Είναι δυνατόν να μεταφέρουμε ολόκληρη συνοικία σε άλλο γεωλογικό – χρονολογικό επίπεδο, σε μιαν άλλη στρωματογραφία, σε άλλο χωρικό σημείο; Όμως ο γέγονε, γέγονε. Έγκλημα ή όχι θα το αποφασίσει ο χρόνος. Οι Θεσσαλονικείς ας χαρούν την πόλη τους που αλλάζει μετά από δεκαετίες ταλαιπωρίας και εγκατάλειψης.

Ως προς το τελικό αποτέλεσμα τώρα…Σαν θεατής λέω ναι, ως αρχαιολόγος όμως λέω κατηγορηματικά όχι. Λίγο πριν την επίσκεψη μου στο μετρό περπάτησα στην άνω πόλη την οποία διέσωσαν οι αρχιτέκτονες – καθηγητές αείμνηστοι Νίκος Μουτσόπουλος και Δημήτρης Φατούρος. Ειδικά οι πεζόδρομοι – πεζοδρόμια του Μουτσόπουλου θυμίζουν την απαράμιλλη παρέμβαση του Πικιώνη στην Ακρόπολη της Αθήνας. Επίσης η οθωμανική αρχιτεκτονική είναι μοναδική και συνομιλεί αβίαστα με τα κτίσματα του Βυζαντίου. Το Αλατζά Ιμαρέτ, το Χαμάμ Μπέη, το Γενί Τζαμί, Γεντί Λουλέ, ή το Μπεζεστένι με τον Προφήτη Ηλία, την Αγία Αικατερίνη ή τα βυζαντινά τείχη. Το Αλκαζάρ, τον Παράδεισο, τον Λευκό Πύργο…Η βυζαντινή Θεσσαλονίκη είναι πιο σπουδαία από την Ραβέννα και ισάξια με την Κωνσταντινούπολη. Μόνο που ελάχιστοι το γνωρίζουν…

Φαίνεται πως τελικά βολευόμαστε με την κατασκευή, το μακιγιάζ και το fake. Την αβάσταχτη γοητεία του πλαστού.

 

---

 

Μνήμη των καθηγητών Νίκου Μουτσοπούλου και Δημήτρη Φατούρου που διέσωσαν την παλιά πόλη της Θεσσαλονίκης