Μία ανάγνωση στην “Ηθική Οικονομία” του Eρόλ Ουσέρ

Γράφει η Στέλλα Κυβέλου-Χιωτίνη * –  

Θα προσπαθήσω με λίγα λόγια να πω γιατί θεωρώ το βιβλίο του Ερόλ Ουσέρ «Ηθική Οικονομία» που παρουσιάστηκε πρόσφατα στην Ελλάδα, χρήσιμο για όλους μας, ειδικούς και μη ειδικούς. Κατά τη δική μου λοιπόν ανάγνωση, το βιβλίο αυτό:

Πρώτα απ’ όλα, προτείνει τρόπο διαφυγής μας από τις υφιστάμενες, αλλά και κυρίως επερχόμενες, οικονομικές και κατά συνέπεια και κοινωνικές κρίσεις που προέρχονται από τη σημερινή διαχείριση της ανισότητας – ασχέτως αν συμφωνούμε ή διαφωνούμε με τις προτάσεις του συγγραφέα, αυτές αποτελούν τροφή για σκέψη. Άλλωστε ένα βιβλίο οφείλει πρωτίστως να ανοίγει δρόμους σκέψης.

Δεύτερον, μας οδηγεί σε υπαρξιακές διερωτήσεις, ιδιαίτερα χρήσιμες στα σημερινά οικονομικά και κοινωνικά αδιέξοδα, αιτία των οποίων είναι πρώτιστα ο τρόπος που βλέπουμε τον εαυτό μας, ως άτομα και ταυτόχρονα ως μέλη της κοινωνίας. Αν μου ζητούσαν υπότιτλο του βιβλίου αυτού, θα πρότεινα «αυτοπροστασία της ευημερίας μας» ή «αυτοπροστασία του (ευημερούντος) οικονομικο-κοινωνικού συστήματός μας».

Ο Ερόλ Ουσέρ ξεκινά αποδεχόμενος αξιωματικά τα ακόλουθα:

1. Την έννοια της Ευτυχίας του ανθρώπου σύμφωνα με τη νεωτερική πρόταση, έννοια που υπήρξε η ίδια τόσο στον Μαρξ και στον Άνταμ Σμιθ. Την ευημερία τη συναρτά αρχικώς με τη διάχυση της παραγωγής και των αγαθών, άρα αποτελεί ζήτημα της πολιτικής των πωλήσεων (αλλά προφανώς και της παραγωγής). Θέτει όμως και ζητήματα ηθικά, ελευθερίας και ανεξαρτησίας, που νομίζω ότι τα συνδέει αμέσως με την παραπάνω έννοια της Ευτυχίας.

2. Διαπιστώνει και εξηγεί το πώς ο σημερινός τρόπος παραγωγής και διακίνησης των αγαθών θα οδηγήσει σε κοινωνικούς αποκλεισμούς, κοινωνικές αντιδράσεις, κατάρρευση τελικά του σημερινού οικονομικο-κοινωνικού συστήματος – κατάρρευση που δεν είναι επιθυμητή και πρέπει να την αποτρέψουμε.

3. Μας εξηγεί επίσης οτι το καπιταλιστικό σύστημα παραγωγής και διακίνησης αγαθών –η αγορά όπως την εννοούμε σήμερα- πάντοτε άλλαζε τρόπους για να αυτοπροστατευθεί. Ένα τέτοιο τρόπο αυτοπροστασίας προτείνει και σήμερα που και πάλι βρίσκεται σε κίνδυνο. Αυτός ο τρόπος είναι η «Ηθική Οικονομία», ως ιδέα μάρκετινγκ. Κάνει γι’ αυτό έκκληση στους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, έκκληση απευθυνόμενη και προς τους παραγωγούς και «πλουσίους», που και αυτοί δείχνουν να πέφτουν σε αδιέξοδα.

Με μηχανισμούς μάρκετιγνκ

Θα τολμούσα να πω οτι ο Ερόλ Ουσέρ από τη μια κάνει μία σχεδόν μαρξιστική κριτική στον τρόπο που λειτουργεί η αγορά σε σχέση με την κοινωνία, από την άλλη προτείνει ως θεραπεία της, έναν τρόπο ενίσχυσης της «αόρατης χείρας» του Άνταμ Σμίθ, με στροφή στην «Ηθική Οικονομία». Αυτό όμως θα γίνει με τρόπο επικοινωνιακό, μηχανισμούς μάρκετινγκ και κάλεσμα αυτών που κατέχουν τα μέσα παραγωγής σε κοινωνική συμπεριφορά προς την ευημερία του συνόλου της κοινωνίας. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να αυτοπροστατευθούν και να προστατεύσουν και την κοινή ευημερία.

Ο Ερόλ Ουσέρ προτείνει η επικοινωνία –και η συνακόλουθη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και των επιθυμιών- να γίνεται με αξίες, με αξίες που θα στοχεύουν στην ηθική μας συνείδηση. Προς αυτήν την ηθική συνείδηση να απευθύνονται τα προϊόντα. «Το ηθικό πουλάει» επικαλείται ο συγγραφέας και αν και μας ξενίζει αυτή η έκφραση μας θυμίζει ωστόσο αυτό που έλεγε ο Raymond Loewy : «το ωραίο πουλιέται καλά» ή «η ασχήμια πουλιέται άσχημα» και έτσι αναδείχτηκε στον δημιουργικότερο designer του 20ου αιώνα.

Την αποδεχόμαστε λοιπόν την πρόταση του Ερόλ Ουσέρ ως στρατηγική στο βαθμό που έτσι θα αφυπνίσουμε τη συνείδηση των ανθρώπων προς το «καλό» -ή προς το «ωραίο», όπως έλεγε ο Raymond Loewy. Ίσως αυτό να συμβάλει σε μια αναγέννηση του ανθρώπου που σήμερα διέρχεται από κρίση, όχι μόνο οικονομική αλλά και αξιακή.

Τι είναι το καλό;

Αρκεί βέβαια να ορίσουμε τι είναι αυτό το «ηθικό», τι είναι το «καλό» και τι είναι το «ωραίο». Έννοιες που αναπέμπουν στη διερεύνηση του βαθύτερου Είναι μας. Γι’ αυτό και επαναλαμβάνω ότι ίσως το χρησιμότερο χαρακτηριστικό αυτού του βιβλίου να είναι πως μας καλεί σε υπαρξιακές διερωτήσεις. Αξίζει να τις τολμήσουμε…πλούσιοι ή φτωχοί, άπληστοι που αποδυόμαστε στο «κυνήγι του πλουτισμού» (εδώ μου έρχεται στο μυαλό ο λιτός βίος η περίφημη frugality που συζητιέται έντονα στην Ευρώπη και που συνιστούσε ο Επίκουρος με τις προτεραιότητες του βίου ως προμετωπίδα) ή εγωιστές….ευτυχείς ή λιγότερο ευτυχείς, κοινωνικά καταξιωμένοι ή άσημοι…….για να χρησιμοποιήσω τις διαπιστώσεις του ίδιου του συγγραφέα.

Θα τελειώσω μεταφέροντας αυτούσια μια παράγραφο από το έργο του που στο σύνολό του είναι ευφυές, πρωτότυπο και με επικοινωνιακή δεινότητα αλλά και απλότητα, έτσι ώστε να γίνεται κατανοητό ακόμη και εμπειρικά από όλους : «Με την Ηθική οικονομία το άτομο βοηθάει τον εαυτό του. Ο βασικός κανόνας γι αυτό είναι : όσο πιο επιτυχημένοι είμαστε τόσο περισσότερο μοιραζόμαστε. Ακολουθώντας τον παραπάνω κανόνα, ισορροπούμε τις κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες που απειλούν την ευημερία της ζωής μας».

---

* Η Στέλλα Κυβέλου-Xιωτίνη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου.