“Να είσαι χαρούμενος! Είναι διαταγή!”: Μία μικρού μήκους για την δίωξη της παραδοσιακής τουρκικής μουσικής

Η απαγόρευση αυτή ήταν κομμάτι των εκσυγχρονιστικών μεταρρυθμίσεων του Ατατούρκ. Η “αλατούρκα” μουσική θεωρήθηκε ότι κρατά την Τουρκία πίσω, οπισθοδρομεί το πνεύμα και έρχεται σε αντίθεση με τον στόχο μιας σύγχρονης, δυτικοευρωπαϊκής ταυτότητας. Έτσι, το 1934 εκδόθηκε διαταγή που απαγόρευε την εκτέλεση και δημόσια μετάδοση αυτών των παραδοσιακών μελωδιών, δίνοντας προτεραιότητα σε συμφωνικά και δυτικά πρότυπα.

Το βίντεο μάς βάζει σε ένα σπίτι, σε ένα χωριό της Ανατολίας. Όχι στην πλατεία, αλλά μέσα στο σαλόνι, γύρω απ’ το χαμηλό τραπέζι/σοφρά. Εκεί, όλη η οικογένεια τραγουδά και δύο άντρες με τα σάζια τους (ταμπουράδες – όργανα που κουβαλούν μνήμη αιώνων) παίζουν τις γνώριμες μελωδίες, που μεγάλωσαν μαζί τους. Εκείνη τη στιγμή, η μουσική είναι τρόπος να νιώσουν άνθρωποι, να θυμηθούν, να πουν τον καημό και τη χαρά τους.

Ξαφνικά, εισβάλλει στο σπίτι ο κρατικός εκπρόσωπος. Ο χωροφύλακας με το απόσπασμα, το αυστηρό βλέμμα του και τα βαριά του λόγια: «Απαγορεύεται η αλατούρκα μουσική. Από δω και πέρα θα ακούτε μόνο δυτική μουσική. Να είστε χαρούμενοι! Είναι διαταγή!» Η σιωπή που πέφτει είναι σχεδόν πιο δυνατή από κάθε φωνή. Οι άνθρωποι κοιτούν τα όργανά τους – τα χέρια τους παγώνουν πάνω στις χορδές. Η ειρωνεία φωνάζει: χαρά που διατάζεται, χαρά που πρέπει να ’ρθει από πάνω, από την εξουσία κι όχι από μέσα.

Όμως η ψυχή βρίσκει τον δρόμο της. Στο τέλος, οι ίδιοι οι μουσικοί παίρνουν τα γνωστά κλασικά τραγούδια και τα μετατρέπουν σε τουρκικό σινανάι γιάβρουμ, ειρωνικά, με τρόπο που κάνει ακόμα και τους χωροφύλακες να χαμογελούν. Έτσι δείχνουν ότι η μουσική δεν έχει σύνορα και πως ό,τι πολιτικές απαγορεύσεις κι αν επιβληθούν, δεν μπορούν να φυλακίσουν την ψυχή και την έμπνευση.

Η μικρασιατική μουσική

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και στην Ελλάδα, όταν επιβλήθηκε λογοκρισία κατά των αμανέδων και των μικρασιατικών τραγουδιών.  Κι εκεί προσπάθησαν να πνίξουν έναν ολόκληρο κόσμο συναισθημάτων και μνήμης, να “καθαρίσουν” τη μουσική από ανατολίτικες επιρροές. Μα δεν τα κατάφεραν: αυτά τα τραγούδια επιβίωσαν, τραγουδήθηκαν, αγαπήθηκαν και τελικά δισκογραφήθηκαν, αφήνοντας ανεξίτηλο το στίγμα τους.

Το βίντεο “Mutlu Ol! Bu Bir Emirdir!” θυμίζει ότι η παράδοση δεν είναι μουσειακό απολίθωμα, είναι ζωντανή, αντιστέκεται, και στο τέλος νικά. Γιατί η μουσική, όπως και το συναίσθημα, δεν μπαίνει σε διατάγματα και δεν φιμώνεται. Και αυτή είναι η πιο βαθιά νίκη του ανθρώπου απέναντι στην εξουσία. Να συνεχίζει να τραγουδά…