Ο αποχαιρετισμός στον δικό μου/μας Θάνο

«Ένα άρθρο πριν εκπνεύσει το έτος»; Αυτό ήταν το θέμα ενός email που δέχτηκα στις 23 Δεκεμβρίου του 2019 από τον φίλο δημοσιογράφο Βαγγέλη Γεωργίου. Ένα άρθρο για το SLpress.gr. του εξαιρετικού Σταύρου Λυγερού, με τιμά η φιλία του. Πάλευα να βρω λίγο χρόνο, αλλά οι μέρες κυλούσαν και είχα σχεδόν αποφασίσει να στείλω κάτι με τη νέα χρονιά. Δύο χρόνια πριν, περίπου, είχα λάβει ένα άλλο email. «Θέλω να γράφεις για την ιστοσελίδα του Σταύρου Λυγερού κι εσύ κι ο Φωτόπουλος. Είναι φίλος καλός. Θάνος».

Στον Θάνο δεν μπορούσες να αρνηθείς. Μερικοί ούτε να διαφωνήσουν. Τόλμησα κάποτε να του αμφισβητήσω στίχους του Καββαδία και του Τριπολίτη. «Είσαι άσχετος», μου είπε και συνέχισε σε πιο οξείς τόνους αναφορές στο ακαδημαϊκό κατεστημένο και στις πανεπιστημιακές παπάρες και άλλα διάφορα άλλα πιο ωραία που τα φαντάζεστε και που δεν μπορώ φυσικά να τα γράψω. Λάτρεψα τις συζητήσεις μαζί του. Πίσω δεν έκανα, ίσως και γι’ αυτό να είχα το μοναδικό προνόμιο να με θεωρεί φίλο του. Μα δεν ξεχνούσε ποτέ…

Με τον Θάνο πρωτομίλησα σε σταθερό τηλέφωνο πριν από πολλά χρόνια. Αναζητούσα τη Μαρία Παπαγιάννη. Το σήκωσε, του συστήθηκα και δεν πρόλαβα να πάρω ανάσα. Μισή ώρα μου μιλούσε γεμάτος ενθουσιασμό για τη δουλειά της Μαρίας και το πόσο την ξεχώριζε και την πίστευε ως συγγραφέα και μάλιστα ως συγγραφέα της τόσο παρεξηγημένης παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Δεν μου είχε καν συστηθεί. Με μάγεψε. Με μάγευε η μουσική του από την εφηβεία μου.

«Χορέψετε πάνω στο φτερό του καρχαρία»

Τον πρωτοσυνάντησα ως προσκεκλημένο μου σε “μάθημα” Δημιουργικής Γραφής στην Αθήνα. Δέχτηκε να μιλήσει για την τέχνη γενικότερα και το τραγούδι ειδικότερα στους τελειόφοιτους μεταπτυχιακούς φοιτητές μας. Τους μάγεψε και αυτούς. Πυλώνας του σύγχρονου νεοελληνικού μας πολιτισμού, χωρίς ίχνος υπερβολής. Δημιουργός που πολιτογραφείται ως καθοριστικός συνδιαμορφωτής της συλλογικής ταυτότητας των γενιών που ωρίμασαν από τη μεταπολίτευση και μετά. Τους μίλησε για το καλλιτεχνικό έργο και τον ρόλο του δημιουργού στο κοινωνικό γίγνεσθαι.

Για τις ταξινομήσεις της υψηλής τέχνης και της λαϊκής τέχνης, της κυρίαρχης κουλτούρας και της υποκουλτούρας, για ιδεολογήματα και τυπολογίες. Και δεν τον χορταίναμε. Είχε καμιά δεκαριά σελίδες γραμμένες που σπάνια κοίταξε, καθώς τον συνέπαιρνε η κουβέντα για ζητήματα αυθεντικής δημιουργίας, αλλοτρίωσης και καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Για την ποίηση, τη γλώσσα, τη μελοποίηση και τον ρόλο του συνθέτη. Επέμεινε ιδιαίτερα στις ηθικές και πολιτικές διαστάσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Η προγραμματισμένη δίωρη διάλεξη εξελίχθηκε σε μία μοναδική τετράωρη συζήτηση υψηλής αισθητικής. «Να χορέψετε πάνω στο φτερό του καρχαρία», προέτρεπε τους φοιτητές παραφράζοντας ελαφρώς τον αγαπημένο του στίχο από τον αγαπημένο, επίσης, του Καβαδδία και τους εξηγούσε αυτό που ένας άλλος δημιουργός, ποιητής εκείνος και όχι από τους αγαπημένους του, θα επιχειρούσε να κατακυρώσει, το «νόμιμο του ανέλπιστου».

«Για μένα είσαι μύθος»

Είχε ξεκινήσει η προσωπική μου φιλία με έναν μύθο. Με την πλέον χαρισματική προσωπικότητα που γνώρισα στη ζωή μου. Μόνο αυτός και η Λίνα Νικολακοπούλου από τους πολλούς διανοούμενους, καλλιτέχνες και πανεπιστημιακούς που γνώρισα κατάφεραν να εισχωρήσουν τόσο βαθιά και να επηρεάσουν τη σκέψη μου. Από τον Θάνο έμαθα να λέω τα καλά στους ανθρώπους και να μη φοβάμαι ότι θα με παρεξηγήσουν. «Και πότε περιμένεις να μου πεις τι είμαι για σένα», με ρώτησε μία φορά στις αρχές της μάχης με τον καρκίνο.

Του είχα τηλεφωνήσει για να τον συγχαρώ για κάτι, αλλά αργοπορημένα και δικαιολογήθηκα ότι δεν ήθελα να είμαι μέσα στον σωρό των τυπικών τηλεφωνημάτων των πρώτων ημερών. «Για μένα είσαι μύθος», του είπα και ήμουν ήδη 52 χρονών και είχα από καιρό πάψει να μιλάω έτσι. Γιατί ο Θάνος ήταν μεγαλόψυχος με όλους τους δικούς του ανθρώπους και υπερβολικά δοτικός. Όταν πρωτομπήκα στο σπίτι του παρατήρησα ότι μεγάλωνε μαζί με τα δικά του παιδιά και αυτό της οικιακής βοηθού. «Είναι οικογένειά μας», μου έλυσε την απορία στο βλέμμα που έριξα σε έναν μικρό μελαμψό μπόμπιρα που έτρεχε ανάμεσά μας.

Νιώθω ευλογημένος γιατί απόλαυσα τη φιλία και τις συμβουλές τους. Τον Οκτώβριο του 2017 ήταν το τιμώμενο πρόσωπο στο 3ο Διεθνές Συνέδριο Δημιουργικής Γραφής στην Κέρκυρα. Η πρόσκληση και τα σχετικά είχαν κανονιστεί ενάμιση χρόνο πριν. Ήθελε να γνωρίζει την παραμικρή λεπτομέρεια στην οργάνωση και στη διεξαγωγή και μάλιστα όχι μόνο της βραδιάς που του αφιερώσαμε στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, αλλά ακόμη και ποιοι ήταν οι προσκεκλημένοι. Τον είχα μάθει πλέον και απολάμβανα την τελειομανία του.

Ο γενναιότερος άνθρωπος 

Ο Θάνος διέγνωσε τον καρκίνο λίγους μήνες πριν το συνέδριο. Του τηλεφώνησα στις αρχές Αυγούστου του 2017. Για να τον βγάλω από τη δύσκολη θέση, καθώς θεωρούσα αδύνατον να παραστεί, προφασίστηκα τη δική μου μικρή περιπέτεια με μία οστεονέκρωση στην ποδοκνημική και του πρότεινα να μην έρθει και πως κι εγώ το σκέφτομαι, αν και διοργανωτής, και τέτοια.

Με “στόλισε” με διάφορα κοσμητικά επίθετα και όταν μετά από ένα 5λεπτο οργισμένης “επίθεσης” με ρώτησε αν τον ακούω ακόμη, όλο το θέμα είχε λήξει. Εν μέσω θεραπειών και εγχειρήσεων ο τεράστιος Μικρούτσικος Θάνος συμμετείχε στις εργασίες του συνεδρίου και συγκλόνισε με τον λόγο του ένα κατάμεστο αμφιθέατρο. Δεν έχω γνωρίσει γενναιότερο άνθρωπο.

Η πλέον συγκινητική στιγμή όμως ήταν αυτή που ένας δεκάχρονος Κερκυραίος τραγούδησε το δικό του «Δεν είμαι άλλος» σε στίχους Μάνου Ελευθερίου. Παρά το γεγονός ότι ο μικρός στις πρόβες ήταν συγκλονιστικός, τα έχασε μπροστά στο κοινό και άρχισε να κλαίει, αλλά δεν σταμάτησε.

Η μαέστρος του έπιασε το χέρι και ο Θάνος του έκανε νόημα και πήγε προς το μέρος του. Ο μικρός συνέχισε με λυγμούς και στην πορεία βρήκε τα πατήματά του. Δεν έχω ακούσει πιο συγκλονιστική εκτέλεση, κι ας με συγχωρέσει ο άλλος καλός μου φίλος, ο Χρήστος Θηβαίος. Όλοι χειροκροτούσαμε όρθιοι και ο Θάνος κρατούσε στην αγκαλιά του τον μικρό, σαν δικό του παιδί κι αυτό.

Μία καλλιτεχνική ιδιοφυΐα

Ο Θάνος μου άνοιξε το σπίτι του και την καρδιά του, δώρο που δεν περιγράφεται από λόγια, μόνο με τους ήχους της μουσικής του ίσως. Μας έκανε την τιμή να τον φιλοξενήσουμε στην τηλεοπτική εκπομπή “Γραφή Καθαρή” (στην ΕΡΤ μαζί με τον Νίκο Φωτόπουλο και τον Κώστα Χαραλάμπους) και ξεδίπλωσε εκεί τις αδιαπραγμάτευτες πολιτικές και ιδεολογικές του απόψεις για την τέχνη, τη μουσική, το τραγούδι για άλλη μια φορά.

Ήταν κάθετος και ενίοτε ξεπερνούσε τα όρια, αλλά πώς αλλιώς για μία καλλιτεχνική ιδιοφυΐα που συνέγραψε από μουσική δωματίου, συμφωνική μουσική, για θέατρο, για κινηματογράφο, για το πιο πλατύ κοινό κι ας του συνέστηνε ποιητές και διανοούμενους, από τον Ρίτσο και τον Μπρεχτ μέχρι τον Βιγιόν, από τον Καββαδία μέχρι τον Ελευθερίου, από τον Τριπολίτη και τον Αλκαίο μέχρι τη Νικολακοπούλου.

Με τον Θάνο και τον Νίκο (Φωτόπουλο) συγγράψαμε ένα βιβλίο, το “Μιλώντας για την Τέχνη, τον Πολιτισμό, τη Δημιουργική Γραφή… με τον Θάνο Μικρούτσικο”. Και ήταν μία συγκλονιστική και συνάμα τόσο ξεχωριστή εμπειρία. Μέγιστη τιμή να συνυπάρχεις μαζί του. Μέγιστη τιμή να σου απαγγέλει τηλεφωνικά ποίηση για να σε πείσει, πιο ήρεμα πλέον, ότι λαθεύεις για τους στίχους του Καββαδία και του Τριπολίτη που τόσο χρόνια πριν του αμφισβήτησες.

Μέγιστη τιμή να σου εγκρίνει τους δικούς σου στίχους και τη μελοποίησή τους και να σου λέει προχώρα. Μέγιστη τιμή να σου γράφει θετικά λόγια σε προσωπικά μηνύματα που τα έχεις καρφιτσωμένα στο Γραφείο σου στο πανεπιστήμιο μαζί τη φωτογραφία του, χρόνια τώρα.

Τελικά το έστειλα αυτό το άρθρο στον Βαγγέλη Γεωργίου. Ένα κείμενο που δεν περιγράφει τη μεγαλειώδη πορεία και τη συναρπαστική του ζωή ούτε τη δύσκολη μάχη με την αρρώστια. Αυτά, που είναι και τα πιο σημαντικά, τα διαβάζω από χτες να αναρτώνται στο διαδίκτυο και δακρύζω διαρκώς. Το δικό μου μικρό κείμενο αφορά τον δικό μου Θάνο, τον αριστερό διανοούμενο και μαχητή, τον φίλο. Καλή αντάμωση, Θάνο, μου λείπουν ήδη οι φωνές σου και οι κουβέντες μας.