Ο χαμένος παραπόταμος και γιατί έπαψαν να χτίζουν πυραμίδες

Εδώ και 4.500 χρόνια οι πυραμίδες της Γκίζας δεσπόζουν στη δυτική όχθη του Νείλου ποταμού σαν μια γεωμετρικά τοποθετημένη “οροσειρά”. Η Μεγάλη Πυραμίδα που οικοδομήθηκε προς τιμή του Φαράω Χέοφα, του δεύτερου βασιλιά της τέταρτης δυναστείας των Αιγυπτίων, είχε ύψος πάνω από 146 μέτρα αρχικά, δηλαδή το 2560 π.Χ. Παρέμεινε για 3.800 χρόνια ο μεγαλύτερος “ουρανοξύστης” στην πλανήτη.

Με αξιοθαύμαστο τρόπο οι αρχιτέκτονες κατάφεραν να μεταφέρουν 2,3 εκατομμύρια μονόλiθους –ασβεστόλιθοι και γρανίτης– που ο καθένας ζύγιζε κατά μέσο όρο πάνω από δύο τόννους, κατά μήκος πολλών χιλιομέτρων ερήμου που χώριζαν το οικοδόμημα από τον ποταμό. Οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι Αιγύπτιοι κατάφεραν να μεταφέρουν αυτά τα βαριά πετρώματα εκμεταλλευόμενοι τα ύδατα του Νείλου, όμως ο ποταμός πλέον απέχει 7 χλμ από τις πυραμίδες και δυσκολεύονταν να τεκμηριώσουν την θεωρία τους.

Μια ομάδα ερευνητών ανακοίνωσε προ ολίγων ημερών ότι έχει στοιχεία όχι μόνον ότι εκεί έρεε παραπόταμος κι ότι αυτός διευκόλυνε την υπεράνθρωπη προσπάθεια μεταφοράς των τεράστιων ογκόλιθων, αλλά και ότι μπορούν να αναπαράγουν τις διακυμάνσεις του επί 8.000 χρόνια. Οι επιστήμονες αναπαρήγαγαν ψηφιακά τον παραπόταμο, λαμβάνοντας υπ’ όψη τις ενδείξεις που βρήκαν στην έρημο και τον ονόμασαν Χέοφα (Khufu).

Ο χαμένος παραπόταμος

Το εύρημά τους δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Proceedings of the National Academy of Sciences. Σύμφωνα με τους συντάκτες του άρθρου και της μελέτης, ο παραπόταμος έγινε ξεροπόταμο και εξαφανίστηκε περίπου πριν από 2.700 χρόνια, ή γύρω στο 600 π.Χ. αλλά μέχρι τότε είχε παίξιε καθοριστικό ρόλο στην οικοδόμηση αυτών των θαυμαστών δημιουργημάτων.

«Ήταν αδύνατον να οικοδομηθούν αυτές οι πυραμίδες χωρίς να φτάνει εκεί ένας κλάδος του ποταμού», λέει ο περιβαλλοντικός γεωγράφος Hader Sheisha, ένας εκ των συγγραφέων της μελέτης, ο οποίος εργάζεται στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Έρευνας και Διδασκαλίας Περιβαλλοντικών Γεωεπιστημών. Όπως είπε προς δημοσιογράφους, έκανε την μελέτη μετά την εύρεση (το 2013) αποσπασμάτων παπύρων στην περιοχή ενός αρχαίου λιμένα κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα. Ορισμένοι πάπυροι χρονολογούνται στα χρόνια της βασιλείας του Χέοπα και αναφέρουν τις προσπάθειες ενός αξιωματούχου ονόματι Μερέρ και των ανδρών του, να μεταφέρουν ασβεστόλιθους μέσω Νείλου στη Γκίζα.

«Όταν το διάβασα αυτό αποφάσισα να ανανεώσω τις προσπάθειές μας για εντοπισμό του εξαφανισμένου παραπόταμου, γιατί τα γραπτά αυτά επιβεβαίωναν ότι η μεταφορά έγινε μέσω του ποταμού», είπε ο Sheisha. Ασφαλώς και όλοι γνωρίζουν ότι μεταφέρονταν σχεδόν όλα τα αγαθά με πλοιάρια μέσω του Νείλου, όπως αναφέρει και ο καθηγητής κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ Joseph Manning, ο οποίος έχει μελετήσει ειδικότερα τις εκρήξεις ηφαιστείων στο διάβα του Νείλου κατά περιόδους. Δεν συμμετείχε στην έρευνα του Sheisha, αλλά είπε στους New York Times ότι «πάντα ξέραμε πως κατά πάσα πιθανότητα το ποτάμι έφτανε αρκετά κοντά στη Γκίζα κι ότι μάλλον έτσι μεταφέρονταν οι ογκόλιθοι».

.

Για να βρουν τα ίχνη του ποταμού αναζήτησαν με γεωτρήσεις ενδείξεις φυτικής ζωής από το σημερινό λιμένα της Γκίζας μέχρι κοντά στις πυραμίδες. Έτσι βρήκαν ιζήματα από πέντε διαφορετικές περιόδους, σε συνολικό βάθος 10 μέτρων και ήταν πλέον σε θέση να εκτιμήσουν την “ζωή” και τον ρου του ποταμού επί 8.000 χρόνια. Με τη συνδρομή ενός ειδικού γαλλικού εργαστηρίου, ανέλυσαν 71 δείγματα φυτών που βρήκαν κατά στρώματα και μπόρεσαν να σχηματίσουν εικόνα για το πόσο άλλαξε το τοπικό οικοσύστημα στο πέρασμα των χιλιετηρίδων.

Οι Πυραμίδες

Ο Christophe Morhange, γεωμορφολόγος στο Πανεπιστήμιο Aix-Marseille της Γαλλίας, συμμετείχε στην έρευνα. Όπως είπε, «στα στρώματα όπου βρήκαμε γύρη από ψάθα και βούρλα αλλά και παπύρους, καθώς ξέρουμε ότι αυτά μαρτυρούν ένα περιβάλλον ελώδες, συμπεράναμε ότι τότε υπήρχε εκεί επαρκές νερό, ενώ εκεί όπου βρήκαμε γύρη από φυτά που αντέχουν περισσότερο την ξηρασία, συμπεράναμε ότι εκεί, στη δεδομένη χρονική στιγμή, δεν έρεε ποταμός».

Όπως γράφουν, πριν από 8.000 χρόνια είχε καταγραφεί μια περίοδος παρατεταμένης υψηλής υγρασίας και μεγάλες εκτάσεις της Σαχάρας ήταν καλυμμένες με λίμνες και γρασίδι. Η δε περιοχή γύρω από την Γκίζα τότε, βρισκόταν υπό τα ύδατα του Νείλου. Όμως στα επόμενα 2.000 χρόνια, δηλαδή γύρω στο 4000 π.Χ., η βόρειος Αφρική άρχισε να ερημοποιείται. Ο παραπόταμος του Χέοπα κράτησε το 40% των υδάτων του, όπως εκτιμούν οι ερευνητές.

Αυτό καθιστούσε την περιοχή ιδανική για οικοδόμηση νεκρόπολης, καθώς τα νερά του ποταμού ήταν αρκετά και το βάθος του επέτρεπε την ναυσιπλοΐα για τη μεταφορά υλικών. Το ύψος των υδάτων ήταν αρκετά μεγάλο για τη μετακίνηση πλοίων, αλλά και αρκετά χαμηλό για να μην απειλεί με πλημμύρες. Όμως αυτή η “παρακαμπτήριος” προς τις πυραμίδες δεν κράτησε πολύ.

Όσο ερημοποιείτο η Αίγυπτος, όπως γράφουν οι ερευνητές, τα ύδατα του ποταμού Χέοπα έπεφταν δραματικά και κάποια στιγμή οι εργασίες σταμάτησαν και δεν χτίστηκαν πλέον άλλες πυραμίδες. Όταν ανέβηκε στο θρόνο ο Τουταγχαμόν γύρω στο 1350 π.Χ., ο ποταμός είχε ελάχιστο νερό. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όταν έφθασε στην Αίγυπτο το 332 π.Χ., ο ποταμός αυτός δεν υπήρχε και όλη η περιοχή είχε μετατραπεί σε νεκροταφείο από τους ντόπιους.

Πάντως ο Νείλος πλημμύρισε αρκετές φορές έκτοτε. Το 1931 μάλιστα ο ποταμός έφτασε και στις Πυραμίδες. Όμως οι αλλαγές στον ρου του στο πέρασμα του χρόνου δεν έβαλαν φρένο μόνο στην οικοδόμηση Πυραμίδων. Έφεραν πολλές ανατροπές σε βασίλεια και θρησκείες και στην εξουσία των φυλάρχων, καθώς το οικοσύστημα αποδείχθηκε τελικά πανίσχυρο, αφού καθόριζε τα προς το ζην.