Ο δρόμος για να αναπτύξεις γλωσσικές δεξιότητες και κριτικό πνεύμα

Μιλάνε και γράφουνε για τη γλωσσική ορθότητα. Το θέμα ξεκίνησε, όπως πάντα, στους τοίχους: το περίφημο τεράστιο γκράφιτι “λάθως” με ωμέγα (στου Fix στην αρχή και μετά στην Χαριλάου Τρικούπη σε parking). Μετά γενικεύτηκε. Υπάρχουν εξαιρετικές ενδείξεις γλωσσικής πολυμορφίας, όπως παραδείγματος χάριν τα βιβλία τού εικαστικού, φωτογράφου, ποιητή και διηγηματογράφου Αντώνη Καβούρη, όπου η τεχνουργημένη συντακτική ανορθοδοξία οδηγεί σε μία ορθογραφική εικονοκλασία που ακυρώνει κάθε τι αναμενόμενο και οδηγεί στην πολυπόθητη ποιητική “ανοικείωση”.

Η ποιητική γλώσσα

Εάν σκεφτούμε ότι ήδη η Ρομποτική Τεχνολογία υποκαθιστά ή υποβοηθά τούς συν-γραφείς, τότε η δημιουργία ύφους περνάει αναγκαστικά μέσα από την αιρετικότητα. Οι κβαντικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές τού αμέσου μέλλοντος θα θέσουν επ’ αμφιβόλω τα ανθρώπινα όρια. Θα πρέπει να υπερβούμε εσκεμμένα τα εσκαμμένα και να αντιμετωπίσουμε το μέλλον ως tabula rasa πάνω στην οποία θα φωτοσυνθέσουμε τους νεολογισμούς μας.

«Το νεολογίζειν εστί φιλοσοφείν», γράφω. Η ελληνική γλώσσα είναι τόσο εύπλαστη – ευτυχώς – που συμπαρασύρει στα χειμαρρώδη ρεύματά της το πρόσκαιρο, το χθαμαλό, το παράταιρο, το αναλώσιμο, το ανακυκλώσιμο και τα επαναφέρει στο μεγάλο δίχτυ τού χωροχρόνου ως πρώτη ύλη ή ως καταλύτη-λίπασμα στα τροπικά φυτά τού Φαντασιακού που θα ανθίσουν λεμονοπορτοκαλιές και άλλα υβριδικά είδη. Όσοι/όσες/όσα πιστεύουμε ότι το σύμπαν είναι νοητικό, ατενίζουμε πεδίον δόξης λαμπρόν προοιωνίζοντας τους βυσσινόκηπους ενός αλλοδιαστασιακού μέλλοντος στο “εδώ και τώρα”.

Η ποιητική γλώσσα είναι οιονεί φιλοσοφική, “μεταφυσική”, αλλά και μαθηματική, δομημένη, δι-υποκειμενική. Δεν μπορούμε να απαιτούμε από τον ποιητή να ακολουθεί το συντακτικό τού Τζάρτζανου. Μεγάλοι λογοτέχνες όπως ο Όμηρος, ο Ευριπίδης, η Σαπφώ, ο Κορνάρος, ο Χορτάτσης, ο Σολωμός, ο Κάλβος, ο Παλαμάς, ο Σικελιανός, ο Καζαντζάκης, ο Δάντης, ο Παπαδιαμάντης, ο Καβάφης… έπλασαν γλώσσα, δημιουργώντας ιδιολέκτους επικαιροποιημένες και συγχρονικο-διαχρονικές. Μακριά λοιπόν από τη λογοτεχνική κριτική οι σχολαστικοί φιλολογίζοντες, για τον απλούστατο λόγο ότι είναι άλλη η θεωρία κι άλλη η πράξη και το σημαντικότερο: ακόμα και η “Ποιητική” τού Αριστοτέλη γράφτηκε πάνω στο πτώμα τής αρχαίας τραγωδίας!

Ανάπτυξη γλωσσικών και κριτικών δεξιοτήτων

Κάθε φιλολογική μελέτη-ανάλυση είναι νεκροψία. Σπανίως, πολλοί φωτισμένοι νόες αναγνώρισαν, αξιολόγησαν, ταξινόμησαν και προέβαλαν το έργο των συγχρόνων τους ενόσω ήταν σε εξέλιξη. Αυτό απαιτεί: τεχνογνωσία, επάρκεια, γενναιοδωρία, προβλεψιμότητα. Ο Ιόλας ήταν μέγιστος τεχνοκριτικός γιατί συν-δημιουργούσε εικαστικά-καλλιτεχνικά-πνευματικά ρεύματα. Το “work in progress” είναι το δύσκολο. Και η φιλολογία και η θεατρολογία διακρίνονται από μία χρονοκαθυστέρηση, τουλάχιστον μίας γενιάς. Ακόμη γράφονται διδακτορικές και μεταδιδακτορικές διατριβές για τη γενιά τού 1930. Έλεος! Όσο “μεγάλη” κι αν ήταν, θα μας κάνατε να τη σιχαθούμε. Δεν μιλάμε για την καθεστηκυία «γενιά τού Πολυτεχνείου». Ουδέν σχόλιον…

Θα πρέπει εξάπαντος να αναπτύξουμε τις γλωσσικές και κριτικές μας δεξιότητες σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης και με ευγενή στόχο τη δια βίου μάθηση. Τίποτα δεν τελειώνει. «Το τέλειο είναι ο θάνατος», έλεγε η Κάλλας. Σήμερα όμως επείγει – περισσότερο από κάθε άλλη φορά – να εγκαταλείψουμε τον ανιμισμό, την προγονολατρεία-νεκρολατρεία, να ανασκουμπωθούμε και να πλάσουμε (κυριολεκτικά) τον αναγεννησιακό πνευματικό πολιτισμό τού μέλλοντος-τώρα.

Κριτικό πνεύμα

Και για να επανέλθουμε στον αναγεννησιακό “ολικό καλλιτέχνη” Αντώνη Καβούρη, οι ανορθογραφίες του είναι εσκεμμένες, τεχνουργημένες, συναπαρτίζουν το διακριτό ύφος, την τεχνοτροπία του. Όταν ο αυτοδίδακτος Γκωγκέν ζωγράφισε τον επί ξύλου κρεμάμενο με πυροκόκκινα μαλλιά (!) δημιούργησε μια έμπρακτη αμφισβήτηση των μπαζωμένων χειμάρρων των προγενέστερων, των πεθαμένων καλλιτεχνικών μορφών με τα όζοντα ψοφίμια.

Πρέπει να διανοίξουμε καινούργιους δρόμους, να χαράξουμε νέες πλατείες, να δημιουργήσουμε υβριδικά είδη καινοφανή, αλλιώτικα θα γίνουμε όλοι εμείς οι κριτικοί και κριτικολογούντες ιατροδικαστές στο πτώμα τού παραπαίοντος, τού ταχέως παρακμάζοντος πανανθρώπινου αδιέξοδου πολιτισμού “της Δυστυχίας”.

Ίδωμεν. Εν καιρώ…

Σημείωση: όλα τα ποιητικά βιβλία τού Αντώνη Καβούρη με εικαστικές συνθέσεις τού ιδίου κυκλοφορούν από τις “Εκδόσεις Οδός Πανός” τού Ποιητή Γιώργου Χρονά που ανακαλύπτει κι αξιοποιεί ως ακάματο λαγωνικό τής Τέχνης τα πρωτότυπα δημιουργικά μυαλά.

Γράφει ο ποιητής, θεατρολόγος, μεταφρασεολόγος και κριτικός Κωνσταντίνος Μπούρας