“Ο καιρός των τρελών”: Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα στον καιρό του εμφυλίου
07/10/2025
Δεν είναι εύκολο να γράψεις για μια χρονική περίοδο της οποίας η ιστορική αποτίμηση δεν έχει ακόμη καθαρογραφεί. Και κάθε απόπειρα πρέπει να γίνει με προσοχή, με σεβασμό στο χρόνο, στα μέρη, στα πρόσωπα.
Ένα Αστυνομικό Μυθιστόρημα, μια κατάβαση στο ιστορικό παρελθόν και το πολιτικό παρόν: Βιβλιοκριτική για το «Ο ΚΑΙΡΟΣ ΤΩΝ ΤΡΕΛΏΝ του Σπύρου Ν. Λίτσα (Εκδ. Αγγελάκη, 2025)
Την πρόκληση αυτή αντιμετωπίζει με μεγάλη επιτυχία ο Σπύρος Λίτσας στο βιβλίο του “Ο Καιρός τον Τρελών”. Το βιβλίο κατατάσσεται στα αστυνομικά μυθιστορήματα και αφορά την προσπάθεια εξιχνίασης μιας σειράς παιδοκτονιών στην Καστοριά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου.
Όμως ο συγγραφέας καταφέρνει στις 500 περίπου σελίδες του βιβλίου να ξεπεράσει την αστυνομική φύση της πλοκής της υπόθεσης και να εμπλουτίσει το κείμενό του με σειρά άλλων διαστάσεων που κρατούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο καθώς απευθύνονται τόσο στη λογική του όσο και στο θυμικό του.
Εξιχνιάζοντας το φρικτό έγκλημα
Η αστυνομική φύση της υπόθεσης είναι εμφανής από τις πρώτες σελίδες όπου ο εσωτερικός μονόλογος του δολοφόνου, που ουσιαστικά αποτελεί διάλογό του με τη Μοίρα, προκαλεί τον αναγνώστη να προβληματιστεί όχι μόνο για το πρόσωπο του δολοφόνου αλλά και για τα τρία στοιχεία του τριγώνου που συνθέτουν την βάση της υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος, δηλαδή της διάθεσης του δράστη: το κίνητρο της πράξης, την ευκαιρία για την τέλεση της και τον εξορθολογισμό της πράξης στη μάχη με τη συνείδηση του.
Η περιγραφή και των τριών στοιχείων από το Σπύρο Λίτσα γίνεται με ένα τρόπο ουσιαστικά διαλεκτικό: μέσω της αποτύπωσης των σκέψεων και των συναισθημάτων του δολοφόνου τόσο κατά την προετοιμασία των εγκλημάτων του όσο και κατά την τέλεση τους, ουσιαστικά ο συγγραφέας συνομιλεί με τον αναγνώστη, προκαλώντας τον να κρίνει, να δικάσει ή να αθωώσει και παράλληλα να προσπαθήσει να διαγνώσει την ταυτότητα του δολοφόνου.
Όμως η αποκάλυψη της ταυτότητας του δολοφόνου, που τελικά πραγματοποιείται, παρόλες τις έξυπνες προοικονομίες του κειμένου, μόνο στο τέλος, είναι μια ανατροπή που γίνεται ακόμη πιο έντονη από την παραστατική περιγραφή των πράξεων, των σκέψεων και των συναισθημάτων όλων των εμπλεκομένων, του δολοφόνου, του υποψήφιου θύματος, των δυο συνεργαζόμενων διωκτών και όλων των μαρτύρων.
Ένα βιβλίο του Σπύρου Λίτσα δεν μπορεί να μην περιέχει στοιχεία από το βασικό προσωπικό ενδιαφέρον του, την πολιτική, την οποία στο κείμενο του βιβλίου προσεγγίζει μέσα από το εμφυλιακό ιστορικό πλαίσιο, σεβόμενος την ιστορική ακρίβεια και συμπληρώνοντας εύστοχα, με ψηφίδες μυθοπλασίας, τα σημεία-κλειδιά που θα προχωρήσουν την πλοκή της υπόθεσης του βιβλίου. Η ιστορική περιγραφή συνδυάζεται πολύ δυναμικά, στο κείμενο, με την αποτύπωση του ψυχογραφήματος της εποχής, (π.χ. με σκηνές όπως αυτές στο καφενείο ή το μοναστήρι) καταδεικνύοντας τη στάση ζωής των ανθρώπων εκείνων των χρόνων.
Παράλληλα προτάσσεται, μέσω της αναλυτικής περιγραφής της, η συνεργασία των εκπροσώπων των δυο αντιμαχόμενων πλευρών στην εποχή του εμφυλίου σε πολλά επίπεδα, από το επιχειρησιακό (στο πεδίο δράσης) μέχρι το στρατηγικό (στη κορυφή της ιεραρχίας για τη λήψη αποφάσεων – η μυθιστορηματική επικοινωνία του Πρέσβεως Δασκαλογιάννη, βασικού συμβούλου του Πρωθυπουργού με τον Διονύση Αγαπητό, επικεφαλής Πολιτικό Επίτροπο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, θυμίζει την ανάλογη, εκατέρωθεν ομολογηθείσα, επικοινωνία του Πέτρου Μολυβιάτη/στενού συνεργάτη του Κων/νου Καραμανλή και του Αντώνη Λιβάνη/στενού συνεργάτη του Ανδρέα Παπανδρέου για την πρόληψη καταστάσεων που εάν ξέφευγαν θα ήταν επικίνδυνες για τη χώρα).
Ένα βιβλίο με πολιτικές προεκτάσεις
Αυτό το πρόταγμα αποτελεί το πολιτικό μήνυμα του Σπύρου Λίτσα μέσω του βιβλίου: ότι σε εποχές πολύ δύσκολες η αντιπαράθεση για την αντιπαράθεση αποτελεί εθνικό κίνδυνο και είναι επιβεβλημένη η μετρημένη αλλά ουσιαστική συνεργασία. Παράλληλα, το βιβλίο εμφανίζει μέσα από τις περιγραφές του μια υπερβατική λογική για όλους τους πρωταγωνιστές του, καθώς ο καθένας έχει διαφορετικά βιώματα που όμως έχουν προκαλέσει σε όλους τις ίδιες βαθιές πληγές. Και η λογική αυτή οδηγεί στη σταδιακή συμφιλίωση μέσω βημάτων που αρχικά εκφράζουν προκατάληψη αλλά τελικά καταλήγουν σε μια βαθειά εμπιστοσύνη.
Τέλος, ο Σπύρος Λίτσας εκφράζει με έντονο τρόπο τα συναισθήματα του για την περιοχή που διαδραματίζεται η υπόθεση του βιβλίου, την Καστοριά. Μέσω των λεπτομερών και γλαφυρών περιγραφών του για τα σημεία της πόλης και των γύρω οικισμών, για τα πρόσωπα που περνούν με διάφορους ρόλους μέσα από το κείμενο του, δείχνει το θαυμασμό και την αγάπη του για τον τόπο αυτό και τους ανθρώπους του, συνοψίζοντας όλα αυτά σε μια φράση: «Η πόλη έχει να σου προσφέρει πολλά, αρκεί να ξέρεις πως να της συμπεριφερθείς. Γυναίκα είναι η Καστοριά και κάποτε ήταν αρχόντισσα. Θέλει το ανάλογο φέρσιμο». Για το Σπύρο Λίτσα η Καστοριά δεν είναι ένας τυχαίος τόπος.
Κλείνοντας αυτή τη σύντομη παρουσίαση του βιβλίου του Σπύρου Λίτσα “Ο Καιρός των Τρελών” δεν μπορώ να μην αναλογιστώ ότι και σήμερα πλέον βιώνουμε μια εποχή τρέλας, με “τρελές” ανατροπές. Ίσως αυτή να είναι η εικόνα που ο συγγραφέας ήθελε να δώσει με τη περιγραφή των ανθρώπων ως σκιές στο μερικό φωτισμό από τη φωτιά μέσα στη σπηλιά του Καπετάν Πέτκου: ένας διονυσιακός ασύμμετρος χορός των σκιών στον Καιρό των Τρελών….
Ο Δημήτρης Σκιαδάς είναι καθηγητής Δημοσιονομικής Διακυβέρνησης και Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας & Έδρα Κων/νου Καραμανλή, Fletcher School of Law and Diplomacy, Tufts University.
