Ο κυνικός ρομαντικός Στέφανος Λαζαρίδης

Με την έκθεση για το έργο του σπουδαίου Έλληνα σκηνογράφου – σκηνοθέτη και πρώην Καλλιτεχνικού Διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής κορυφώνεται το αφιέρωμα στον Στέφανο Λαζαρίδη

Η έκθεση, την οποία επιμελείται ο Αντώνης Βολανάκης αναφέρεται στο πλούσιο καλλιτεχνικό έργο του Λαζαρίδη και θα παρουσιάζεται από τις 4 Φεβρουαρίου έως τις 10 Μαρτίου, καθημερινά 09.30-21.00, στο αίθριο του 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Έχοντας θητεύσει δίπλα στον Λαζαρίδη (υπήρξε μαθητής του στο Λονδίνο και συνεργάστηκαν στην Εθνική Όπερα της Αγγλίας) ο Βολανάκης δίνει μέσα από την έκθεση μια συνολική και διεισδυτική ματιά του έργου του σπουδαίου Έλληνα σκηνογράφου.

Πρόκειται για την πρώτη σε παγκόσμιο επίπεδο ατομική παρουσίαση του καλλιτεχνικού έργου του Στέφανου Λαζαρίδη, ο οποίος με βάση το Λονδίνο ανέδειξε το εύρος της σκηνογραφίας. Θέτοντας ερωτήματα σε βάθος και αποφεύγοντας τις διακοσμητικές λύσεις, , ο Λαζαρίδης διέρρηξε την  παραδοσιακή αντίληψη για τον σχεδιασμό, με τις δημιουργίες του στις σημαντικότερες σκηνές όπερας της Ευρώπης, αλλά και σε μεγάλους ανοιχτούς χώρους (στάδια).

Η έκθεση, σύμφωνα με τους διοργανωτές, αναπτύσσει ένα οπτικό χρονολόγιο.  Ξεκινώντας από την αρχή της καριέρας του παρουσιάζει ζωγραφικές μελέτες σκηνικών και σχέδια κοστουμιών, στα οποία είναι εμφανής η επιρροή της μαθητείας του δίπλα στον επίσης διεθνή Νικόλα Γεωργιάδη. Ακολουθούν έργα μικτής τεχνικής και κολάζ και τρισδιάστατες μακέτες υπό κλίμακα, ενώ βίντεο από παραστάσεις και συνεντεύξεις του, συμπληρώνουν την παρουσίαση και επεξηγούν την δημιουργική οπτική του.

Δημιουργία «εις τον κύβον»

Ο τρόπος με τον οποίο έχει δομηθεί η έκθεση της προσδίδει έναν «παιγνιώδη χαρακτήρα». Φωτογραφίες από την εικαστική έρευνα που έκανε ο ίδιος ο δημιουργός, αλλά και σκηνοθετικές σημειώσεις που έκανε πάνω σε κείμενα και δείγματα από επιστολογραφία, συμπληρώνουν τα εκθέματα και δίνουν τις δικές τους πληροφορίες για τον δημιουργό. Μεγάλη εντύπωση στο έργο του Λαζαρίδη προκαλεί το γεγονός ότι δύσκολα μπορεί κανείς να ξεχωρίσει τις φωτογραφίες των μακετών, οι οποίες κατασκευασμένες με απόλυτη λεπτομέρεια, από τις φωτογραφίες των πραγματικών παραστάσεων.

Το λάιτ μοτίφ που συναντάται περισσότερο στο έργο του είναι ο κύβος και από αυτό το στοιχείο εμπνέεται και η έκθεση. Σε κύβους – δωμάτια, αναπτύσσονται οι σημαντικές συνεργασίες του με διάσημους σκηνοθέτες θεάτρου και όπερας.

Με τον διάσημο Γιούρι Λιουμπίμοφ δημιούργησε τους Δαιμονισμένους (1985) του Ντοστογιέφσκι σε Λονδίνο, Παρίσι, Μιλάνο και τον Ριγολέττο (1983) που προκάλεσε σκάνδαλο στο συντηρητικό κοινό της Ιταλίας. Με τον Ντέιβιντ Πάουντνι,  έγραψαν ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Εθνικής Όπερας της Αγγλίας την δεκαετία του ’80. Ιστορικές θεωρούνται οι παραγωγές του Ιπτάμενου Ολλανδού (1989) και του Ναμπούκκο (1991) στην πλωτή όπερα της Μπρέγκεντς στην Αυστρία με σαφείς αναφορές στην Επίδαυρο. Με τον  Στήβεν Πίμλοτ υπέγραψαν την Κάρμεν (1989) στο Ερλς Κορτ (Λονδίνο), παράσταση που δινόταν μπροστά σε 15.000 θεατές κάθε βράδυ, ενώ με τον Κηθ Γουώρνερ τον Λόενγκριν (1999) στο Μπαιρόιτ και την “Τετραλογία” του Βάγκνερ (2004-6) στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου.

Σε ρόλο σκηνοθέτη – σκηνογράφου

Στους υπόλοιπους κύβους παρουσιάζονται οι παραγωγές με τον Λαζαρίδη στον διπλό ρόλο του σκηνοθέτη/σκηνογράφου. Ανάμεσά τους η επιτυχημένη περιοδεία του βρετανικού συγκροτήματος Duran Duran στην Αμερική (1993), ο Ορφέας και Ευρυδίκη του Γκλουκ για την Όπερα του Σύδνεϋ (1993), ο Οιδίποδας τύραννος του Στραβίνσκι (1989) και ο Πύργος του Κυανοπώγωνα του Μπάρτοκ (1990) για την Όπερα της Σκωτίας. Μαζί τους και η «Αρχή της ζωής» (1995) του Δημήτρη Δημητριάδη, που παρουσιάστηκε στο Θέατρο Αμόρε.

Το πέρασμα του Λαζαρίδη από την Λυρική υπήρξε καθοριστικό, καθώς άφησε έντονα τα δημιουργικά «αποτυπώματά» του. «Ο προγραμματισμός μας για την επόμενη τριετία κινείται προς ανανεωτικές κατευθύνσεις, διευρύνοντας προοπτικές που άνοιξε το πέρασμα του Στέφανου Λαζαρίδη στην Εθνική Λυρική Σκηνή» αναφέρει ο σημερινός Καλλιτεχνικός Διευθυντής της, Γιώργος Κουμεντάκης. Ο ίδιος χαρακτηρίζει την έκθεση «ελάχιστο φόρο τιμής στον σπουδαίο Έλληνα καλλιτέχνη της όπερας, ο οποίος άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του».

Από την Ντίρι Ντάουα στο Πάνθεον του Λυρικού Θεάτρου

Γεννημένος στην Ντίρι Ντάουα της Αιθιοπίας, με σπουδές στο Λονδίνο, ο Λαζαρίδης υπήρξε για πέντε χρόνια βοηθός του επίσης διακεκριμένου Έλληνα σκηνογράφου, Νικόλα Γεωργιάδη. Επέδωσε την πρώτη του σκηνογραφία το 1967 και έναν χρόνο αργότερα προκάλεσε συζητήσεις με τη σκηνογραφία του για τον Περιπλανώμενο ιππότη, μπαλέτο σε χορογραφία του Άντονυ Τιούντορ, που  παρουσιάστηκε από το Βασιλικό Μπαλέτο στο Λονδίνο.

Πολύ σύντομα άρχισε να συνεργάζεται με τη Βασιλική Όπερα, αλλά και με την Εθνική Όπερα της Αγγλίας, χώρους μέσα στους οποίους διαμόρφωσε σταδιακά την «προσωπική του εικαστική γλώσσα, απομακρυνόμενος από τη διακοσμητική αντίληψη και αναζητώντας το βαθύτερο νόημα των έργων και τη θεατρικότητα των παραγωγών».

Για τον Λαζαρίδη είχαν πρωταρχικό ρόλο οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γράφτηκε ένα έργο και «οι λόγοι που οδήγησαν τον εκάστοτε συνθέτη στην επιλογή του θέματος». Μέσα από αυτήν την έρευνα και την ανάλυση επεδίωκε να κατανοήσει καλύτερα τους στόχους κάθε όπερας.

Στην δεκαετία του 80, παρουσιάζοντας περισσότερες από τριάντα παραγωγές μόνο για την Εθνική Όπερα της Αγγλίας, καθιερώθηκε ως ένας από τους σημαντικότερους σκηνογράφους στη Βρετανία.

Η θητεία του στην Λυρική

Με την εμπειρία, τις γνώσεις, τις γνωριμίες του, αλλά κυρίως με την πεποίθηση ότι μια παράσταση όπερας δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ανώδυνα και με διακοσμητικό τρόπο, ο Λαζαρίδης έφτασε τον Ιανουάριο του 2006 στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Πρόθεσή του ήταν η όπερα να μιλήσει με τους σύγχρονους θεατές. Ήθελε τα μεγάλα, διαχρονικά έργα του λυρικού θεάτρου να συνομιλήσουν με τον σύγχρονο καθημερινό άνθρωπο. Και ήθελε αυτή η συνομιλία να είναι ανάλογη με εκείνη που επεδίωξαν, απευθυνόμενοι στο δικό τους κοινό, οι συνθέτες κάθε εποχής.

Για να το πετύχει αυτό προσκάλεσε στην Λυρική κορυφαίους σκηνοθέτες όπερας και συνεργάστηκε με Έλληνες, που μπορούσαν να ανταποκριθούν στις ιδέες και στα οράματά του. Επέλεγε μονωδούς, οι οποίοι ήταν φωνητικά κατάλληλοι για ρόλους τους οποίους μπορούσαν να υποστηρίξουν εξίσου καλά με την την εξωτερική εμφάνισή τους και τις υποκριτικές τους ικανότητες.

Το γεγονός ωστόσο ότι έδινε έμφαση στην σκηνική εικόνα δεν σήμαινε ότι υποτιμούσε το μουσικό σκέλος. Μια από τις πρώτες κινήσεις του ήταν η διεύρυνση του χώρου της ορχήστρας του Θεάτρου Ολύμπια για να μπορεί να φιλοξενεί 65 μουσικούς αντί για 45 και κατά συνέπεια να μπορεί να ανταποκριθεί με μεγαλύτερη επιτυχία σε διευρυμένο ρεπερτόριο. Προχώρησε επίσης στην μίσθωση δεύτερης σκηνής, ώστε το Μπαλέτο της Λυρικής να παρουσιάζει τα θεάματά του πάντοτε με ορχήστρα, αντί ηχογραφημένης μουσικής, όπως συνηθιζόταν έως τότε.

Ως λάτρης του Πουτσίνι ο Λαζαρίδης επέλεξε ανάμεσα στα πρώτα έργα της θητείας του “δύο από τις πλέον εμβληματικές όπερες” του Ιταλού μουσουργού. Ο Γκρέιαμ Βικ ανέλαβε να σκηνοθετήσει την Μποέμ, με φόντο τη σημερινή Αθήνα, ενώ η Τόσκα του Νίκου Πετρόπουλου “έδωσε συνέχεια σε ιδέες που ο Λαζαρίδης είχε δουλέψει με τον Τζόναθαν Μίλλερ σε δική τους παραγωγή του ίδιου έργου το 1986 στη Φλωρεντία”.

Αυτές οι δύο παραγωγές επανήλθαν φέτος στον προγραμματισμό της Λυρικής ως μικρός φόρος τιμής σε έναν άνθρωπο, του οποίου “η συντομότατη θητεία στον οργανισμό εμπνέει ακόμα”.

Η έκθεση για το έργο του Λαζαρίδη γίνεται σε συνεργασία με το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης και αποτελεί την πρώτη συνδιοργάνωση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος. Η έκθεση πραγματοποιείται με δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

Πληροφορίες

Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Αίθριο 4ου ορόφου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος

4 Φεβρουαρίου – 10 Μαρτίου 2018

Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 09.30-21.00

Επίσημα εγκαίνια: Κυριακή 4 Φεβρουαρίου στις 18.00

Είσοδος ελεύθερη