Ο Μάριος Τόκας ένωσε με τη μουσική του την Κύπρο με την Ελλάδα

Το βιβλίο του Νίκου Τόκα, “Μάριος Τόκας, άγνωστες πτυχές της ζωής του”, αποτελεί μια κατάθεση ζωής για ένα κορυφαίο δημιουργό.

Ο Μάριος Τόκας ο μεγάλος αδελφός του Νίκου και ο μικρότερος της Σκεύης, ήταν στη γειτονιά μας εκείνος που έγραφε μουσική, τραγουδούσε, που αργότερα έκανε καριέρα στην Ελλάδα. Ήταν εκείνος που τραγούδησε με πάθος για τη μισή του την πατρίδα, που είχε μοιραστεί στα δυο, αλλά και την “Ελλάδα αγαπώ”, το “Σ’ αναζητώ στη Σαλονίκη ξημερώματα…” και τόσα άλλα.

Είχε το ταλέντο, αλλά και την τύχη να έχει γονείς τον Κύπρο και την Χαρούλα. Άνθρωποι του λαού. Ο Κύπρος Τόκας, δημοσιογράφος, ανταποκριτής της “Χαραυγής”, ποιητής και αυτοδίδακτος ζωγράφος ο ίδιος, είχε “διαβάσει” από πολύ νωρίς το ταλέντο του Μάριου. Και ήθελε να το αξιοποιήσει. Η τέχνη είναι για όλους και δεν μπορούσε να αφήσει το ταλέντο του γιού του να πάει χαμένο γιατί δεν είχε την οικονομική ευχέρεια. Και του πρόσφερε, από το υστέρημα του, τη δυνατότητα ο γιος του να “ανοίξει τα φτερά του” στην μουσική.

Ο Μάριος δεν άλλαξε ποτέ. Ήταν ένα παιδί του πολέμου, κουβαλούσε μέσα του την τραγωδία και την προδοσία. Όπως έφυγε από την Κύπρο, σεμνός, το παιδί της γειτονιάς, έτσι έμεινε για πάντα. Δεν έγινε “αιχμάλωτος” των επιτυχιών που κέρδισε με το ταλέντο του, ούτε τον θάμπωσαν οι προβολείς της δημοσιότητας. Προσγειωμένος και με ενθουσιασμό έφηβου που κράτησε μέχρι τέλους, ο Μάριος πήγε στην Ελλάδα στήνοντας μια μόνιμη γέφυρα με την Κύπρο. Όλα τα χρόνια που έζησε και μεγαλούργησε στην Ελλάδα, είχε πάντα τη σκέψη του στην Κύπρο. Γνώριζε τα πάντα, ενημερωνόταν, του άρεσε να συζητά, να κουβεντιάζει, να αναλύει και να εκφράζει δημιουργικά ιδέες. Για το εθνικό θέμα για μια καλύτερη κοινωνία, ανθρωποκεντρική, χωρίς εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο.

Ορθολογιστής, χωρίς δογματισμούς, ρομαντικός εκεί και όταν έπρεπε, ρεαλιστής όταν ήταν αντιμέτωπος με την πραγματικότητα. Ο συναισθηματικός του δεσμός με την Κύπρο δεν έσπασε ποτέ. Ήταν ισχυρός και διατηρείτο πάντα, γιατί αγαπούσε το νησί του, όπως αγαπούσε την Ελλάδα. Είχε πει πως «η Κύπρος είναι όλη μου η ζωή. Είναι αυτή η ρίζα η οποία νιώθω πως με κρατάει με το ένα πόδι εδώ και το άλλο πόδι εκεί, στην Κύπρο».

Ήταν ένας καλλιτέχνης, ένας τραγουδοποιός, που μετέφερε την Κύπρο στην Ελλάδα και την Ελλάδα στην Κύπρο. Τις ένωσε με τη μουσική του και κατάφερε να τραγουδάνε όλοι τα δικά του δημιουργήματα. Στις εκδηλώσεις, στις συναυλίες, στη διασκέδαση. Το βιβλίο του Νίκου είναι μια καταγραφή μαρτυριών και βιωμάτων. Με πλούσιο φωτογραφικό υλικό. Σπάνιες μαρτυρίες και ιστορίες.

“Παιδί” του Θεοδωράκη

Επηρεασμένος από την εποχή, το πολιτικό και κοινωνικό ρεύμα, ο Μάριος επηρεάζεται μουσικά από τον Μίκη Θεοδωράκη. Από πολύ νωρίς. Άλλωστε τότε στην εφηβεία, άλλες ήταν οι προτεραιότητες. Γράφει ο Νίκος, υπό τον τίτλο “παιδί” του Μίκη Θεοδωράκη: «Θα έλεγε ότι ο Μάριος ενδύθηκε το… ράσο της μουσικής στην ηλικία των 12 χρόνων, το 1966. Αυτό έγινε ακριβώς μετά από μια συναυλία- μυσταγωγία του Μίκη Θεοδωράκη στη Λεμεσό, που παρακολούθησε. “Η Ρωμιοσύνη”, το “Μαουτχάουζεν”, τα Λαϊκά, και γενικά ολόκληρο το ρεπερτόριο του Μίκη Θεοδωράκη στην κυριολεξία μάγευε τον Μάριο. Ερμηνευτές σε εκείνη τη συναυλία η Μαρία Φαραντούρη, ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Γιάννης Πουλόπουλος και η Ελένη Ροδά. Η συναυλία αυτή τόσο πολύ τον συγκλόνισε, ώστε οριστικά και αμετάκλητα είχε αποφασίσει από τότε ότι θα έγραφε τραγούδια».

Ο Νίκος, αναφέρεται και σε μια συγκλονιστική λεπτομέρεια. Τότε που ο Μάριος κατάφερε, το 1975, να παρουσιάσει την πρώτη του μουσική δουλειά στο Θεοδωράκη. Ο τελευταίος είχε έλθει για συναυλία στη Λεμεσό. Η συναυλία έγινε στο κηποθέατρο, σήμερα “Μάριου Τόκα” και ο πατέρας Τόκας, ο Κύπρος, είχε καταφέρει να δει ο Μάριος τον Μίκη. Μια συνάντηση, που αν και απλή όπως αποδείχθηκε, φάνταζε δύσκολο εγχείρημα. Η διευθέτηση έγινε μεν, αλλά το άγχος του νεαρού συνθέτη ήταν απερίγραπτο. Εκεί στο εστιατόριο του Ψαρά, εντός του δημόσιου κήπου, όπου ο Θεοδωράκης θα έτρωγε με τους συνεργάτες του μετά τη συναυλία, έγινε και η γνωριμία. Άκουσε ο μεγάλος Μίκης τη πρώτη δουλειά του Μάριου. Κομβικής σημασίας ήταν εκείνη η συνάντηση.

Αλλά και η γνωριμία του με τον Γιάννη Ρίτσο θεωρείται κορυφαία στιγμή. Και πώς να μην ήταν άλλωστε. Μιλάμε για τον ποιητή της Ρωμιοσύνης, τον άνθρωπο που μαζί με τον Μίκη έκαναν την Ελλάδα ακόμη πιο γνωστή. Έναν άνθρωπο που άντεξε τις διώξεις και τις κακουχίες και έγραψε παγκόσμιας εμβέλειας ποιήματα. Αναμφίβολα, λοιπόν, σταθμός της διαδρομής του ήταν η γνωριμία με τον Ρίτσο. Ο Ρίτσος του εμπιστεύθηκε ανέκδοτα ποιήματά του, που έφεραν το τίτλο “Πικραμένη μου γενιά”. Το έργο κυκλοφόρησε σε τίτλο το 1981, με ερμηνευτή τον Λάκη Χαλκιά.

Σημαντικό το συναπάντημά του και με τον επίσης Κύπριο, Μάνο Λοΐζο, ενώ θα μπορούσε κανείς να ξεχωρίσει το “Αμμόχωστος Βασιλεύουσα” το ποιητικό έργο του μεγάλου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη.

Έργο ζωής το “Θεογεννήτωρ Μαρία”

Το “Θεογεννήτωρ Μαρία” ήταν αποτέλεσμα μιας δουλειάς της ψυχής. Δεν ήταν έντονα θρησκευόμενος, επηρεάστηκε ωστόσο, όπως γράφει και ο Νίκος, από τις θείες του, που ήταν μοναχές. Σε ένα από τα ταξίδια του στο Άγιο Όρος, διάβασε τους ύμνους του Αγιορείτη Μοναχού Γεράσιμου Μικραγιαννανίτη. Δούλεψε πάνω τους «δένοντας τους βυζαντινούς ήχους με τη μελωδία της ψυχής του».

Το “Θεογεννήτωρ Μαρία”, που έγραψε το 1998 το θεωρούσε το κορυφαίο από τα έργα του. Και ο ίδιος, όπως έλεγε, απορούσε πώς το έγραψε. Ένα έργο για το οποίο μίλησε με κολακευτικά λόγια ο Μίκης Θεοδωράκης: «…Οι μελωδίες του, δεμένες αρμονικά με τις φωνές του Μανώλη Μητσιά και του Κώστα Χατζηχριστοδούλου, έχουν κάτι από τον ουρανό, τη θάλασσα, τον ίδιο τον βράχο του Άθω».

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται πολλές μαρτυρίες. Από τα φοιτητικά του χρόνια, αυτή της Χριστίνας Βαλανίδου, η οποία θυμάται πως η πρώτη μεγάλη συναυλία που οργάνωσαν ως “Προοδευτική” με τον Μάριο ήταν με τα πολιτικά τραγούδια του, όπου μελοποίησε στίχους του Θεοδόση Πιερίδη, Νεσιέ Γιασίν και άλλων Κυπρίων ποιητών. «Αποφασίσαμε», αναφέρει, «η συναυλία να γίνει με τραγουδιστές και χορωδία. Και φυσικά η χορωδία ήταν τα μέλη και οι φίλοι της “Προοδευτικής”, με τραγουδιστές τον Μίμη και τον Νεόφυτο. Και πρόβες γινόντουσαν στο διαμέρισμα του Μάριου, στην αρχή Ιλισίων και Ζωγράφου. Όλοι στοιβαγμένοι γύρω από το πιάνο, γύρω από τον Μάριο και οι πρόβες εξελίσσονταν σε πάρτι».

Το βιβλίο είναι γλαφυρά γραμμένο. Είναι η γραφή του Νίκου, που διαχρονικά γνωρίζουμε. Θήτευσε δίπλα στον πατέρα του Κύπρο. Παλιό καλό δημοσιογράφο, πολυτάλαντο. Σε αυτόν τον άνθρωπο θήτευσε μέχρι που εντάχθηκε στο δυναμικό του “Φιλελεύθερου”, στον οποίον δούλεψε για τρεις και πλέον δεκαετίες.

Η επικοινωνία με τον Τάσσο, το 2004

Στο βιβλίο ο Νίκος κάνει αναφορά σε ένα περιστατικό, που δεν ήταν καθόλου γνωστό. Σύμφωνα με την μαρτυρία, το 2004, παραμονές του δημοψηφίσματος για το σχέδιο Ανάν, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Τάσσος Παπαδόπουλος, επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Μάριο και τού ζήτησε να συνθέσει τον “Εθνικό Ύμνο” του “νέου κράτους”. Ο Μάριος απέρριψε αβίαστα την πρόταση για λόγους αρχής, όπως αναφέρεται στο βιβλίο.

«Κι αυτό γιατί ο ίδιος, παρόλο που ήταν υπέρμαχος της επαναπροσέγγισης και της ελληνοτουρκικής φιλίας- που την ύμνησε άλλωστε με τα τραγούδια του- πίστευε ακράδαντα ότι η προτεινόμενη λύση όχι μόνο δεν θα λειτουργούσε, αλλά θα απέβαινε σε βάρος των συμφερόντων του συνόλου του λαού…» Στο βιβλίο του Νίκου αναφέρεται πως ο Μάριος στεναχωρήθηκε για το γεγονός ότι απάντησε αρνητικά στον Τάσσο. Όπως, όμως, είχε αναφέρει, ο Πρόεδρος δεν τον είχε πιέσει καθόλου και είχε δείξει να κατανοεί πλήρως τις αντιρρήσεις και επιφυλάξεις που διατύπωσε. «Και ήταν τότε, μετά την εκτενή συνομιλία μας, που αντιλήφθηκα ότι και ο Πρόεδρος, με βαριά καρδιά θα προχωρούσε στο δημοψήφισμα για μια λύση με την οποία και αυτός διαφωνούσε», είχε πει ο Μάριος.