Ο μεγάλος Θάνος Μικρούτσικος πέρασε στην αιωνιότητα

Είναι εξαιρετικά δύσκολο να γράψεις για την απώλεια ενός δημιουργού όπως ο Θάνος Μικρούτσικος. Κι αυτό γιατί, πέρα από την πρωτογενή ανθρώπινη διάσταση της οδύνης που προκαλεί η είδηση του θανάτου του, απαιτείται μία στοιχειώδης «αξιολογική ουδετερότητα» για να μιλήσεις αποστασιοποιημένα για αυτό που αφήνει πίσω του, αυτός ο μεγάλος δημιουργός. Και εδώ είναι που τα πράγματα γίνονται δυσκολότερα.

Για τον Θάνο Μικρούτσικο δεν μπορείς να γράψεις ούτε “ουδέτερα”, ούτε αποστασιοποιημένα. Και δεν θέλεις. Αντιθέτως αισθάνεσαι απόλυτα συναισθηματικά ενταγμένος στο σύμπαν του μεγάλου αυτού δημιουργού, νιώθοντας ελάχιστος απέναντι στο μεγαλείο εκείνου που θέλεις να σημασιοδοτήσεις με ένα αποχαιρετιστήριο κείμενο τιμής.

Ο Θάνος Μικρούτσικος στο διάβα της ζωής του αναδείχθηκε σε μνημειώδες πολιτισμικό κεφάλαιο για τη χώρα. Κι αυτό δεν οφείλεται μόνο στα εκατοντάδες τραγούδια που, για περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες μάς χάρισε, ή στο ευρύτερο μουσικό έργο του. Η αξιοσύνη αυτού του μεγάλου συνθέτη εδράζεται σε μια συνολικότερη παρουσία που έθεσε τα θεμέλια μιας περιεκτικής αισθητικής παρέμβασης με πολύσημα ιδεολογικά και πολιτικά συμφραζόμενα. Συμφραζόμενα που επέδρασαν καθοριστικά στον τρόπο διαμόρφωσης της συλλογικής ταυτότητας ολόκληρων γενιών από τη μεταπολίτευση και έπειτα.

Κι αυτό γιατί ο Θάνος Μικρούτσικος είχε πολιτική και ιδεολογική ταυτότητα, η οποία υπήρξε εμφανής, καθάρια και αδιαπραγμάτευτη. Υπήρξε διαρκώς γοητευμένος από την κοσμοθεωρία του μαρξισμού, εμπνευσμένος από τους αγώνες, τους διωγμούς, τις αξίες και τα οράματα των αγωνιστών της Αριστεράς, μαγεμένος από τη ρεαλιστική προοπτική μιας επίγειας ουτοπίας, λάτρης του ορθολογισμού και της επιστημονικής ερμηνείας του κόσμου, ονειροπόλος της χειραφέτησης του ανθρώπου από την καταπίεση και τον καταναγκασμό, καταγγέλλοντας με τον πιο αισθαντικό ρομαντισμό την αλλοτρίωση και την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο.

Αυτά και άλλα πολλά υπήρξαν ο πρωτογενής πυρήνας, πάνω στον οποίο αναπτύχθηκε το αισθητικό του πρόταγμα, διαμορφώνοντας με τα χρόνια ένα διακριτό καλλιτεχνικό ύφος και ήθος, ένα δυναμικό μουσικό λόγο, μια ρηξικέλευθη φωνή που επέδρασε καθοριστικά στη φυσιογνωμία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας. Είναι σαφές πως η αποτίμηση του τεράστιου έργου που αφήνει πίσω του θα γίνει με το πέρασμα του χρόνου και αυτό που σήμερα μπορούμε να θίξουμε είναι μερικά μόνο στιγμιότυπα τα οποία αποτελούν ουσιαστικά ένα μικρό “πρελούδιο” σε αυτό που είναι βέβαιο πως θα επακολουθήσει.

Μεγάλοι ποιητές και μεγάλοι εκτελεστές

Ο Θάνος Μικρούτσικος ασχολήθηκε με πάθος με το λόγο μεγάλων ποιητών και αξιοποίησε μουσικά τη φωνή και την ενόραση στοχαστών και διανοουμένων, οι οποίοι υπήρξαν εμβληματικές περιπτώσεις:  Κωνσταντίνος Καβάφης, Γιάννης Ρίτσος, Μανώλης Αναγνωστάκης, Mπέρτολτ Μπρεχτ, Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, Ναζίμ Χικμέτ, Φρανσουά Βιγιόν είναι μερικοί μόνο με των οποίων τον λόγο “αναμετρήθηκε” δημιουργικά.

Επιπροσθέτως σύστησε και καθιέρωσε στο ευρύ κοινό τον ποιητή Νίκο Καββαδία ενώ συνέβαλε αποφασιστικά στην εδραίωση της γραφίδας σημαντικών στιχουργών και ποιητών, όπως ο Άλκης Αλκαίος, ο Μάνος Ελευθερίου, ο Κώστας Τριπολίτης, η Λίνα Νικολακοπούλου, αλλά και νεότερων, όπως ο Οδυσσέας Ιωάννου.

Ιδιαίτερα πλούσια και παραγωγική επίσης υπήρξε η συνεργασία του με σημαντικούς ερμηνευτές από όλο το φάσμα του ελληνικού “έντεχνου” τραγουδιού από τη μεταπολίτευση μέχρι σήμερα: Μαρία Δημητριάδη, Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Δήμητρα Γαλάνη, Χαρούλα Αλεξίου, Δημήτρης Μητροπάνος, Γιώργος Νταλάρας, Μανώλης Μητσιάς, Γιάννης Κούτρας, Κώστας Θωμαΐδης, Βλάσης Μπονάτσος, Σάκης Μπουλάς, Διονύσης Θεοδόσης, Γιώργος Μεράντζας, Ελευθερία Αρβανιτάκη, Γιάννης Κότσιρας, Χρήστος Θηβαίος, Μίλτος Πασχαλίδης, Λαυρέντης Μαχαιρίτσας, Ρίτα Αντωνοπούλου και τόσοι άλλοι αποτέλεσαν το βασικό κορμό των συνεργατών που επέλεξε να αποδώσουν  ερμηνευτικά το μουσικό του όραμα αφήνοντας ανεξίτηλο το ίχνος του στη “συλλογική λαλιά” του τόπου μας.

Ολιστικό σύμπαν

Είναι, πέρα από κάθε αμφιβολία, σαφές πως η διαδρομή του Θάνου Μικρούτσικου στο πολιτισμικό μας γίγνεσθαι απαιτείται να ιδωθεί ως ένα “ολιστικό και περιεκτικό σύμπαν”, το οποίο ξεπερνά κατά πολύ τα όρια μιας προσφοράς στο πεδίο της μουσικής. Κι αυτό γιατί ο τρόπος με τον οποίο ο ίδιος διαχειρίστηκε τη μουσική κληρονομιά του τόπου, αλλά και επεξέτεινε τα όρια της καλλιτεχνικής δημιουργίας, συνέβαλαν αποφασιστικά στο να αναπτύξει με ευρηματική επάρκεια και καινοτομία, ένα “αυθύπαρκτο σύμπαν”.

Από τη Φιλαρμονική Εταιρεία Πατρών και το Ελληνικό Ωδείο με σπουδές στο πιάνο, τη θεωρία και την αρμονία, συνέχισε τις μουσικές του μελέτες στην αντίστιξη, τη φούγκα και τη σύνθεση με τον καθηγητή-συνθέτη Γ. Α. Παπαϊωάννου. Παράλληλα η πορεία στα ανώτερα θεωρητικά συνδυάστηκε με σπουδές στο Μαθηματικό Τμήμα Αθηνών με αποτέλεσμα τη θεμελίωση ενός ισχυρού γνωσιοθεωρητικού υπόβαθρου, πάνω στο οποίο ο Θάνος Μικρούτσικος ανέπτυξε το δημιουργικό του σύμπαν.

Αξίζει να επισημανθεί πως πέρα από την τραγουδοποιία, έγραψε μουσική για το θέατρο, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Αναμφίβολα, εντάσσεται ως ένας βασικός κρίκος σε αυτή τη μεγάλη δημιουργική αλυσίδα των σπουδαίων μας συνθετών, αναδεικνύοντας  με εμβληματικό τρόπο το δικό του στίγμα στη μεταπολιτευτική Ελλάδα.

Επιπροσθέτως η παρουσία του στα ελληνικά μουσικά χρονικά δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί μονομερώς με όρους μιας φορμαλιστικής μουσικολογικής ανάγνωσης, αφού η κατανόηση του σύμπαντός του προϋποθέτει την ανάπτυξη μιας κοινωνιολογικής και πολιτισμικής ανάλυσης που απαιτεί πιο διευρυμένα μεθοδολογικά εργαλεία προσέγγισης. Η περίπτωση του συνιστά το παράδειγμα μιας καλλιτεχνικής ιδιοφυίας.

Αυτή τεκμηριώνεται σε ένα ιδιαίτερο και αυθύπαρκτο επιστημολογικό παράδειγμα δημιουργού, το οποίο όπως έχω και στο παρελθόν υποστηρίξει αναπτύσσεται σε γερά γνωσιολογικά θεμέλια, έχει διάρκεια στο χρόνο, συγκροτεί το πεδίο μιας συνειδητής ιδεολογικής και πολιτικής ταυτότητας, ενέχει το εκρηκτικό υλικό μιας γνήσιας κριτικής και αναστοχαστικής συνείδησης.

Διαυγής δημόσιος διανοούμενος

Ο Θάνος Μικρούτσικος δεν υπήρξε μόνο συνθέτης μουσικής και δημιουργός τραγουδιών. Ο βίος και η πολιτεία του υπήρξαν το παράδειγμα ενός δημόσιου διανοούμενου που συνδέθηκε ευθέως με αγωνιστές και διανοητές που χάραξαν βαθιά στη συλλογική μνήμη το κοινωνικό και πολιτικό τους αποτύπωμα. Δεν είναι τυχαίες, άλλωστε, οι αφιερωματικές αναφορές του σε προσωπικότητες όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Νίκος Πλουμπίδης, ο Νίκος Πουλαντζάς αποδεικνύοντας πως, από νωρίς είχε ανοίξει “με τους αθάνατους λογαριασμούς”.

Επιπροσθέτως, όλα αυτά τα χρόνια πήρε θέση στα αιτήματα της εποχής του, δοκιμάστηκε σε όλες τις συνθήκες, δεν “παραδέχθηκε τις ήττες”, δεν δίστασε πολιτικά να εκτεθεί και να αντιπαρατεθεί, δεν λύγισε ούτε την τελευταία στιγμή απέναντι σε όσα η ζωή του επεφύλαξε. Απεναντίας, ακόμα και τις τελευταίες μέρες της ζωής του κατάφερε υποδειγματικά να λειτουργήσει ως “δρων υποκείμενο”, προτάσσοντας τη δύναμη του ανθρώπου για επίγνωση της πραγματικότητας, αξιοπρέπεια, θάρρος και αποφασιστικότητα απέναντι στο πεπερασμένο της ύπαρξης, απέναντι στη νομοτέλεια του κανόνα της ανθρώπινης φύσης.

Για όλους όσοι είχαν την τύχη να ζήσουν και να βιώσουν από κοντά, έστω και κάτι από το “σύμπαν” αυτού του μεγάλου δημιουργού, είμαι απόλυτα σίγουρος πως θα θυμούνται για πάντα την αστείρευτη ενέργεια, το ευφυές χιούμορ, την πληθωρική γενναιοδωρία, το εύρος της παιδείας, την “ανοικτότητα” και την οξυδέρκεια ενός ανθρώπου που εκτός από τους χιλιάδες θαυμαστές του έργου του, είχε γύρω του συγγενείς, φίλους, συνεργάτες που τον λάτρευαν, τον θαύμαζαν, τον πίστευαν, τον αγαπούσαν. Ο Θάνος Μικρούτσικος εκτός από το μεγάλο του έργο, αφήνει πίσω του μια σπουδαία οικογένεια, για την οποία ήταν πάντα υπερήφανος και βαθιά ευτυχισμένος.

Ακριβέ μας Θάνο, Καλό σου ταξίδι,

στο μηδέν και στο άπειρο θα ξανασυναντηθούμε!