Ο ναός του Απόλλωνα Ζωστήρα στον “Αστέρα” – Αρχαίοι ναοί και πλαζ

Δεκαετίες τώρα σέρνεται το πρόβλημα επισκεψιμότητας που έχει ο ναός του Απόλλωνα Ζωστήρα (6ος π.Χ. αιώνας) που αποτελεί μεν ατραξιόν για την ακτή του Αστέρα Βουλιαγμένης, αλλά ο κόσμος μπορεί να τον δει μόνον από ένα γυάλινο παράθυρο, κι αυτό από τον δρόμο. Για να τον επισκεφθεί κανείς Σαββατοκύριακο πρέπει να δώσει 80 ευρώ και τις καθημερινές 50, που είναι και η ελαχίστη τιμή για την πλαζ του ξενοδοχείου. Στο Λούβρο παρεμπιπτόντως η είσοδος είναι 17 ευρώ για τις μόνιμες συλλογές και στην Ακρόπολη 20 ευρώ το καλοκαίρι και 10 το χειμώνα.

Από το 2016 υποτίθεται ότι αποφασίσθηκε ο χώρος να απομονωθεί, ως αρχαιολογικός και να καταστεί επισκέψιμος. Έξι χρόνια πέρασαν κι αυτή η απλούστατη κατασκευή δεν λέει να ολοκληρωθεί. Το 2018, μάλιστα, υπογράφηκε απόφαση που όριζε και τον τρόπο με τον οποίο θα διαμορφώνονταν ο χώρος. Προβλεπόταν να διαχωριστεί από την πλαζ, με την κατασκευή κιγκλιδώματος και φύτευση χαμηλής-μεσαίας χλωρίδας. Επίσης, να είναι ελεύθερος από υψηλά στοιχεία (π.χ. ομπρέλες) σε απόσταση περίπου 12 μέτρων από τη νοητή προέκταση των γωνιαίων κιόνων του ναού κάθετα προς την ακτογραμμή, για την απρόσκοπτη θέαση της θάλασσας από τον ναό κ.ά.

Ο ναός βρίσκεται μέσα στην ιδιοκτησία του Αστέρα και περιβάλλεται από γκαζόν, γύρω από το οποίο υπάρχει διάδρομος. Όλοι οι λουόμενοι τον απολαμβάνουν. Όμως, ενώ για ένα διάστημα μπορούσε κάποιος να μπει και να περιηγηθεί στο μικρό ναό με συνοδεία, κόπηκε κι αυτό. Θα μπορούσε βέβαια να αναλάβει την εργασία αυτή ένας υπάλληλος του υπουργείου Πολιτισμού, δηλαδή να συνοδεύει τους επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου, αλλά ούτε αυτό έγινε. Ούτε και ο Αστέρας δέχεται να δεσμεύει υπαλλήλους για κάθε επισκέπτη που θα θελήσει να δει το ναό από κοντά.

Ο υπάλληλος-φύλακας είναι αναγκαίος για δύο λόγους: Ο ένας είναι για την φύλαξη του χώρου, όπως σε κάθε αρχαιολογικό μνημείο. Ο άλλος, αφορά στον Αστέρα ως επιχείρηση, που διαμαρτύρεται επειδή (κατά τους ισχυρισμούς του) πολλοί ήθελαν να δουν το ναό για να κάνουν μπάνιο εκεί χωρίς εισιτήριο. Το πρόβλημά τους, δηλαδή, είναι οι “τζαμπατζήδες” που επιδιώκουν να κάνουν μπάνιο στην πλαζ, χρησιμοποιώντας ως δικαιολογία το υποτιθέμενο αρχαιολογικό τους ενδιαφέρον.

Ο ναός του Απόλλωνα Ζωστήρα

Ο ναός του Απόλλωνα αποκαλύφθηκε το 1924 τυχαία, από παιδιά που έφτιαχναν πύργους στην άμμο. Ήταν παιδιά του Ορφανοτροφείου της Βουλιαγμένης και τότε η ακτή βεβαίως δεν ανήκε στον Αστέρα Βουλιαγμένης. Μετά τις ανασκαφές, το 1926, ο ναός αποκαλύφθηκε στο σύνολό του. Ο ναός βρίσκεται σχεδόν στο επίπεδο της θάλασσας και κατά το παρελθόν πλημμύριζε με νερά όμβρια ή και θαλασσινά. Έχουν γίνει έκτοτε αποστραγγιστικά έργα ώστε να απομακρύνονται τα νερά χωρίς να βαλτώνουν τον αρχαιολογικό χώρο.

Πρόκειται για ναό του Απόλλωνα Ζωστήρα, που ονομάστηκε έτσι επειδή Ζωστήρ ήταν η ονομασία του ακρωτηρίου που σήμερα αποκαλούμε “Λαιμό”.  Άλλη εκδοχή (του Παυσανία) είναι η παράδοση ότι εκεί έλυσε τη ζώνη της για να γεννήσει η Λητώ όταν ήταν έγκυος από τον Δία και την καταδίωκε η Ήρα. Ως προς την επωνυμία Απόλλων Ζωστήρ, εκτός της ονομασίας του ακρωτηρίου, πιθανόν να ευσταθεί και η εκδοχή ότι όπως ο Ζευς Σωτήρ είναι ο σώζων Ζευς, έτσι και ο Απόλλων Ζωστήρ είναι ο ζωννύων, ο ζωννύων εαυτόν, ή άλλους, ο εξαρτυόμενος προς πόλεμον, ο πολεμικός. Αυτή η εκδοχή ενισχύεται και από την επωνυμία Άρτεμις Ζωστηρία, η οποία δεν λατρευόταν μόνον στην Αττική.

Ο ναός είχε οικοδομηθεί αρχικά από τους δημότες Αλών Αιξωνίδων, εκεί κοντά, δε, βρίσκονταν οι φυσικές αλυκές του αρχαίου δήμου. Ο αρχαίος δήμος των Αλών Αιξωνίδων περιλάμβανε τη σημερινή Βούλα και Βουλιαγμένη και βρισκόταν μεταξύ του δήμου Αιξωνής (σημερινή Γλυφάδα παραλιακά αλλά και μέχρι τον Υμηττό) και του δήμου Αναγυρούντος (η σημερινή Βάρη). Οι θέσεις των δήμων της αρχαιότητας και τα όριά τους, δεν έχουν ξεκαθαριστεί επιστημονικά με ακρίβεια.

Ο ναός του Απόλλωνα βρίσκεται στο μεσαίο από τα τρία γλωσσίδια αμμουδιάς του γνωστού από την αρχαιότητα Ακρωτηρίου του Ζωστήρα. Ο ναός είναι ορθογώνια κατασκευή, 10,8Χ6,00 μέτρα και έχει σηκό (με άγαλμα του θεού) και άδυτο (μη προσβάσιμος στους πιστούς χώρο). Ο σηκός χωρίζεται από το άδυτο με τοίχο που εκτιμάται ότι οικοδομήθηκε 200 χρόνια μετά την αρχική κατασκευή. Στο σηκό σώζονται τρεις βάσεις, πάνω στις οποίες είχαν στηθεί τα αγάλματα της Λητούς, του Απόλλωνα και της Αρτέμιδος. Σε δύο από αυτές διατηρούνται οι σκαλιστές επιγραφές.

Επίσης σώζεται από το ναό του Απόλλωνα τμήμα του μαρμάρινου θρόνου του ιερέα και ένας βωμός που τοποθετήθηκε εκεί κατά τις εργασίες συντήρησης ή και ανακατασκευής του ναού κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα.

Τότε προστέθηκε εκεί και το περιστύλιο με κιονοστοιχίες γύρω από το ναό με έξι κίονες κατά μήκος και τέσσερις κατά πλάτος. Στο ναό τελούνταν και τα Ζωστήρια, που ήταν η ετήσια μεγάλη γιορτή των δημοτών. Κατά τη διάρκεια της χριστιανικής-βυζαντινής περιόδου, έλαβαν χώρα ορισμένες επισκευές στον αρχαίο ναό του Ζωστήρα, οι τοίχοι του σηκού επεκτάθηκαν και ο ναός μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία. Έχουν βρεθεί και μεταφερθεί σε μουσεία αλλά και σε αποθήκες μουσείων αντικείμενα και αρχαία κορινθιακή πυξίδα.

Στο ναό του Απόλλωνα βρέθηκε κεφαλή από πεντελικό μάρμαρο. Είναι το κεφάλι ενός νέου άνδρα που το γέρνει ελαφρώς προς τον δεξιό ώμο και έχει ύψος 14 εκατοστών (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο).

Οι κάπως υπερβολικά ανοικτοί οφθαλμοί του άνδρα και οι παχιές βλεφαρίδες, είναι μάλλον υπολείμματα αρχαϊκότερης τέχνης και εκτιμάται ότι η κεφαλή φιλοτεχνήθηκε στα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα. Επίσης βρέθηκαν τα δύο πόδια κάποιου πτηνού, πιθανόν κύκνου. Επίσης, βρέθηκε πήλινος λύχνος με παράσταση της Αφροδίτης, που επίσης μεταφέρθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.