Ο πίνακας του Βαν Ντάικ και τα tweets του σεκιουριτά

Πολλές από τις “ψηφιακές” πρωτοβουλίες, στο πλαίσιο των μέτρων περιορισμού, ήταν αναμενόμενες. Όλο το προηγούμενο διάστημα άνοιξαν τις ηλεκτρονικές πύλες τους ποικίλες πλατφόρμες ψυχαγωγίας και διασκέδασης. Ο χώρος της τέχνης, που σημειωτέον επλήγη και πλήττεται πολύ σοβαρά από τις επιπτώσεις του lockdown, ανταποκρίθηκε εξαιρετικά, με πλήθος έργων και θεατρικών παραστάσεων να μπαίνουν, χωρίς χρέωση, στα σπίτια των πολιτών μέσα από τις οθόνες. Τη μεγάλη έκπληξη όμως έκαναν πολλά μεγάλα και μικρά μουσεία του κόσμου, που προσέφεραν δωρεάν πρόσβαση στο κοινό, σε εκθέματά τους, μέσω διαδικτύου.

Μεταξύ των μουσείων που προσφέρουν εικονικές περιηγήσεις περιλαμβάνονται το Βρετανικό Μουσείο, το Μουσείο του Λούβρου και το Ορσέ στο Παρίσι , το Φυσικής Ιστορίας Smithsonian της Ουάσιγκτον, το μουσείο του Βαν Γκόγκ και το Rijksmuseum στο Άμστερνταμ, το μουσείο του Βατικανού, το Μητροπολιτικό Μουσείο (The Met) και το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (MoMA) της Νέας Υόρκης, το Paul Getty του Λος Άντζελες, το Μουσείο Γκούγκενχαϊμ στη Νέα Υόρκη, το Εθνικό Μουσείο της Ινδίας (Νέο Δελχί), το Μουσείο του Πικάσσο στη Βαρκελώνη, το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο.

Επίσης, οι γκαλερί Tate στο Λονδίνο, η Εθνική Πινακοθήκη της Ρώμης, η πινακοθήκη του Ουφίτσι στη Φλωρεντία και η Εθνική Πινακοθήκη της Βικτώρια στη Μελβούρνη. Βεβαίως εικονικές περιηγήσεις ή ψηφιακές συλλογές είναι διαθέσιμες και από ελληνικά μουσεία, όπως το Μουσείο Μπενάκη και το Μουσείο της Ακρόπολης. Πάντως, εκτός από τα μουσεία, εντυπωσιακά ψηφιακά προγράμματα έχουν διαμορφώσει και ζωολογικοί κήποι, όπως του Σαν Ντιέγκο, καθώς και θεματικά πάρκα όπως της Disney.

Υψηλής ποιότητας διαδικτυακή εμπειρία

Αξίζει να σημειωθεί ότι εικονικές περιηγήσεις (virtual tours), στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν είναι απλές φωτογραφίες στην ιστοσελίδα ενός μουσείου. Με την κατάλληλη παραμετροποίηση ή τη χρήση microsites, το περιβάλλον του χρήστη εκτείνεται σε ολόκληρη την οθόνη και μετατρέπεται σε εικονική περιήγηση στις αίθουσες και τους διαδρόμους του μουσείου. Εικονίδια και υπερσύνδεσμοι προσφέρουν ηχητικές και κειμενικές πληροφορίες για το εκάστοτε έκθεμα. Πολλές φορές υπάρχει δυνατότητα μεγέθυνσης που ξεπερνά το φυσικό εμπόδιο που, υπό κανονικές συνθήκες, κρατά σε απόσταση τον επισκέπτη.

Προφανώς αρκετοί μουσειακοί οργανισμοί έχουν αναπτύξει τα virtual tours εδώ και αρκετό καιρό, ενώ ακόμα πιο διαδεδομένη υπήρξε η διαμόρφωση ψηφιακών συλλογών, οι οποίες συνεχώς αυξάνονται και εμπλουτίζονται. Μάλιστα, το πρόγραμμα Τέχνης και Πολιτισμού της Google αποτελεί σημείο αναφοράς για την διεθνούς εμβέλειας πρόσβαση σε υλικό και περιεχόμενο τέχνης και πολιτιστικής κληρονομιάς.

Ο τεχνολογικός κολοσσός συνεργάζεται με εκατοντάδες μουσεία και χώρους πολιτισμού του κόσμου, από το ρωσικό Ερμιτάζ μέχρι το μουσείο των Άνδεων στη Χιλή, παρουσιάζοντας σε έναν κόμβο (https://artsandculture.google.com/partner) τις ψηφιακές τους συλλογές. Στο πρόγραμμα ψηφιακών συλλογών του Google Arts & Culture συμμετέχουν από την Ελλάδα συνολικά 10 χώροι πολιτισμού και μάλιστα όχι μόνο μεγάλα μουσεία – για παράδειγμα, ξεχωρίζουν το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος και η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο.

Η συγκυρία της πανδημίας

Σίγουρα οι άνθρωποι της πολιτιστικής διαχείρισης δεν περίμεναν την πανδημία για να αξιοποιήσουν την ψηφιακή τεχνολογία, σε μια προσπάθεια να συνδεθούν τα πολιτιστικά έργα με το ευρύ κοινό. Χρειάστηκε να ξεπεράσουν σημαντικά εμπόδια, από τις οικονομικές δυσκολίες ως τη δυνατότητα εκπαίδευσης προσωπικού και τη σύσταση ομάδων που θα αναλάμβαναν το “ψηφιακό μουσείο”.  Όμως μια ειδοποιός διαφορά, σε σχέση με πριν 10 ή 15 χρόνια, είναι ο συνδυασμός των ψηφιακών δυνατοτήτων και της διείσδυσης της τεχνολογίας στην κοινωνία.

Σήμερα η διαδραστικότητα των ιστότοπων είναι κατά πολύ βελτιωμένη, με το αναρτημένο υλικό να είναι συνδεδεμένο με ενιαίες, “ζωντανές” βάσεις δεδομένων. Οι επιμελητές και φροντιστές έχουν αναλάβει κεντρικό ρόλο στο τι ακριβώς θα είναι διαθέσιμο και με ποιο τρόπο πρέπει να παρουσιάζεται online. Ταυτόχρονα, οι έμπειροι, πια, διαχειριστές των μουσείων αξιοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να ενημερώσουν τον κόσμο σχετικά με τη διαθεσιμότητα αυτού του περιεχομένου.

Σε τέτοιες περιόδους, ο συνδυασμός αυτός επιτρέπει τη συνέχιση της λειτουργίας των μουσείων, τη μεγαλύτερη εμπλοκή τους στις κοινωνικές διαδικασίες και την καθημερινότητα του κόσμου, και βεβαίως τη δημιουργία απαραίτητων εσόδων για την επιβίωσή τους. Αλλά και η ανταπόκριση των χρηστών δεν είναι μικρή. Επαγγελματίες του κλάδου αναφέρουν ότι οι χρήστες “κατεβάζουν” συνεχώς στον υπολογίστη τους το διαθέσιμο υλικό – μεταξύ αυτών και άνθρωποι που δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ μουσείο ή μόνο στη συγκυρία του “τουρισμού”.

Η πρόκληση των social media

Από την άλλη μεριά, η ψηφιακή παρουσία των μουσείων δεν εγγυάται από μόνη της την προσέλκυση του ευρέος κοινού. Όπως σχολιάζει ο Άνταμ Κοζαρί, διαχειριστής social media στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου, «το να αναρτήσεις έναν πίνακα του Βαν Ντάικ με την ετικέτα του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν μπορεί να ανταγωνιστεί ένα βίντεο με ένα αρκούδι να φτερνίζεται. Τα μουσεία συνήθως θεωρούν ότι η αξία των συλλογών τους είναι προφανής για τον κόσμο, και αυτά που απολαμβάνουν υψηλή φυσική επισκεψιμότητα στους χώρους τους δεν το παλεύουν και πολύ για να τραβήξουν την προσοχή στο ίντερνετ».

Όμως, στην πραγματικότητα και μέσα στη συγκυρία της πανδημίας «το κοινό δεν περιμένει απαραίτητα να ακούσει για έναν πίνακα του Βαν Ντάικ – αν και κάποιοι όντως το θέλουν –, απλώς ψάχνουν διαφορετικούς τρόπους να περάσουν τον εγκλεισμό και να αντιμετωπίσουν το φόβο». Σε αυτό το πλαίσιο, μουσεία όπως το Getty και το Rijksmuseum συμμετέχουν σε καμπάνιες, κατά τις οποίες οι χρήστες προσπαθούν να αναπαράξουν, συνήθως με αδέξιο τρόπο, διάσημα έργα όπως την αναπαράσταση της Παναγίας με το Θείο Βρέφος του Ντα Βίντσι.

Έκανε μεγάλη εντύπωση, σε μουσείο της Οκλαχόμα, πόση απήχηση είχε στο κοινό η αυθόρμητη πρωτοβουλία του επικεφαλής σεκιούριτι του μουσείου να κάνει αναρτήσεις στο Twitter από εκθέματα, χρησιμοποιώντας λάθος τα hashtags. Κατάφερε να προσελκύσει το ενδιαφέρον των χρηστών, επειδή ανήρτησε πιο “φυσικό” οπτικό υλικό, το οποίο ενέταξε στην καθημερινή του εμπειρία και ενδείκνυται για αλληλεπίδραση.

Για να πετύχουν κάτι τέτοιο τα μουσεία, όμως, πρέπει να «είναι ενεργά στο διαδίκτυο», καταλήγει ο Κοζαρί. «Έχουν επαναπαυθεί στις δάφνες τους όντας κυρίαρχα στον τομέα τους, αλλά στο διαδίκτυο πρέπει να αποδεχθούμε το γεγονός ότι είναι μόνο μία φωνή μεταξύ πολλών. Πρέπει να προσδώσουμε στα προφίλ μας προσωπικότητα, να καταστήσουμε τις συλλογές μας επίκαιρες και να συμμετάσχουμε στο διάλογο. Κι αυτό μπορεί να σημαίνει ακόμα και το να δώσουμε στον σεκιουριτά να χειρίζεται το λογαριασμό στο Twitter».