Ο πρώτος ήρωας κληρικός του 1821

Από τις κάπως υποφωτισμένες μορφές του Αγώνα του 1821, ο γεννημένος στην αρχοντική Δεσφίνα, επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας (Ηλίας Παπαστάθης, 1778-1821), ο οποίος είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία, ευλόγησε την κήρυξη της επανάστασης στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία Χρισσού Παρνασσίδος στις 24 Μαρτίου 1821.

Από το 1818 ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας είχε χειροτονηθεί μοναχός στο παλιό μοναστήρι της Ρούμελης που τιμάται στο όνομα του Προδρόμου. Μετά τη χειροτονία του σε διάκονο, πήγε στα Γιάννενα, όπου γνώρισε καλά τον Αλή πασά, ενώ στη συνέχεια τον βρίσκουμε στην Κωνσταντινούπολη να συνεχίζει την εκπαίδευσή του. Πνευματικό τέκνο του μαρτυρικού πατριάρχη Γρηγόριου Ε’, επέστρεψε με τον βαθμό του πρεσβύτερου στη Δεσφίνα, διορισμένος από τον Αλή πασά διοικητής της επαρχίας της.

Μέλος της επαναστατικής επιτροπής της Λιβαδειάς, στις απαρχές της επανάστασης πρωταγωνίστησε και στη μάχη της Αλαμάνας στη Χαλκωμάτα έπεσε στο πλευρό του Πανουργιά Πανουργιά (1759-1834), χωρίς να θελήσει να διαφύγει. Στο σημείο του θανάτου του, στην παλιά εθνική οδό Μπράλου-Λαμίας, έχει στηθεί, από το 1916 με κοινό έρανο, μαρμάρινο ταφικό μνημείο του επισκόπου και του επίσης πεσόντος εκεί ιερέα αδελφού του Ιωάννη. Ένα από τα ογδόντα κεφάλια που πλαισίωσαν το μαρτύριο του Διάκου στη μάχη της Αλαμάνας ήταν και το δικό του. Στη γενέτειρά του Δεσφίνα έχει ιδρυθεί το Μουσείο Επισκόπου Σαλώνων Ησαΐα.

Το 2019 εκδόθηκε στην Άμφισσα, στην αρχαία πρωτεύουσα των Οζολών Λοκρών, το βιβλίο του καταγόμενου από την πόλη δημοσιογράφου Θεόδωρου Χρ. Γκούμα (γ. 1971) για τη ζωή και για τη δράση του Ησαΐα. Προσφυώς παρατηρεί ο Γερμανός αρχαιολόγος Emil Kunze (1901-1994) ότι η Άμφισσα έχασε το λαμπερό μεσαιωνικό όνομά της Σάλωνα, που πέρασε στα χρόνια του 1821 και διατηρήθηκε στα δημοτικά τραγούδια, για να επιβληθεί, στο πνεύμα του λογιοτατισμού, το άχρωμο αρχαιότερο.

Ο εθνεγέρτης του 1821

Η Δεσφίνα τίμησε και αυτή με τη σειρά της τον επίσκοπο Ησαΐα. Μπροστά από τον μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου, οι συντοπίτες του ανίδρυσαν το 1929 μαρμάρινη προτομή της σεβάσμιας ιερατικής μορφής του, φιλότιμη εργασία του άξιου μαρμαρογλύπτη της Αθήνας Επαμεινώνδα (Νώντα) Μαυρουδή (1890-1939), που φιλοτέχνησε πολλά γλυπτά για κτήρια του κέντρου της Αθήνας κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Δεύτερη μαρμάρινη προτομή του έχει στηθεί στον περίβολο του μοναστηριού του Οσίου Λουκά, όπου κήρυξε την επανάσταση στη Ρούμελη ο επίσκοπος Ησαΐας.

Τον ίδιο χρόνο, το 1929, προφανώς από άμιλλα, έχει την αρχή της η πρωτοβουλία εράνου από τον Σύνδεσμο των εν Αθήναις και Πειραιεί Παρνασσιδέων και τις εφημερίδες “Ρουμελιώτης” και “Φωκίς”, με την επιπλέον συνδρομή του κοινοτικού συμβουλίου Άμφισσας, για ανέγερση μαρμάρινου ανδριάντα του Ησαΐα στην πόλη. Τον ανδριάντα τον φιλοτέχνησε ο γλύπτης Χριστόφορος Νάτσιος (1903-1977), που το 1931 πήρε σύζυγο την τρίτη, τη μικρότερη κόρη του πολυδιαβασμένου Γρηγόριου Ξενόπουλου (1867-1951) Ευθαλία-Λουλούκα (1904-1992), γεγονός που προφανώς έπαιξε ρόλο τόσο στη φήμη του όσο και στην ανάθεση του ανδριάντα σε εκείνον. Ο Νάτσιος δημιούργησε με αδρότητα τη μορφή του ιεράρχη. Τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα έγιναν το 1931.

Όπως μαθαίνουμε από το πρόγραμμα της σχεδιασμένης για τον σκοπό αυτόν εκδρομής στην Άμφισσα, τα ατμόπλοια “Αθηνά” και “Φωκίς” θα αναχωρούσαν το βράδυ της παραμονής από τον Πειραιά, με πρώτο πρωινό σταθμό της επομένης την Ιτέα. Στη συνέχεια θα πήγαιναν στους Δελφούς, όπου προβλεπόταν γεύμα δίπλα στην Κασταλία. Το απόγευμα θα μετέβαιναν στην Άμφισσα, όπου θα γίνονταν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα στην Πλατεία Ησαΐου. Θα ακολουθούσαν δείπνο και αναχώρηση των δύο ατμόπλοιων από την Ιτέα για τον Πειραιά.

Τιμή και μνήμη

Ας σημειωθεί ότι το 2000 ο καταγόμενος από τη Δεσφίνα καθηγητής της Δογματικής και της Ηθικής στη Θεολογική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Μέγας Λ. Φαράντος (1937-2020) είχε ζητήσει με επιστολές του προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος την αγιοκατάταξη του Ησαΐα, του αδελφού του και του Διάκου, αίτημα που δεν εγκρίθηκε.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσθήκη στον χώρο του μνημείου ανάγλυφης πλάκας με παράσταση προσωποποίησης της αρχαιοπρεπούς Ελλάδος που αποθέτει ένα τριαντάφυλλο σε αυτούς που έδωσαν τη ζωή τους πολεμώντας τον ξένο κατακτητή και τον φασισμό, έργο του γλύπτη Νίκου Στέφου, γεννημένου στη Δεσφίνα το 1944, πέντε μέρες μετά από τη φυγή των Γερμανών. Η συνύπαρξη των δύο μνημείων δεν προκαλεί, όπως άλλες ατυχείς περιπτώσεις ηρωικών μνημείων ανά την Ελλάδα.

Φέτος, στις 20-21 Αυγούστου το Δίκτυο Δελφών οργάνωσε, με την υποστήριξη της Μητροπόλεως Δεσφίνας, στον αύλειο χώρο του ναού του πολιούχου της Αγίου Χαραλάμπους, επιστημονική διημερίδα με τίτλο “Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας και η εποχή του”.