Ο “Σπόρος της Ιερής Συκιάς”: Μια ταινία για τις κοινωνικές εντάσεις στο Ιράν

Αρκετά μεγάλη σε μήκος η ταινία “Σπόρος της Ιερής Συκιάς “(168 λεπτά) διατηρεί έναν αργό ρυθμό, υποφωτισμένη, με (νεό)-νουάρ τόνους και σιωπηλές, υπόκωφες υποψίες, διάχυτες σε όλη τη διάρκεια της ταινίας. Αυτό είναι και το προτέρημά της: υπονοεί τα γεγονότα, δεν ξεκαθαρίζει τίποτα, και έως τέλους ο θεατής δεν είναι σίγουρος τι ακριβώς θα συμβεί, ενώ η εξέλιξη παραμένει ταυτόχρονα (ακροθιγώς) προβλέψιμη.

Ο Ιμάν έχει μία καλοβαλμένη οικογένεια, αγαπημένη, με δύο κόρες και μία αρκετά προστατευτική σύζυγο. Οι σιωπές και οι αναμονές της συζύγου για τον Ιμάν διαχέονται με κάποια ερωτηματικά στην ταινία. Οι τρεις γυναίκες του σπιτιού ζουν σε έναν εντελώς διαφορετικό ρυθμό (και κόσμο) από εκείνον που ζει ο σύζυγος, του οποίου η δουλειά παραμένει επικίνδυνη, ακόμα και για τη ζωή του, από την εσωτερική αντιπολίτευση της χώρας. Στον Ιμάν, μετά την προαγωγή του σε εφέτη-ανακριτή θα του παραδοθεί ένα όπλο για την προσωπική του προστασία. Θα το κουβαλάει μαζί του και το βράδυ θα το τοποθετεί στο συρτάρι του κομοδίνου που βρίσκεται δίπλα από το προσκεφάλι του κρεβατιού του.

Όλα καλά μέχρι εδώ. Τα πράγματα ανατρέπονται όταν αρχίσουν οι φασαρίες (έντονες διαμάχες στους δρόμους με απεργίες, διαμαρτυρίες και πορείες) στους δρόμους της Τεχεράνης. Το καθεστώς συλλαμβάνει ακατάσχετα κόσμο. Το ζητούμενο η φιλελευθεροποίηση των ηθών και των γυναικών στη χώρα (η αφορμή των ταραχών η δολοφονία νεαρής που δεν κάλυψε σωστά τα μαλλιά της). Οι φοιτητές/τριες πρωτοστατούν. Το καθεστώς συλλαμβάνει κόσμο, ο εφέτης-ανακριτής στέλνει πολλούς από αυτούς στις φυλακές, ενώ η ποινή θανάτου είναι πάντα στο τραπέζι ανά περίπτωση.

Ο “Σπόρος της Ιερής Συκιάς”

Ο σύζυγος λείπει συνεχώς από το σπίτι και οι τρεις γυναίκες παρακολουθούν έκπληκτες τα γεγονότα γύρω τους. Τους αγγίζουν άμεσα, καθώς η κολλητή φίλη της μεγάλης κόρης θα δεχθεί βάναυση (και άκριτη) αστυνομική βία. Η κόρη θα την περιθάλψει, η (σκληρή) μάνα θα αναγκαστεί το ίδιο, αλλά, εν τέλει, η μάνα θα διώξει την βαριά χτυπημένη νεαρή από το σπίτι πιστεύοντας ότι έτσι προστατεύει την οικογένειά της και τον σύζυγό της.

Αναπτύσσεται σταδιακά μία απόσταση μεταξύ των γονιών και των κοριτσιών, της παλαιάς και νεότερης γενιάς. Οι αντιλήψεις αλλάζουν, ο θεατής διακρίνει ξεκάθαρα ότι οι κόρες συμφωνούν με την εξέγερση στους δρόμους και αμφισβητούν παραδόσεις και αξίες του καθεστώτος, του οποίου εκφραστής είναι ο ίδιος ο πατέρας τους. Το δράμα κορυφώνεται όταν ένα πρωινό θα λείπει το όπλο του πατέρα από το κομοδίνο. Η απώλεια αυτή θα μπορούσε να στοιχίσει στον πατέρα την καριέρα του και μια μακρά ποινή φυλάκισης.

Και οι τρεις γυναίκες μοιάζουν ύποπτες για την απώλεια του όπλου. Ταυτόχρονα μοιάζουν και οι τρεις αθώες και ανίκανες να κάνουν κάτι τέτοιο. Όλα τα σενάρια ανακύπτουν στο ποιος και γιατί πήρε το όπλο από το συρτάρι του κομοδίνου. Ο σκηνοθέτης ευφυώς δεν αφήνει κανένα υπονοούμενο για καμία από τις τρεις γυναίκες ή κάποιον άλλον και αυτό θα δώσει στην ταινία μιαν άλλη ενδιαφέρουσα τροπή. Ένα θρίλερ αγωνιώδες ξεκινά για τα μέλη της οικογένειας, ενώ η πόλη μοιάζει να βράζει στο έλεος των εξεγερθέντων.

Ο σκηνοθέτης, κυνηγημένος ο ίδιος από το καθεστώς, γυρίζει κρυφά το υλικό του και το φυγαδεύει με κινδύνους από τη χώρα, ενώ ο ίδιος, επίσης, δραπετεύει προς την Ευρώπη. Χωρίς να εντυπωσιάζει, στήνει ένα σκηνικό αληθοφανές για να αναπτύξει την ουσία που θέλει να τονίσει. Και δεν είναι άλλο από μία πρόταση φιλελευθεροποίησης της ιρανικής κοινωνίας. Ο σκηνοθέτης αναδεικνύει και καταδεικνύει τις εσωτερικές αντιφάσεις της ιρανικής κοινωνίας, ενώ σαφώς παίρνει θέση.

Η νεαρή κόρη εν τέλει θα βάλει ένα τέλος στην ακατάσχετη βίαιη συμπεριφορά του πατέρα, που εφορμάται από τη θέση δικαστικής εξουσίας που κατέχει και από την πατρική (κοινωνική) εξουσία. Ο πατέρας κλειδώνει τις γυναίκες για να μάθει την αλήθεια με την απώλεια του όπλου του, τις χειρίζεται σαν κρατούμενες, ενώ η μία κόρη (η οποία και ανατρεπτικά είναι η ένοχη) του ξεφεύγει και τον παγιδεύει.

Η αμφισβήτηση της πατριαρχίας 

Το δράμα παίρνει οριακά μία προπαγανδιστική μορφή. Η μάνα θα πάρει κι εκείνη το μέρος των κοριτσιών, η ταινία θα κλείσει με τον πατέρα να χάνεται σε ένα βουνό από χώμα. Ο σκηνοθέτης τσουβαλιάζει όλη την ιρανική κοινωνία στο πρόσωπο του (παρωχημένου) πατέρα, δημιουργεί συνθήκες ηρωοποίησης των γυναικών του κράτους, βλέπει σε αυτές τον τρόπο αλλαγής και φιλελευθεροποίησης της ιρανικής κοινωνίας, η οποία, κατά τα άλλα, μοιάζει αρκετά (καπιταλιστικά) σύγχρονη.

Αν και αρχικά το σκηνικό που στήνει ο σκηνοθέτης είναι αρκετά ρεαλιστικό και προβληματίζει τον θεατή, η ταινία στην εξέλιξή της χάνεται μεταξύ μιας στοχευμένης κοινωνικής και πολιτικής κριτικής, που αλλοιώνει και την αφήγηση και το μύθο της ταινίας στα όρια του διδακτισμού. Χωρίς να ξεφεύγει από τον στόχο του ο σκηνοθέτης, φαίνεται εξ αρχής ποιος είναι: να αναδείξει και να καταγγείλει τα προβλήματα του ιρανικού καθεστώτος.

Ο προβληματισμός με αυτό το πολιτικό καταγγελτικό σινεμά είναι ότι συχνά δε λείπει ο διδακτισμός ή η υπερβολή. Οι χαρακτήρες, εδώ, που στέκονται κόντρα στο καθεστώς ηρωποιούνται, είναι καλοί και συνεπείς, λογικοί, ενώ οι χαρακτήρες που πρόσκεινται στο καθεστώς μοιάζουν ξεροκέφαλοι, αδίστακτοι, οπισθοδρομικοί, βολεμένοι. Το πολιτικό υπερισχύει του κινηματογραφικού χώρου θολώνοντας το μήνυμα που θα μπορούσε να αφήνεται μέσα από μία πιο συμπαγή και ισορροπημένη αφήγηση χωρίς τις υπερβολές της.

Παρόλα αυτά, η ταινία καταφέρνει να αναδείξει τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα του Ιράν χωρίς να χάνει τις αρετές της: οι ερμηνείες είναι πολύ καλές (και οι δύο κόρες μεταφέρουν άψογα το μήνυμα, η μάνα ισορροπεί στις αντιφάσεις της), ενώ η ένταση και η αγωνία μεταφέρεται στο θεατή με έναν εξελικτικό ισορροπημένο ρυθμό. Το πρώτο μισό της ταινίας (μέχρι να επέμβει δυναμικά ο πατέρας στο θέμα του όπλου) είναι εξαιρετικό, αναπτύσσεται μεθοδικά, υπομονετικά, ενώ το τέλος, της ταινίας μοιάζει άδοξο, με συμβολισμούς και διδακτισμό. Ο σκηνοθέτης φαίνεται ότι ξέρει πολύ καλά να χειρίζεται το μέσο (στην κλασική του μορφή, μιας γραμμικής ντεκουπουρισμένης αφήγησης), να αναδεικνύει με όποιο τρόπο θέλει το στόχο του, ώστε ο “Σπόρος Της Ιερής Συκιάς”, να διατηρεί εξαιρετικά το ενδιαφέρον της ως ταινία.