Ο Tony Judt ξεκλειδώνει τον 20ο αιώνα

Ο 20ος αιώνας είναι ένας αιώνας τόσο μακριά, αλλά και τόσο κοντά σε εμάς. Χαρακτηρίστηκε ως σύντομος από τον μεγάλο ιστορικό Έρικ Χομπσπμάουμ, καθώς συνέβησαν πολλά συγκλονιστικά γεγονότα μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα. Άλλωστε μη ξεχνάμε ότι μόλις μέσα σε 89 χρόνια πραγματοποιήθηκαν δύο αιματηροί πόλεμοι και ένας Ψυχρός που επηρεάζει άτυπα ακόμα την καθημερινότητα μας. Το 1989 ο Φουκουγιάμα μίλησε για το τέλος της Ιστορίας, άραγε επαναλήφθηκε;

Είναι πολύ δύσκολο στην επιστήμη του χρόνου να οδηγούμαστε σε συμπεράσματα και κρίσεις εάν δεν έχει περάσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα. Όταν ζεις όμως κάποια γεγονότα, γίνεσαι μέρος τους και έχεις την ικανότητα να καταλάβεις τη σημασία τους στην ιστορική γραμμή, τότε σου είναι πολύ δύσκολο να αποστασιοποιηθείς. Ο Tony Judt υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους μελετητές της νεώτερης ιστορίας που έφυγε πολύ νωρίς, μόλις στα 62 του χρόνια, ωστόσο πρόλαβε να ζήσει τόσα πολλά και να γράψει γι’ αυτά θέλοντας να ερμηνεύσει και αυτός με τη σειρά του τον περασμένο αιώνα.

Το βιβλίο «Σκέψεις για τον 20ο αιώνα» είναι μια άτυπη βιογραφία τόσο του ίδιου όσο και μιας εποχής, η οποία όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως εάν δεν συμμερίστηκε κάποτε τις ψευδαισθήσεις που δημιούργησε.

Η ιδέα του βιβλίου γεννήθηκε από μία ανάγκη του Judt να καταγράψει μια μεγάλη πνευματική ιστορία των ιδεολογιών που μελέτησε, εκ των οποίων κάποιες τον καθόρισαν και ως προσωπικότητα. Ήθελε να είναι ένα βιβλίο-κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές, ώστε να είναι σε θέση να τις ξεχωρίζουν και πάνω απ’ όλα να τις κατανοούν. Ο σοσιαλισμός, ο εθνικισμός, ο συντηρητισμός, ο φιλελευθερισμός, ο μαρξισμός, ο σιωνισμός, ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός και ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός και οι εκφάνσεις τους αποτελούν μέρος του παραπάνω βιβλίου.

Ωστόσο δεν παρουσιάζονται στο τυπικό πλαίσιο ενός βιβλίου που αφορά τις πολιτικές επιστήμες. Τα εννιά κεφάλαιά του αποτελούν τα βήματα της ζωής του Judt που τον διαμόρφωσαν σταδιακά τόσο σε προσωπικό επίπεδο όσο και σε επαγγελματικό-ακαδημαϊκό.

Ένα χαρακτηριστικό του βιβλίου, που δείχνει το πόσο σπουδαίος δάσκαλος υπήρξε, είναι και η μορφή γραφής του. Ο διαλογικός χαρακτήρας του κειμένου με τον εξίσου σημαντικό συνάδελφο, αλλά και μαθητή του, Timothy Snyder μας παραδίδει μια αριστουργηματική μορφή του δημοκρατικού διαλόγου, της ανταλλαγής ιδεών και προβληματισμών αλλά και της ευρυμάθειας που πρέπει να χαρακτηρίζει έναν μελετητή της ιστορίας.

Οδηγοί για ακαδημαϊκούς

Ο Judt υπήρξε ξεκάθαρα ένας πνευματικός άνθρωπος, του οποίου τα γραπτά κριτικής σκέψης και προβληματισμού για τα κοινά και όχι μόνο μέσα από το βήμα που του δίνονταν στο New York Review of Books και στη New Republic τον έκαναν πρότυπο δασκάλου αλλά και δημοκρατικού πολίτη. Όπως τόνιζε, μόνο αν διατυπώνουμε με σαφήνεια περίπλοκα επιχειρήματα σεβόμαστε την ικανότητα των ανθρώπων να κατανοούν. Και μόνο ένας καλά ενημερωμένος (ανα)γνώστης μπορεί να κρίνει εάν είναι καλό ένα έργο της ιστορίας. Γιατί χωρίς την ιστορία, η μνήμη μπορεί να αξιοποιηθεί καταχρηστικά και εις βάρος του πολίτη.

Τον απασχολούσε πολύ το ζήτημα του ρόλου των εκπροσώπων του πνεύματος στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων. Είναι χαρακτηριστικές οι μελέτες του για το ρόλο των διανοουμένων στην πνευματική στράτευση και στην άποψή του ότι ο κύριος ρόλος τους είναι να αποκαλύπτουν την αλήθεια και να εξηγούν τι πήγε στραβά.

Ένας πλούτος βιβλιογραφικών αναφορών διαπερνά τις σελίδες του έργου και καθιστά την ανάγνωσή του ένα πνευματικό ταξίδι στον κόσμο της ιστορίας, της πολιτικής επιστήμης, της φιλοσοφίας αλλά και του κινηματογράφου και των τεχνών ευρύτερα. Ωστόσο, οφείλουμε να τονίσουμε ότι ένας γνώστης του είδους που πραγματεύεται ο Judt θα προβληματιστεί από την μη αναφορά του σημαντικού Αμερικανού ιστορικού Howard Zinn.

Ο 20ος αιώνας είναι μια συνεχής ιστορία ανθρώπινης δυστυχίας και συλλογικών δεινών από την οποία βγήκαμε πιο θλιμμένοι αλλά και σοφότεροι, αναφέρει σε κάποια στιγμή μέσα στο κείμενό του. Τα έργα που κληρονόμησε ο Tony Judt οφείλουν να γίνουν οδηγοί τόσο για τους ακαδημαϊκούς ταγούς, όσο και για τους πολίτες που έχουν ως στόχο την αξία της Δημοκρατίας.

Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδ. Αλεξάνδρεια σε μτφ.της Ελένης Αστερίου.