“O ξένος”: Μία ιδέα που θα ανανεώσει τη θεατρική μας παράδοση

Υπερβαίνοντας τα συνήθη και τα εσκαμμένα, ανανεώνοντας τη γνωστή θεματική του φεστιβάλ κατάφερε και να συγκινήσει και να προβληματίσει. Κατ’ ουσίαν κερδίσαμε ένα ακόμη πυκνό, δραματικό κείμενο. Μια “τραγωδία” ή καλύτερα ένα σατυρικό δράμα ακόμη, που κοιμόταν στα ομηρικά έπη και τις ραψωδίες ε, ζ και η. Ο σκηνοθέτης και διασκευαστής του πρωτότυπου προσέγγισε το πρωτεϊκό κείμενο της Οδύσσειας με φιλολογική σοβαρότητα και με καλλιτεχνική ευαισθησία αποκαλύπτοντας όλη την ενδιάθετη θεατρικότητά του, όλο την ενδιάθετη, δραματική του γοητεία.

Βασισμένος στη ρέουσα και λειτουργική μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη επικεντρώνεται ο ίδιος στα τρία, πρωταγωνιστικά πρόσωπα, στον ναυαγό Οδυσσέα, τη Ναυσικά και τον Αλκίνοο, δηλαδή στο αρχικό, αφηγηματικό κέλυφος, μέσα από το οποίο εκκινεί όλη η εξιστόρηση της δεκαετούς περιπλάνησης του ομηρικού ήρωα εν είδει σπείρας, αφήγησης μέσα από την αφήγηση και θεάτρου μέσα από το θέατρο (όπως συμβαίνει και στον Άμλετ, τον επίγονο του Ορέστη).

Μέσα απ’ αυτή την προσέγγιση ο Μαρμαρινός στήνει ένα “οπερατικό” υπερθέαμα, όπου λόγος, εικόνα, κινησιολογία και επί σκηνής μουσική υπηρετούν άψογα την κεντρική ιδέα. Κατ’ ουσίαν παίζει με το εξής τρίμορφο: Ο άντρας – εραστής, ο άντρας – πατέρας και η γυναίκα – παρθένος. Η γοητεία της πείρας και η γοητεία της αθωότητας. Η γοητεία των εικόνων που μιλάνε και των λόγων που άλλοτε κρύβουν κι άλλοτε αποκαλύπτουν. Το θέατρο τελικά!

Μια ιδέα – ανανέωση για το θέατρο

Ο Μαρμαρινός, εν προκειμένω, υπηρέτησε εμπνευσμένα μια ιδέα που μπορεί να εξαπλωθεί και σε πολλά άλλα κείμενα της κλασικής μας γραμματείας ανανεώνοντας και το Φεστιβάλ καθ’ αυτό, αλλά και την ιθαγενή, θεατρική μας παράδοση ως προς το τεράστιο ζήτημα της μελέτης-αναβίωσης του αρχαίου δράματος. Μακριά από στείρες εξτραβαγκάντσες και φορμαλισμούς. Επειδή το μεγάλο πλεονέκτημα, που έχουμε εμείς, οι Έλληνες, ως προς το κλασικό ρεπερτόριο, είναι η σχέση μας με τη γλώσσα, αρχαία και νεότερη, και αυτό το πλεονέκτημα – δεν πρόκειται εδώ για πατριωτική κορόνα – δεν μπορεί κανένας άλλος να το υπερκεράσει. Ο συμβολισμός του Ξένου, τέλος, σταθερά επίκαιρος σε κάθε ταραγμένη εποχή, δίνει στην κατά Μαρμαρινό προσέγγιση της Οδύσσειας μίαν άλλη, πολύ ενδιαφέρουσα, διάσταση.

Προσωπικά, θα συμπλήρωνα το κείμενο με το συγκινητικό τροπάριο της Μεγάλης Παρασκευής: “Δός μοι τούτον τον ξένον, Τον εκ βρέφους ως ξένον ξενωθέντα εν κόσμω. Δος μοι τούτον τον ξένον, ον ομόφυλοι, μισούντες θανατούσιν ως ξένον. Δος μοι τούτον τον ξένον, ον ξενίζομαι βλέπειν του θανάτου τον ξένον. Δος μοι τούτον τον ξένον, όστις οίδε ξενίζειν τους πτωχούς και τους ξένους…”. Είναι ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας, ο οποίος ζητάει το νεκρό σώμα του Χριστού από τον Πιλάτο. Όπως ο Πρίαμος ζητάει, στο τέλος της Ιλιάδας, στο καθημαγμένο κορμί του Πάτροκλου από τον Αχιλλέα. Και το έπος τελειώνει με τους δύο πρωταγωνιστές, τον γερο βασιλιά και τον νεαρό πολεμιστή, να κλαίνε αγκαλιασμένοι. Το θέατρο, με άλλα λόγια, είναι παντού!

ΥΓ. Έχω από καιρό μεταφράσει τις Δημηγορίες του Θουκυδίδη, τις οποίες θεωρώ υψηλά, δραματικά επιτεύγματα και οι οποίες λειτουργούν ως θεατρικοί μονόλογοι και παράλληλα πυκνά, ψυχολογικά πορτρέτα ανθρώπων, που φτιάχνουν την ιστορία. Μια εντυπωσιακή προσέγγιση του θεατρικού Θουκυδίδη έχει πραγματοποιήσει η Άννα Κοκκίνου. Επίσης, νομίζω πως το Συμπόσιον προσφέρεται για τη σκηνή, όπως επίσης και η Απολογία του Σωκράτη, την οποία έχει μαγικά παρουσιάσει ο Δήμος Αβδελιώδης.

Πριν από τριάντα τόσα χρόνια μού ζητήθηκε από την Ειρήνη Παππά να θεατρικοποιήσω τη συμμετοχή της Διοτίμας στο πλατωνικό Συμπόσιο – η οποία αναφέρεται έμμεσα στο κείμενο που πρωταγωνιστούν μόνο άνδρες. Επρόκειτο για μια μίνι σειρά με θέμα τον πλατωνικό διάλογο για τον έρωτα, που ετοίμαζε ο Μάρκο Φερέρι για τη γαλλική τηλεόραση με πρωταγωνιστή τον Μισέλ Πικολί και βέβαια την Ειρήνη Παππά ως Διοτίμα, ένα σχέδιο που δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Θυμάμαι τα 6 πεντοχίλιαρα, που μού είχε δώσει στο σπίτι της, στον Λυκαβηττό η Ειρήνη, άψογη εργοδότρια, για τη συνεργασία μας, όταν της παρέδωσα τρεις χειρόγραφες σελίδες με το κείμενο που θα έπαιζε.

Σημείωση: Διαβάζω από το πρόγραμμα – κόσμημα της παράστασης: Τα πρόσθετα αποσπάσματα στη δραματουργία της παράστασης από την Ιλιάδα είναι σε μετάφραση Δ. Ν. Μαρωνίτη (Άγρα, 2012) ενώ για τα αποσπάσματα από την Αινειάδα του Βιργιλίου χρησιμοποιήθηκε η μετάφραση του Θεόδωρου Παπαγγελή (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 2018). Επιπλέον, υπάρχουν θραύσματα από τον Κόιντο Σμυρναίο, και από το έργο του “Οι μεθ’ Όμηρον λόγοι”, μεταφρασμένα ειδικά για την παράσταση από τον Γιάννη Δούκα.