Οχτώ συγγραφείς για τις ελληνοαλβανικές σχέσεις

της Μυρένας Σερβιτζόγλου  – 

Φιλοπευθής, φιλομαθής και πολυταξιδεμένος, σε εκδρομή με φιλική παρέα πριν από πολλά χρόνια στην Καστοριά, όπως το βλέμμα χανόταν προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα, ο Χρήστος Παπανικολάου είχε δηλώσει αδιαπραγμάτευτα στην ομήγυρη Βλέπετε την Αλβανία; «Σε αυτήν την χώρα δεν πρόκειται να ταξιδέψω ποτέ».

Εις επίρρωσιν του αφορισμού του Κωστή Παπαγιώργη ότι «τα μεγάλα “όχι” γίνονται κοτρόνες που λουζόμαστε κατακέφαλα», ο ζωγράφος Παπανικολάου εδώ και δεκαοχτώ συναπτά έτη, διαβιοί ανάμεσα σε Ελλάδα και Αλβανία, ενώ τα τελευταία έξι είναι σχεδόν μόνιμα εγκατεστημένος στα Τίρανα. Φιλοτέχνησε το Παρεκκλήσιο της Γεννήσεως, ενώ τώρα αναμετριέται με τις επιφάνειες του Καθεδρικού Ναού της Αναστάσεως, αντλώντας έμπνευση και δύναμη από το πρόσωπο και το έργο του Αρχιεπισκόπου Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας, Αναστάσιο.

Ένα συλλογικό έργο για τις ελληνοαλβανικές σχέσεις

Το συλλογικό έργο «Ελλάδα και Αλβανία. Φυγή στο μέλλον ή Επιστροφή στο Παρελθόν», με εισαγωγή και σε επιμέλεια του Πρέσβεως επί τιμή Αλέξανδρου Μαλλιά, έρχεται μετά από μία περίοδο εντάσεως των ελληνοαλβανικών σχέσεων. Τα εκκρεμή διμερή ζητήματα που ταλανίζουν τις διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών και τον καθημερινό βίο των πολιτών τους, για ενάμιση περίπου έτος βρίσκονταν στην πρώτη θέση της ημερησίας διατάξεως ελληνικών και αλβανικών μέσων μαζικής ενημέρωσης. Μέσα σε αυτό το κλίμα και τον απόηχο των γεγονότων της Χειμάρρας την άνοιξη του 2017, πρωτοσυζητήθηκε η ιδέα της εκπόνησης του τόμου ανάμεσα στον εκδότη και τον Πρέσβυ Μαλλιά στο ημιυπόγειο των Εκδόσεων Σιδέρης.

Οι οχτώ συγγραφείς που γράφουν για τις σχέσεις Ελλάδος–Αλβανίας, -τέσσερις πολιτικοί, ένας ακαδημαϊκός, ένας δημοσιογράφος, ένας στρατιωτικός και ένας διπλωμάτης-, παρουσιάζουν πέντε ομοιότητες. Θεωρούν τις ελληνοαλβανικές σχέσεις θεμελιώδους σημασίας και έχουν εργαστεί με αυτόν τον προσανατολισμό. Έχουν γνώση κληρονομικών, ιστορικών και νεοφυών θεμάτων ελληνοαλβανικών σχέσεων και έχουν εργαστεί προς επίλυσή τους.

Κατέχουν πρόσωπα, ιδεολογίες, ταυτότητες, ψευδαισθήσεις. Γνωρίζουν από πρώτο χέρι την αλβανική πραγματικότητα εδώ και τρεις δεκαετίες, έχοντας πολλάκις διέλθει την μπάρα του μεθοριακού σταθμού Κακαβιάς. Διατηρούν ανοικτούς και λειτουργικούς δεσμούς με την γείτονα, υποστηρίζοντας την θέση ενίσχυσης και ανάπτυξης των σχέσεων με την Αλβανία και τον αλβανικό παράγοντα εν γένει στα Βαλκάνια. Τέλος, προβληματίζονται και εξανίστανται για την πολιτική των Τιράνων απέναντι στην Ελλάδα και την ελληνική μειονότητα, αποστερώντας με τον τρόπο αυτό την ευρωπαϊκή προοπτική από την χώρα και το λαό της.

Οι εισηγήσεις ακολουθούν αλφαβητική σειρά ονόματος συντάκτη, ενώ στο τέλος υπάρχουν τα βιογραφικά τους στοιχεία. Στους συγγραφείς εδόθη ελευθερία θεμάτων, μορφής και ύφους, γεγονός που απέβη σε πλεονέκτημα του έργου.

Μαριέττα Γιαννάκου

Η επί σειρά ετών Ευρωβουλευτής, Βουλευτής και Υπουργός, Μαριέττα Γιαννάκου, καταθέτει λεπτομερώς συγκεκριμένα ιστορικά και διπλωματικά γεγονότα κατά την πολιτική της σταδιοδρομία, φωτίζοντας εξελίξεις στο εσωτερικό της Αλβανίας, περιδινήσεις ελληνοαλβανικών σχέσεων, τα δικαιώματα και την πολιτική παρουσία της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας, και ζητήματα της πολυπληθούς κοινότητας των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα, η οποία σήμερα εκτιμάται στις 700.000.

Σταύρος Λυγερός

Ο διακεκριμένος δημοσιογράφος και συγγραφέας Σταύρος Λυγερός με γνώση και ευθυβολία πραγματεύεται τον αλβανικό μεγαλοϊδεατισμό, εξετάζει την περίπτωση των Τσάμηδων, παρουσιάζει το διάλειμμα των καλών σχέσεων και την επάνοδο στον αστερισμό της έντασης. Κλείνει δε αποτιμώντας την πολιτική κατάσταση για την Ελληνική Μειονότητα.

Ελευθέριος Οικονόμου

Σε εντελώς διαφορετικό κλίμα κινείται ο Ελευθέριος Οικονόμου, πρώην Αρχηγός Ελληνικής Αστυνομίας και διατελέσας Γενικός Γραμματέας, Υφυπουργός και Υπουργός Προστασίας Πολίτη. Αυτή ακριβώς η εναλλαγή υποκειμένου, ύφους, χαρακτήρα, είναι που ανανεώνει σε κάθε κεφάλαιο το ενδιαφέρον του επίδοξου αναγνώστη.

Ο Οικονόμου προβαίνει ευθύς σε εξηγήσεις. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην ακριτική Κόνιτσα, ως εκ τούτου η γνώση και η σχέση του με τους “Αλβανούς γείτονές μας” και τους Έλληνες Νοτίου Αλβανίας είναι πρωτογενής και βιωματική. Αναπτύσσει “Ζητήματα Δημόσιας Τάξης και Ασφάλειας” που απεκόμισε κατά την επαγγελματική του σταδιοδρομία. Τα στοιχεία που μοιράζεται καίτοι εν πρώτοις φαντάζουν εξειδικευμένα, αποδεικνύονται εξόχως ενδιαφέροντα.

Θεόδωρος Πάγκαλος

Ο πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης και αναπληρωτής Πρωθυπουργός, πρώην Υπουργός Εξωτερικών, με σημαντικό συγγραφικό έργο, Θεόδωρος Πάγκαλος μετά από ευσύνοπτη ιστορική αναδρομή της δημιουργίας του αλβανικού Κράτους, αναλύει «πάγιες και έντιμες θέσεις», τις οποίες η εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση οφείλει να θέτει ξεκάθαρα στους γείτονες. Κλείνει με ένα κείμενο «Αρβανίτες και Αλβανοί» το οποίο είχε δημοσιευθεί στον ελληνικό Τύπο και είχε γίνει viral, περί της υπερηφάνειάς του για την αρβανίτική του καταγωγή και του αδήριτου συμφέροντος ανανεώσεως της συνήθειας της κοινής συμβίωσης των δύο λαών.

Αλέκος Παπαδόπουλος

Σε εμβριθή ανάλυση προβαίνει εν συνεχεία ο Αλέκος Παπαδόπουλος, πρώην Υπουργός και συγγραφέας εκ Θεσπρωτίας, με πλούσια ιστορικά στοιχεία για τις φυλές, το έθνος, το νεοσύστατο κράτος της Αλβανίας, και τον ρόλο του ελληνικού πολιτισμού και γλώσσας. Παρατίθενται στατιστικά στοιχεία και πίνακες για τον πληθυσμό της Ηπείρου, εξετάζονται Κουτσόβλαχοι, Τσάμηδες, ιστορικοί δεσμοί, σημεία τριβής, σχέσεις Αλβανίας-Τουρκίας.

Άγγελος Συρίγος

Ακολουθεί η εισήγηση του Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής, πρώην Γενικού Γραμματέα Υπουργείου Εσωτερικών, Άγγελου Συρίγου “Όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα τα ίδια μένουν”. Στο πρώτο υποκεφάλαιο “Ο πλανήτης Αλβανία” ο Καθηγητής παραδίδεται σε μία αυτοβιογραφική, σε πρώτο πρόσωπο εξιστόρηση του οδικού ταξιδιού στα Τίρανα ως ανταποκριτή αθηναϊκού περιοδικού προκειμένου να καλύψει τις πρώτες «ελεύθερες» πολυκομματικές εκλογές στις 31 Μαρτίου 1991.

Η γραφή οιονεί ντοκιμαντερίστικη, φωτίζει πρόσωπα, τόπους και καταστάσεις με ένα λοξό, ζατελικό φως. Το κείμενο, νηφάλιο και ψύχραιμο, το κουρδίζει από αρχής μέχρι τέλους ένας εσωτερικός λυγμός, για την πολύπαθη ιστορία του γείτονα λαού, αναπόσπαστο κομμάτι του οποίου αποτελούν οι γηγενείς Έλληνες.

Στο δεύτερο υποκεφάλαιο «Ελλάδα και Αλβανία» υποστηρίζεται ότι οι αντιλήψεις του Ενβέρ Χότζα εξακολουθούν να διαπνέουν την αλβανική ιθύνουσα τάξη ως προς την αντιμετώπιση της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας και τις διακρατικές σχέσεις Αλβανίας-Ελλάδος.

Γιώργος Χατζηθεοφάνους

Η μαρτυρία του Γιώργου Χατζηθεοφάνους, Υποστράτηγου εν αποστρατεία, για την 19μηνη θητεία του στο Κόσοβο κατά το 2009 με 2010, ως Διοικητή της Ελληνικής Δύναμης (ΕΛΔΥΚΟ-2), διαβάζεται απνευστί. Ο Χατζηθεοφάνους εξαίρει το έργο των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων κατά την δεκαετή τους περίπου παραμονή στην περιοχή και την αποδοχή τους από όλες τις αντιμαχόμενες πλευρές. Εκφράζει τους προβληματισμούς του για την ανάκληση της ΕΛΔΥΚΟ και την εκκένωση του στρατοπέδου “Ρήγας Φεραίος” με κίνδυνο η παρακαταθήκη των Ελλήνων στρατιωτών να μην αξιοποιηθεί.

Αποκαλυπτική είναι η δήλωση του Αλβανού Δημάρχου Ουρόσεβατς/Φερίζαι (για τους Σέρβους/Αλβανούς), Μπαρούς Τζεμαϊλί, για τους Έλληνες αξιωματικούς: «Έρχονται σαν στρατιώτες και φεύγουν σαν φίλοι». Ο Δήμαρχος, πάντα επιδίωκε να κυκλοφορεί στην περιοχή έχοντας δίπλα του τον Έλληνα Διοικητή, διότι όπως ο ίδιος έλεγε, ο κόσμος αγαπάει τους Έλληνες.

Ξεχωρίζει μία διαπίστωση: «Η πολιτική ηγεσία συνηθισμένη στα ευρωπαϊκά σαλόνια, αντιμετώπιζε τα ζητήματα αυτά με μία αφ΄ υψηλού θεώρηση και μία υπεροψία, όπως και την Αλβανία τα πρώτα χρόνια, με αλλοπρόσαλλη εξωτερική πολιτική χωρίς ξεκάθαρες θέσεις σε ό, τι αφορά τις πραγματικές μας προθέσεις και στόχους, με αποτέλεσμα να μας αντιμετωπίζουν με μια κάποια καχυποψία, που αποτελούσε τροχοπέδη στον ρόλο που η Χώρα έπρεπε να διαδραματίσει στα Βαλκάνια».

Αλέξανδρος Μαλλιάς

Τέλος, ο διπλωμάτης Αλέξανδρος Μαλλιάς με ευθύνη καταθέτει πρόταση πολιτικής για την Αθήνα. Στην ανάλυση και το Curriculum Vitae, στέκεται κανείς σε τέσσερα σημεία. «Όσο πιο ελεύθερος νιώθει και όσο πιο άφοβα σκέπτεται και ενεργεί ένας διπλωμάτης, τόσο πιο χρήσιμος και παραγωγικός είναι για το Υπουργείο και την πατρίδα του».

«Όσο η Αλβανία αρνείται να τύχουν οι νεκροί της Ελλάδος της αναγνώρισης και της ταφής που τους αρμόζει και τους αξίζει, τότε η κοινή γνώμη της Ελλάδος έχει δικαίωμα να θεωρεί ότι, δυστυχώς, κάποιοι στα Τίρανα, ακόμη και σήμερα, πιστεύουν στην ορθότητα του άρθρου της εφημερίδας ΤΟΜΟΡΙ των Τιράνων που έγραφε, μεταξύ άλλων, στις 21 Δεκεμβρίου 1940: “Ο αλβανικός λαός, σαν ένας άνθρωπος, αντιλαμβάνεται την σημασία του πολέμου αυτού, ο οποίος είναι και δικός μας πόλεμος. Οι Αλβανοί δεν εκτελούν μόνο προθύμως τις διαταγές των στρατιωτικών αρχηγών, δεν αρκούνται μόνο στην παθητική πειθαρχία, αλλά συμμετέχουν ενεργά, με την ψυχή και το σώμα στον πόλεμο. Η Αλβανία δίδει την ψυχή της στο πόλεμο αυτό”.

«Τον Δεκέμβριο του 2005, με απόφαση του τότε Δημάρχου Χειμάρρας, Βασίλη Μπολάνου, λίγο πριν φύγω για την Ουάσινγκτον, έγινα επίτιμος Δημότης Χειμάρρας… Ως διπλωμάτης υπηρέτησα υπό 11 Κυβερνήσεις και 15 Υπουργούς Εξωτερικών». Όσοι έχουν ζήσει, ταξιδέψει, υπηρετήσει στην γείτονα μετέχουν μίας ιδιότυπης σολομωνικής, η οποία συνοψίζεται σε ένα μότο: «Όποιος δεν έχει ζήσει στην Αλβανία δεν μπορεί ούτε να φανταστεί, μήτε να καταλάβει».

Αυτήν την σολομωνική, τη γνώση και την εμπειρία φιλοδοξούν οι 295 σελίδες του βιβλίου να μεταφέρουν. Η γειτονία, η συνύπαρξη, ορίζει, προσδιορίζει, καθορίζει την ύπαρξη και την ταυτότητα. Ένθεν κακείθεν. Η Ελλάδα προκειμένου να διαδραματίσει τον ρόλο που της αναλογεί στην Βαλκανική, να αποτελεί μέρος της Δύσης, βρίσκοντας και διατηρώντας ταυτόχρονα ισορροπίες με την Ανατολή, οφείλει να μελετήσει την ιστορία της ως Έθνους και την γεωγραφία της ως Κράτους εκ νέου. Από την αρχή. Ανάμεσα σε Ελλάδα και Εσπερίαν, ΕΕ, υφίσταται μία “ενδιάμεση περιοχή”, -όρος που έχει χρησιμοποιήσει ο Θεόδωρος Πάγκαλος και ο Κωστής Παπαγιώργης-, ιστορική, πολιτισμική, γεωγραφική, που πρέπει να χαρτογραφηθεί και να διερευνηθεί.