Οδοιπορικό στα κλεισμένα ορυχεία της Πτολεμαΐδας

Στην Πτολεμαΐδα του νομού Κοζάνης η μοίρα της περιοχής, ο λιγνίτης, το πολύτιμο “κάρβουνο”, αποτελεί το αποκλειστικό κοίτασμα μιας σειράς ορυχείων που τα περισσότερα έκλεισαν και το πιο υπερσύγχρονο που λειτουργεί από φέτος, θα έχει ζωή μέχρι το 2028. Οι ευρωπαϊκές νόρμες για την ενέργεια καθορίζουν ως προτεραιότητα τις πράσινες μορφές τους με τα αιολικά πάρκα στην ξηρά, ή την θάλασσα και τα φωτοβολταϊκά για την κάλυψη αυτών των αναγκών.

Η επίσκεψη στο χώρο ανασύρει μνήμες και συναισθήματα. Εκεί οι φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών Φλώρινας έχουν στήσει ένα πολύ χαρακτηριστικό μεταλλικό έργο έξω ακριβώς από τα ορυχεία, που θέλοντας και μη συγκλονίζει τον ανυποψίαστο περαστικό για όσα βίωνε εκεί η κοινωνία των ανθρακωρύχων.

Μια διαρκής δραστηριότητα όλη την ημέρα, σκόνη, θόρυβοι, σκληρές συνθήκες ήταν το οκτάωρο τους για να βγει το πολύτιμο κοίτασμα που θα εξυπηρετούσε τις ανάγκες της ηλεκτρικής ενέργειας. Για τις ανάγκες της εξόρυξης εκεί δεν γίνονται ανατινάξεις, επειδή είναι λίγα μέτρα κάτω από το έδαφος. Οι εκσκαφείς σκάβουν αφαιρούν το χώμα, αν βρεθεί νερό γίνεται άντληση υδάτων και μετά ο λιγνίτης μεταφέρεται με ταινίες στον ατμοηλεκτρικό σταθμό για την παραγωγή ενέργειας, η μεταφέρεται με φορτηγά στις λεγόμενες “αυλές” για αποθήκευση.

Σύμφωνα με τα στοιχεία περίπου 900 εκατομμύρια τόνοι λιγνίτη υπάρχουν ακόμη στα έγκατα της Πτολεμαΐδας! Τα ορυχεία της ευρύτερης περιοχής ήταν όλα υπέργεια. Στο συγκεκριμένο του Αμυνταίου που επισκεπτόμαστε εργάζονταν 1000 άτομα στις δύο βάρδιες.

Στο ορυχείο του Αμύνταιου

Ακολουθούμε το κλασσικό δρομολόγιο στρίβοντας από τον επαρχιακό δρόμο, περνώντας τον κουβούκλιο του φύλακα μπαίνουμε στον κατάφυτο χώρο όπου η εγκατάλειψη είναι εμφανής. Γκρεμισμένα πολλά κτίρια, ενώ επικρατεί νεκρική σιγή και διάσπαρτα σε αχρηστία βρίσκονται θηριώδη μηχανήματα… Εκσκαφείς, σπαστήρες, τεράστια φορτηγά, μπουλντόζες, τα μεγαλύτερα οχήματα του είδους στην Ευρώπη! Δύσκολη, επικίνδυνη, σκληρή, η δουλειά. Οι μαρτυρίες όσων πέρασαν από εκεί συγκλονίζουν.

Τα απρόοπτα καραδοκούσαν, ο κίνδυνος ατυχήματος ήταν απειλητικός για κάθε λεπτό στους ανθρακωρύχους, ωστόσο η ΔΕΗ αποτελούσε κι αποτελεί εγγύηση και έδινε βαρύτητα στην περιοχή όπου αναπτύσσει καθολικά το πεδίο δράσης της. Οι δε επιδημιολογικές μελέτες αμφιλεγόμενες, αφού υποστηρίζουν ότι οι μικρές πόλεις αυτές επιβαρύνονται από την τέφρα και τη σκόνη μεν, αλλά στα ίδια ποσοστά με τη μόλυνση των μεγαλουπόλεων Αθήνας, Θεσσαλονίκης, αν και αυτό δεν αποτελεί άλλοθι.

Μια νοσηλεύτρια εξηγεί την καθημερινότητα της 

Βρεθήκαμε στο χώρο του ορυχείου στο Αμύνταιο με μια εργαζόμενη στο ιατρείο τότε της μονάδας που ταύτισε την ζωή της με αξέχαστες στιγμές. αλλά και με απώλειες ανθρώπων… «Υπηρέτησα 13 χρόνια ως νοσηλεύτρια. Σήμερα πενθώ… Έψαχνα το ιατρείο και δεν το έβρισκα. Πόσες μνήμες, πόσα περιστατικά άμεσης συνδρομής στους εργαζόμενους. Ατυχήματα από ηλεκτροπληξία, ή το να πιαστεί κάποιος από τους ιμάντες…» θα πει η Ολυμπία Γιάντση.

 

Το συγκεκριμένο ορυχείο απασχολούσε πάνω από χίλια άτομα και θεωρείτο από τα “μικρά”. Θυμάται συναδέλφους της, γιατρούς, αλλά και όλους σχεδόν τους εργαζόμενους, σ’ ένα χώρο ανδροκρατούμενο, που όμως λειτουργούσε με κανόνες και αλληλοϋποστήριξη οικογένειας. Μια κοινωνία αλληλένδετα δεμένη. Διασχίζοντας την έρημη έκταση όπου κινούνται φιλικά δίπλα μας κάποια αδέσποτα σκυλιά, περνάμε από ένα μικρό μνημείο αφιερωμένο σε νέους ανθρώπους που έχασαν την ζωή τους στο ορυχείο. Στις μαρμάρινες στήλες χαραγμένα τα ονόματα, η ηλικία τους και από επάνω το κράνος που φορούσαν…

Μία πόλη-φάντασμα

Η εγκατάλειψη του περιφραγμένου χώρου, που άλλοτε έσφυζε από δραστηριότητα, εμφανής. Σπασμένα παράθυρα στα κτήρια, σκουριασμένες οι εσωτερικές μπάρες που ρύθμιζαν την κυκλοφορία από την ακινησία…

Αραχνιασμένα τα πάρκινγκ με τα σκέπαστρα και οι άλλοι χώροι. Πινακίδες που χάσκουν μετέωρες, χωρίς να υπάρχουν κτίρια γιατί κατεδαφίστηκαν και μόνο τα μπάζα μαρτυρούν την παρουσία τους. Μια πρώην πόλη-εργοτάξιο, φάντασμα. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί και ως μουσειακός χώρος, όπως γίνεται σε άλλους τόπους.

Προς το παρόν κανείς δεν ασχολείται. Η ΔΕΗ όταν έφθασε το αίτημα-πρόταση είχε έτοιμη την απάντηση το μεταλλείο για να αξιοποιηθεί πρέπει να έχει ζωή 100 ετών και τα συγκεκριμένα είχαν ζωή 50-60 ετών… Έγινε όμως το πάρκο του ανθρακωρύχου με μέριμνα της ΔΕΗ στην πόλη της Πτολεμαΐδας για να αποταθεί φόρος τιμής στους ανθρώπους που πάλεψαν με τα μεταλλεύματα, το κάρβουνο την πρώτη ύλη για την ενέργεια…

Οι συζητήσεις στην πόλη αμφίρροπες. Κάποιοι νοσταλγούν τις εποχές με το χρήμα που… έρεε. Και η μόλυνση; Οι καρκίνοι, τα αυξημένα επίπεδα σε καρκίνο μαστού; Οι απαντήσεις συνθέτες… Αν δέχεσαι τα θετικά μιας ευμάρειας, δέχεσαι και τα αρνητικά. Κάποιοι άλλοι είναι υπέρμετροι του κλεισίματος των ορυχείων, σαν μια ανάγκη να μπει τέλος στην κλιμακούμενη μόλυνση με προβάδισμα στην πράσινη ανάπτυξη. Δεν μπορείς να εκτιμήσεις ποσοστά των δύο απόψεων γιατί η πόλη εγκαταλείπεται από τους νέους που σπεύδουν στα κέντρα μεγαλουπόλεων και η αστυφιλία είναι εμφανής.

Ποιο είναι το περίγραμμα ζωής που θέλουν για την πόλη τους οι πιο ώριμες ηλικίες; Γεμίζουν το χρόνο τους με δραστηριότητες σε συλλόγους, με στελέχωση χορευτικών συγκροτημάτων, συμμετοχή σε δράσεις πολιτισμού, σε εξορμήσεις στην φύση, αλλά και την ενασχόληση με διάφορα χόμπι, κατασκευές και κηπουρική.

Η “πράσινη μετάβαση” 

Η Πτολεμαΐδα βρίσκεται στην Εορδαία, μία αυτόνομη γεωγραφική περιοχή στην οποία κυριαρχεί το λεκανοπέδιό της, με μέσο απόλυτο ύψος 600μ. Ο δήμαρχος Αμυνταίου Άνθιμος Μπιτάκης είχε τονίσει την αλήθεια ότι ο δήμος του είναι ο πρώτος που μπήκε σε φάση απολιγνιτοποίησης και ήδη το 50% της παλιάς οικονομικής του ανάπτυξης έχει χαθεί, γεγονός που σηματοδότησε όμως και την αισθητή μείωση του πληθυσμού. Είναι οι παράπλευρες απώλειες….

Πάντως με βάση και τα διεθνή ενεργειακά δεδομένα ο τελικός χρόνος απολιγνιτοποίησης της ευρύτερης περιοχής μετατοπίστηκε στο 2028, ενώ το βάρος έπεσε στον νέο σταθμό παραγωγής ενέργειας της ΔΕΗ “Πτολεμαΐδα 5”, ο οποίος είχε τεθεί δοκιμαστικά σε λειτουργία από τα τέλη του περασμένου χρόνου, ενώ ξεκίνησε πλήρως να λειτουργεί από φέτος την Άνοιξη. Η μονάδα ισχύος 660 MW, θεωρείται η πιο σύγχρονη και αποδοτική λιγνιτική μονάδα που διαθέτει η χώρα μας.

Βέβαια κατά τον πρωθυπουργό κ. Μητσοτάκη η στρατηγική της “πράσινης μετάβασης” παραμένει αδιαπραγμάτευτη. Ωστόσο το σχέδιο διπλασιασμού της ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη που είχε εξαγγελθεί από την κυβέρνηση πέρυσι για λόγους ενεργειακής ασφάλειας και αυτονομίας παραμένει. Αξίζει να τονιστεί ότι στην χώρα μας το 85% των αποθεμάτων λιγνίτη βρίσκεται στις περιοχές Πτολεμαΐδας – Αμυνταίου και Μεγαλόπολης. Σημαντικά κοιτάσματα λιγνίτη υπάρχουν και στα Σέρβια Κοζάνης, το Αλιβέρι, την Ελασσόνα και τις Σέρρες, μικρότερα στην Κύμη και τη Ρόδο. Το πιο ουσιαστικό ενεργειακό κέντρο της χώρας παραμένει η Πτολεμαΐδα που γύρω της της βρίσκονται οι τέσσερις λίμνες Βεγορίτιδα, Ζάζαρη Χειμαδίτιδα, Πετρών ενώ λόγω των προσχώσεων δεν υπάρχει η πέμπτη, η λεγόμενη Κίτρινη Λίμνη.

Τα λόγια των ντόπιων… 

Το προνόμιο αυτό δεν το συμμερίζονται οι άλλοι νομοί της βόρειας Ελλάδας που βλέπουν τα αρνητικά μιας τέτοιας ανάπτυξης, ταυτίζοντας το χώρο μόνο με τις δυσκολίες και τις επιβαρύνσεις που υπάρχουν. Αν γινόταν μια σφυγμομέτρηση πόσοι θα ήθελαν να ζήσουν εκεί είναι ζήτημα να γύρει η πλάστιγγα υπέρ της μόνιμης εγκατάστασης. Για αυτό οι κάτοικοι μιλούν για στήριξη, για το νοιάξιμο της πολιτείας να μην μείνουν στην τύχη τους. Πολλά καταστήματα του κέντρου, ταβέρνες που είχαν αφήσει εποχή και νυχτερινά κέντρα είναι πλέον κλειστά. Ίδιον και μιας γενικότερης συρρίκνωσης στο εισόδημα του Έλληνα και της δυνατότητας να διασκεδάζει, όπως σε άλλες εποχές, όταν πασχίζει για την καθημερινότητα του.

Φεύγουμε ενώ τα καρέ στον ορίζοντα μας από τα φουγάρα διαδέχονται το ένα το άλλο. Τα λόγια των ντόπιων με την καλή διάθεση και την στωικότητα που αντιμετωπίζουν την ζωή κυριαρχούν στη σκέψη μας με την παρότρυνση να έρθουν επισκέπτες και θα αποζημιωθούν με την φιλοξενία και τα πλούσια ορεινά τοπία! Το ελπίζουμε και το συνυπογράφουμε.