Οι Aπαγορευμένες Περιοχές του Γιώργου Σταυριανού

Ο Γιώργος Σταυριανός αναμφίβολα αποτελεί μια πολύπλευρη και ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Η περίπτωσή του συγκροτεί το «ολιστικό» πρότυπο ενός ενεργού διανοούμενου που καλλιεργεί εδώ και δεκαετίες με συνέπεια, ήθος, διακριτικότητα και αισθητική λεπτότητα, όψεις και εκφάνσεις των πολιτισμικών πρακτικών αναδεικνύοντας δημιουργικά στοιχεία από τις τέχνες και τα γράμματα στην πιο εκλεπτυσμένη και αυθεντική τους εκδοχή.Το επιβεβαιώνει το τελευταίο έργο του Απαγορευμένες Περιοχές.

Ως συνθέτης, λογοτέχνης, και πανεπιστημιακός δάσκαλος με το παράδειγμά του, ο Σταυριανός εδώ και χρόνια, καλλιεργεί τη μουσική, το λόγο, την αισθητική και τη φιλοσοφική ανάλυση. Έχει συγκροτήσει έτσι μια περιεκτικά πολυσχιδή περίπτωση που αποδεικνύει την επιλογή ενός σκεπτόμενου ανθρώπου να εκφράζεται ανοικτά και ελεύθερα.

Από το 1982 που παρουσίασε την Έρημη Πόλη με την αλησμόνητη Μαρία Δημητριάδη μέχρι τις μέρες μας, ακολούθησαν σημαντικές συνεργασίες με σπουδαίους τραγουδιστές, στιχουργούς και καλλιτέχνες. Εκτός από σπουδαίες μουσικές, μας χάρισε, αγαπημένα τραγούδια (Ήσουνα φεγγάρι, Στα ξανθά σου μαλλιά, Ώρες χρωματιστές, Ελένη, Ο Καημός της Φυσαρμόνικας (Όνειρο που φεύγει ειν’ η Ζωή) που ακούγονται συνέχεια από τα ραδιόφωνα αλλά και τραγουδιούνται από νεότερους όλα αυτά τα χρόνια.

Ανάμεσα σε πολλούς συνεργάστηκε με στιχουργούς και ερμηνευτές όπως ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, η Λίνα Νικολακοπούλου, ο Οδυσσέας Ιωάννου, ο Φίλιππος Γράψας, η Μυρτώ Κοντοβά, η Ελένη Βιτάλη, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Παντελής Θαλασσινός, ο Παντελής Θεοχαρίδης, ο Γεράσιμος Ανδρεάτος, ο Κώστας Μάντζιος, η Καλλιόπη Βέτα, ο Γιώργος Νταλάρας, η Γλυκερία, ο Πάνος Κατσιμίχας, η Αναστασία Μουτσάτσου, ο Φοίβος Δεληβοριάς, ο Μίλτος Πασχαλίδης, η Νένα Βενετσάνου κ.α.

Ωστόσο, πέρα από το μουσικό και ακαδημαϊκό έργο του (διδάκτορας φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Νανσύ, και Επίκουρος Καθηγητής επί σειρά ετών στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας) θα σταθώ στην τελευταία δημιουργική του κατάθεση που ακούει στο όνομα «Απαγορευμένες περιοχές». Πρόκειται για την πρόσφατη έκδοση του ομώνυμου μυθιστορήματος (εκδόσεις Μετρονόμος) που προλογίζει ο συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός και αναφέρεται σε μια εξελικτική αφήγηση που αρχίζει από ένα χωριό της Κρήτης στο Νομό Ηρακλείου και εκτυλίσσεται άλλοτε στην Ελλάδα κι άλλοτε στο εξωτερικό.

Διαρκής επιστροφή στο παρελθόν

Αναμφίβολα ο συγγραφέας αναμετριέται με την πρόκληση μιας διαρκούς επιστροφής στο παρελθόν ξεδιπλώνοντας ένα απολαυστικό κείμενο, στο οποίο, όπως γράφει και ο Βασιλικός «υπάρχει πολύς συναγμένος ανθρώπινος πόνος…». Ο Σταυριανός αναμφίβολα καταφεύγει στις λέξεις και κινείται στα όρια μιας γλώσσας που γίνονται τα όρια του κόσμου του αλλά και της προσωπικής του μυθολογίας.

Είναι προφανές πως το βιβλίο ενέχει αυτοβιογραφικές αναφορές χωρίς ωστόσο κανείς να είναι σίγουρος πού τελειώνουν τα όρια του μύθου και πού της πραγματικότητας. Η μυθοπλασία άλλωστε περιέχει αυτή μαγική ιδιότητα να γλιστράει ανάμεσα στον «ονειρικό μύθο» και την «αντικειμενική» πραγματικότητα μεταπλάθοντας αυτό που δεν υπάρχει σε υπαρκτό γίγνεσθαι μιας άλλης (αισθητικής) διάστασης στην οποία ο αναγνώστης καλείται να περιηγηθεί και να αναγνωρίσει όψεις και ψηφίδες της ταυτότητάς του.

Ο συγγραφέας απευθύνεται ουσιαστικά στον «εαυτό του», ως ένας «άλλος», ως ένας «ουδέτερος» και αποστασιοποιημένος «κριτής-παρατηρητής» που εποπτεύει και επισκοπεί την πραγματικότητα του «ανώνυμου» πρωταγωνιστή. «Αποφάσισα να γράψω για σένα… Βιάζομαι… Πριν αρχίσει η μνήμη να σκορπά, πριν μαυρίσουν τα καλοκαίρια…» Μνήμες, νοσταλγία, ματαιώσεις, διαψεύσεις, εσωτερικοί μονόλογοι, απορίες, υπαρξιακή αγωνία αλλά και μια διάθεση για φιλοσοφική και αναστοχαστική ενδοσκόπηση.

Η μυθοπλασία του βασίζεται σε μια διαδρομή που αρχίζει από την παιδική ηλικία, περνά στην εφηβεία και τη νεανική ζωή των φοιτητικών χρόνων ερωτοτροπώντας με όλες εκείνες τις «απαγορευμένες» και σκοτεινές περιοχές όπου η νόηση δεν μπορεί να δώσει μια οριστική και ορθολογικού χαρακτήρα απάντηση.

Ο βασικός ήρωας βρίσκεται σε μια ατέρμονη κίνηση ανάμεσα στο «μέσα και στο έξω» ενός κόσμου γεμάτου μικρές ηδονές και μεγάλες οδύνες, μικρά και μεγάλα μυστήρια, εμφανή και αφανή σημεία των καιρών, στοιχεία που συγκροτούν το πλαίσιο μιας περιεκτικής καθημερινότητας, μιας ενδιαφέρουσας κοινωνικής διαδρομής γεμάτη εμπειρίες και αισθήματα.

Το μεγάλο μυστήριο

Στην ουσία η ίδια η μνήμη αποτελεί το μεγάλο μυστήριο στη μυθοπλασία του Σταυριανού. Μορφές και ονόματα από τον οικογενειακό περίγυρο, συγγενείς και πρόσωπα γύρω από το «βιόκοσμο» της ελληνικής επαρχίας, ήθη και έθιμα μιας άλλης εποχής, μιας άλλης γενιάς που σφυρηλάτησε με τις φοβίες, τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπά της, ζωές και όνειρα ανθρώπων που βασανίστηκαν για να ανακαλύψουν την αληθινή τους ταυτότητα στο συνεχές της συμβατικότητας και ενός ατεκμηρίωτου καθωσπρεπισμού.

Ο συγγραφέας μέσα από την αφήγησή του «ενηλικιώνεται», γίνεται ένα ώριμος νέος που σταδιακά μετατρέπεται από φοιτητή σε ένα διανοούμενο («οργανικό» ή «παραδοσιακό», για να θυμηθούμε και τον Αντόνιο Γκράμσι, δεν έχει σημασία) και τα ερωτήματα πια παίρνουν άλλη υπόσταση. Φεύγουν από την «παιδική αθωότητα» που μάλλον δεν υπήρξε ποτέ αφού το μικρό παιδί ήταν πάντα υποψιασμένο βλέποντας με εναλλακτικό τρόπο τον κόσμο των μεγάλων. Στην πορεία τα ερωτήματα γίνονται βαθιά υπαρξιακά, αγωνιώδη, μετασχηματίζονται σε «ανοικτές πληγές» χωρίς επούλωση και οριστική «θεραπεία» αφού απάντηση πειστική δεν πρόκειται ποτέ να δοθεί.

Στην προβληματική του συγγραφέα τα πάντα παραμένουν μετέωρα και βασανιστικά «ανοικτά» μέσα στο συνεχές μιας διαρκούς μεταβλητότητας που εδράζεται στη διαλεκτική της φύσης των πραγμάτων. Ο χρόνος παραμένει αίνιγμα, όπως άλυτο μυστήριο παραμένει ο έρωτας, η ελευθερία της βούλησης, ακόμα και η ίδια η ζωή στη πρωτεϊκή φάση του «ζυγωτού κυττάρου» το οποίο διαμορφώνεται από τη διαπάλη του τυχαίου και του αναγκαίου.

Για να θυμηθούμε και τον Ζακ Μονό, το δίπολο «τύχη και αναγκαιότητα» στη συλλογιστική του συγγραφέα έχει την τιμητική του αφού έρωτας και θάνατος, τυχαίο και αναγκαίο, ελευθερία και προγραμματισμός, δομή και δράση, σύστημα και λειτουργίες αποτελούν διάχυτα στοιχεία σε κάθε σκέψη και υπαρξιακή κατάδυση του αφηγητή στο βυθό της ανθρώπινης περιπέτειας.

Ταξίδι στη μνήμη

Ο Γιώργος Σταυριανός μέσω ενός ταξιδιού στη μνήμη αναμετριέται γενναία με την ίδια τη λήθη, σε όλο το εύρος και το βάθος του βιβλίου του. Υπάρχουν εν τέλει «απαγορευμένες περιοχές»; Είναι για όλους οι ίδιες; Πού τελειώνει η λογική και πού αρχίζει η τρέλα; Η επιστήμη είναι σε θέση να εξηγήσει τα πάντα ή υπάρχουν εκδοχές που η μεταφυσική ερμηνεία κερδίζει στα σημεία; Πού τελειώνει ο έρωτας και πού αρχίζει ο θάνατος; Υπάρχει περίπτωση η αυτοκαταστροφή να συμβάλει στη διαιώνιση ενός είδους; Το «ανθρώπινο δράμα» εξηγείται με βιολογικούς όρους;

Η ανισότητα εδράζεται στα ανθρώπινα κύτταρα ή αποτελεί «κοινωνική κατασκευή»; Πού τελειώνει η ηδονή της συνεύρεσης και πού αρχίζει το πένθος του αποχωρισμού; Είναι βιολογικά ή κοινωνικά και πολιτισμικά προσδιορισμένες οι εν λόγω οριοθετήσεις; Ποια είναι τα όρια τους και ποιος τα καθορίζει; Μήπως οι κοινωνικές κανονικότητες και οι συμβάσεις; Το συσσωρευμένο «γνωσιακό κεφάλαιο» του σύγχρονου homo sapiens; Τυχαίοι και απροσδιόριστοι παράγοντες; Υποδόριες νομοτέλειες για τις οποίες δεν θα μάθουμε ποτέ την αλήθεια;

Ο Κάρολος Δαρβίνος, ο Φρειδερίκος Νίτσε, ο Σπινόζα, ο Ανρί Ατλάν, ο Μπενζαμίν Λιμπέ κ.α. πλαισιώνουν διακριτικά το κάδρο μέσα στο οποίο ο συγγραφέας τοποθετεί με αφηγηματική μαεστρία τα ερεθίσματα της συλλογιστικής του. Είναι σαφές πως η «αναμνηστική» αυτή περιήγηση τοποθετεί στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος την πυκνή και συνάμα νοσταλγική διάθεση του συγγραφέα να αναμετρηθεί με το σκοτεινό θάλαμο της λήθης ανασύροντας στο φως μνήμες που νοηματοδότησαν τη διαδρομή του «ανώνυμου» αφηγητή στους τόπους και τους ανθρώπους που αγάπησε αλλά και πόνεσε, στις λέξεις και τα πράγματα, στις ιδέες και τις ματαιωμένες ουτοπίες, στις ηδονές και τις οδύνες, στις τέχνες και τα γράμματα.

Αναμφίβολα το συγγραφικό σύμπαν του Σταυριανού είναι περιεκτικό, αυθεντικό και ταυτόχρονα απολαυστικό, όπως κάθε ελκυστικό έργο τέχνης που μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε το μυστήριο που το δημιούργησε.