Οι δερβίσηδες Μεβλεβί – “Γίνε τίποτα και θα σε κάνει τα πάντα”

Τον 13ο αιώνα ένας μεγάλος σούφι ο Ζαλάλ Αλ-Ντιν Αρ-ρουμί ιδρύει το περίφημο τάγμα των περιστρεφόμενων δερβίσηδων. Γεννήθηκε στην πόλη Μπαλχ. Εν συνεχεία έζησε στην πόλη του Ικονίου όπου δίδαξε και πέθανε το 1273. Η ονομασία πηγάζει από το μαουλάνα που σημαίνει “ο δάσκαλός μας” και η λέξη “σούφι” προέρχεται εκ της αραβικής λέξεως “σουφ” που σημαίνει “μαλλί” ήτοι οι άνθρωποι οι οποίοι φορούσαν μάλλινα ρούχα. Ο Ζαλάλ έγραψε πολύ σημαντικά έργα εκ των οποίων είναι το “Μεσνεβί” και διάφορες ποιητικές συλλογές όπως το “Ντιβάν”.

Το εν λόγω σουφικό τάγμα των Μεβλεβήδων είναι γνωστό στην ιστορία για τις πρακτικές τις οποίες εφαρμόζει όπως του Σαμά. Συγκεκριμένα, είναι ένα είδος πνευματικής μουσικής και χορευτικής κίνησης με την οποία ο σούφι εντάσσεται στην αρμονία του σύμπαντος και δονείται σ’ αυτή. Ο χορός παράλληλα γύρω από τον εαυτό του συνοδεύεται από τη μουσική υπόκρουση ενός μικρού τυμπάνου (ντάφ) και μίας φλογέρας (νέι). Εφαρμόζεται και το δικρ, που είναι η συλλογική ανάμνηση του Θεού, χρησιμοποιώντας λέξεις ή φράσεις.

Οι περιστρεφόμενοι δερβίσηδες διακρίνονται για την αγάπη τους προς όλα τα όντα ανθρώπινα και μη. Παράλληλα διδάσκουν σ’ όλους τα συγγράμματά τους, τις πεποιθήσεις τους και τις απόψεις τους όπως και ο ίδιος ο Ρουμί δεν έκανε διάκριση θρησκείας, εθνότητας ή ακόμα κοινωνικού βαθμού μεταξύ των ανθρώπων. Ωστόσο, ο Ζαλάλ Αλ-Ντίν Αρ-Ρουμί δεν είχε μόνο άρρενες μαθητές, αλλά είχε και μαθήτριες. Η συνάθροιση των δερβίσηδων γίνεται στον τεκέ.

Ο τεκές χρησιμοποιείται για την προσευχή των μελών του τάγματος, τις δραστηριότητές τους και τα λατρευτικά τελετουργικά τους. Ο ιδρυτής του τάγματος Ζαλάλ είχε ιδιαίτερη συμπάθεια στους Έλληνες και μάλιστα είχε επηρεαστεί και από τις απόψεις του Πλάτωνα. Γενικότερα ο σουφισμός έχει επηρεαστεί από τα ιδεώδη και συγγράμματα του μεγάλου φιλόσοφου. Γίνεται ακόμη επιτρεπτή η χρήση κρασιού όπως και χορού, τα οποία θεωρούνται απαραίτητο στάδιο για το πνευματικό ταξίδι του ανθρώπου.

Εμφάνιση Μεβλεβήδων

Η εμφάνιση των Μεβλεβήδων πραγματοποιήθηκε σε μεγάλες αστικές πόλεις της μεσαιωνικής και σύγχρονης περιόδου όπως στην Κωνσταντινούπολη, το Ικόνιο όπου παραμένει ακόμα και σήμερα το κέντρο τους, τη Δαμασκό και το Κάιρο. Η πόλη των Αθηνών, επί Οθωμανικής περιόδου, έτυχε γνωριμίας με το τάγμα των Μεβλεβήδων έχοντας σαν τεκέ τους το ωρολόγιο του Κυρρήστου ή αλλιώς το μνημείο των Αέρηδων δίπλα στη Ρωμαϊκή αγορά. Πολλές φορές οι δερβίσηδες έρχονταν σε ρήξη με την τοπική οθωμανική διοίκηση που υπήρχαν εντάσεις.

Η φιλοσοφική και υπαρξιακή θεώρηση του Σωκράτη, Πλάτωνα, Πλωτίνου (που οι Άραβες τον ονόμαζαν σάιχ αλ-ιουνανί δηλαδή ο σεΐχης Έλληνας) και του Πυθαγόρα επηρέασε σημαντικά το κίνημα του σουφισμού συνολικότερα και ειδικότερα το τάγμα των Μεβλεβί. Ο βασικός φιλοσοφικός πυρήνας έχει λεχθεί από τους Έλληνες φιλοσόφους και οι Μεβλεβήδες συνδύασαν αυτά τα στοιχεία των Ελλήνων σοφών με τα δικά τους συγγράμματα και απόψεις.

Ο μεβλεβί δερβίσης χαρακτηρίζεται από την ανεκτικότητα και τον σεβασμό της θρησκείας του άλλου όπως και της πολιτισμικής, εθνικής ταυτότητας των άλλων λαών. Ακόμα η ερμηνεία του έργου του ιδρυτού του τάγματος Ζαλάλ, το Μεσνεβί γίνεται αλληγορικά. Επιπρόσθετα τα σουφικά τάγματα χρησιμοποιήθηκαν από την οθωμανική αυτοκρατορία με σκοπό την επέκταση των Οθωμανών αλλά και τον εξισλαμισμό των ντόπιων πληθυσμών. Το γεγονός αυτό δεν είναι επιτρεπτό αλλά οι Οθωμανοί εργαλειοποίησαν τα σουφικά τάγματα με σκοπό την εξυπηρέτηση των πολιτικών και επεκτατικών συμφερόντων τους, πράγμα που οδήγησε και οδηγεί στην κηλίδωση της αίγλης αυτών των ταγμάτων.

Για το κίνημα του σουφισμού θεωρούνται μεγάλοι δερβίσηδες ο Ζαλάλ Αλ-Ντίν Αρ-Ρουμί, η ιρακινή Ραμπία Αλ-Ανταουίγια και ο Μανσούρ Αλ-Χαλλάζ. Η μεγάλη και λαμπρή πνευματική εμπειρία του ιδρυτή των Μεβλεβήδων αποτυπώνεται σ’ ένα ποίημα του: «Χτύπα και θα Ανοίξει την πόρτα. Καθάρισε και θα σε Κάνει να λάμπεις σαν τον ήλιο. Πέσε και θα σε Ανυψώσει στα ουράνια. Γίνε τίποτα και θα σε Κάνει τα πάντα».