Οι γυναίκες που μάγευαν στον αρχαίο Άλιμο

Ο Δήμος Αλιμούντος της κλασικής αρχαιότητας συμπίπτει με το σημερινό Κάτω Καλαμάκι του Δήμου Αλίμου. Άξιο αναφοράς της περιοχής είναι η έντονη κοινωνική, πολιτική και θρησκευτική δραστηριοποίηση των Αλιμουσίων γυναικών κατά την περίοδο του χρυσού αιώνα του Περικλέους. Στις θρησκευτικές τελετές στους ναούς, που έχουν αρχαιολογικά εντοπιστεί, περιλαμβάνονταν και λατρευτικές εκδηλώσεις διασκέδασης και ψυχαγωγίας αποκλειστικά των γυναικών. Οι τρεις ναοί που υπήρχαν στον αρχαίο Δήμο Αλιμούντος ήταν αφιερωμένοι σε δύο γυναίκες, τις θεές Δήμητρα και Αθηνά, καθώς και στο θεό Πάνα.

Μητέρα της Περσεφόνης, η θεά Δήμητρα ήταν προστάτιδα της οικογένειας, της ευγονίας και των αγροτών γιατί έκανε την γη να καρπίζει. Ο ναός της εντοπίζεται στο λόφο που σήμερα ονομάζεται Αγίας Άννας, νότια από τη λεωφόρο Αλίμου. Στο ναό αυτό λάμβαναν χώρα τα Θεσμοφόρια. Στις λατρευτικές εκδηλώσεις των Θεσμοφορίων συμμετείχαν αποκλειστικά και μόνο γυναίκες, κυρίως οι Αλιμούσιες. Κατά τις πολυήμερες αυτές εκδηλώσεις περιλαμβάνονταν καλλιστεία για το πιο όμορφο μωρό, καθώς και τολμηροί αστεϊσμοί μεταξύ των γυναικών για θέματα τεκνοποίησης και ευγονίας.

Από την κορυφή του λόφου που βρισκόταν ο ναός, οι γυναίκες ατένιζαν την θάλασσα που απέχει οκτώ στάδια, περίπου 1600 μέτρα, στα δυτικά. Δεν διέφυγε της προσοχής τους κατά τους αστεϊσμούς τους, ότι το σχήμα του παρακείμενου ακρωτηρίου ομοίαζε με γυναικείο μηρό. Το ονόμασαν λοιπόν άκρα Κωλιάδα, από το μέρος του σώματος που θύμιζε το σχήμα της ακτογραμμής.

Κωλιάδα Άκρα

Στην άκρα Κωλιάδα, το σημερινό ακρωτήριο του Άγιου Κοσμά, υπήρχε ο ναός της Κωλιάδος Αφροδίτης. Η Αφροδίτη, ήταν η θεά της ομορφιάς, του έρωτα, της ηδονής, της σεξουαλικότητας και της γονιμότητας. Στις τελετές λατρείας στον συγκεκριμένο ναό της θεάς, συμμετείχαν μόνο γυναίκες κυρίως Αλιμούσιες, επιδιδόμενες σε τελετές αντάξιες των ιδιοτήτων της τιμώμενης θεάς.

Από την αφήγηση του Πλούταρχου, είναι γνωστή η ιστορία όπου ο Σόλων, μαζί με τον νεαρό -τότε- Πεισίστρατο παραπλάνησαν τους Σαλαμίνιους, παρακινώντας τους με δόλο να πλεύσουν στο ναό της Κωλιάδος Αφροδίτης. Το κίνητρο ήταν το πλήθος καλλίγραμμων γυναικών, επιδιδόμενων σε λατρευτικές εκδηλώσεις προς την θεά. Οι Σαλαμίνιοι σκανδαλισμένοι θέλησαν να απαγάγουν τις Αθηναίες που συμμετείχαν στην τελετουργία. Έπεσαν όμως σε στημένη παγίδα και σφαγιάστηκαν από τους Αθηναίους, που την τελευταία στιγμή αντικατέστησαν τις γυναίκες με ένοπλους νεαρούς ντυμένους με γυναικείες αμφιέσεις.

Θεός Πάνας

Στους Ορφικούς ύμνους, ο θεός Πάνας αναφέρεται ότι χορεύει με τις Νύμφες και την Ηχώ. Επίσης, στο γνωστό άγαλμα που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, χαριεντίζεται με την θεά Αφροδίτη. Ήταν προστάτης της γονιμότητας, της γενετικής δύναμης της ζωής, καθώς επίσης των κτηνοτρόφων και όλων των ζώων. Γι’ αυτό τον λόγο το ζωικό βασίλειο ονομάζεται Παν-ίδα.

Ο Πάνας είχε μόνιμη συνοδεία τις Νύμφες. Οι γυναίκες πήγαιναν στα λατρευτικά του σπήλαια και διασκέδαζαν στα πλαίσια των τελετών. Στα σπηλαιώματα που βρίσκονται στην κορυφή του λόφου του Πανός στον σημερινό Άλιμο, λατρευόταν ο θεός την περίοδο του χρυσού αιώνα της κλασικής Αθήνας. Εκεί συνέρρεαν οι Αλιμούσιες γυναίκες συμμετέχοντας σε λατρευτικές τελετές για την γονιμότητα.

Το ιερό του Πανός στον ομώνυμο λόφο του Αλίμου είναι ένα από τα ιερά που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στο θεό μετά τη νικηφόρα μάχη του Μαραθώνα. Στη μάχη αυτή, η ιαχή “Παν-Παν-Παν” των Αθηναίων που κραυγάζοντας επικαλούνταν την στήριξη του θεού χτυπώντας με τα ξίφη τις ασπίδες τους, κατατρόμαξε και έτρεψε σε φυγή τους Πέρσες. Έτσι προήλθε η λέξη “Παν-ικός”, που περιγράφει την σπουδή που οι Πέρσες εγκατέλειπαν τις τάξεις του στρατεύματός τους. Έκτοτε ο θεός Πάνας λατρεύτηκε ως θεός προστάτης της πόλης των Αθηνών από ξένες εχθρικές επιδρομές.

Λυσιστράτη, η γυναικεία χειραφέτηση

Η έντονη συμμετοχή των Αλιμουσίων γυναικών σε ομαδικές δραστηριότητες κυρίως τις θρησκευτικές τελετές, δεν πέρασε απαρατήρητη από τον κωμωδιογράφο της εποχής, τον Αριστοφάνη. Στην κωμωδία με τίτλο “Λυσιστράτη”, η πρωταγωνίστρια βγαίνοντας από την οικία της, αναφέρεται στους τρεις αυτούς τόπους λατρείας του Πάνα, της Δήμητρας και της Αφροδίτης, δηλώνοντας ότι μπορούσε να βλέπει την κοσμοπλημμύρα στις τελετές και να ακούει την οχλοβοή. Ήταν επομένως κάτοικος της περιοχής, δηλαδή του Δήμου Αλιμούντος.

Η επιλογή της Αλιμούσιας Λυσιστράτης από τον Αριστοφάνη, ως πρωταγωνίστρια της ομώνυμης κωμωδίας του, βασιζόταν στον χαρακτήρα και την έντονη προσωπικότητα των Αλιμουσίων γυναικών που είχε καλλιεργηθεί στις ομαδικές γυναικείες εκδηλώσεις, με αυτοπεποίθηση, χαλαρή διάθεση και αυθορμητισμό. Ήταν, επομένως, αναμενόμενο μία Αλιμούσια γυναίκα να έχει την ικανότητα της ηγετικής πρωτοβουλίας για την πολιτική και κοινωνική κινητοποίηση των γυναικών όλης της Αθήνας αλλά και της Σπάρτης. Ο αρχικός πυρήνας των γυναικών που την ακολούθησαν ήταν οι γειτόνισσές της, γυναίκες Αλιμούσιες.

Η αποχή από τα συζυγικά ή ερωτικά τους καθήκοντα για να αναγκάσουν τους άνδρες να σταματήσουν τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, είναι πρωτοποριακή πράξη χειραφέτησης, που πηγάζει και βασίζεται στο τελετουργικό των τριών θεοτήτων που προαναφέρθηκαν και ήταν όλοι προστάτες της γονιμότητας, της ευγονίας, του έρωτα και της σεξουαλικότητας.