Οι καλύτερες ταινίες του 2017

του Δημήτρη Μπούρα –

 

Χρονιάρες μέρες συνηθίζονται απολογισμοί, ανασκοπήσεις και  κατάλογοι που καταγράφουν κομβικές στιγμές ή μεγάλα γεγονότα της χρονιάς που εκπνέει. Μέσα σε αυτό το κλίμα εντάσσεται και η ακόλουθη λίστα με ταινίες που είδαμε κατά το 2017. Οι δέκα είναι ξένες και η μία ελληνική. Το προσωπικό γούστο λειτούργησε ως καταλύτης αφήνοντας απέξω κάμποσα φιλμ που είχαν μεγάλο ενδιαφέρον.

Η λίστα μας έχει και μια χρηστική πλευρά –αυτός είναι κι ο πιο σημαντικός λόγος που έγινε. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως κινηματογραφικός οδηγός, μιας και τις ταινίες που την απαρτίζουν μπορεί κανείς να τις βρει είτε σε αίθουσες είτε σε βιντεοκλάμπ ή να τις αναζητήσει στο διαδίκτυο.

1. Δουνκέρκη (Dunkirk) / Σκηνοθεσία: Κρίστοφερ Νόλαν

Το σινεμά των μεγάλων μεγεθών, που αποσκοπεί στο συναρπαστικό θέαμα, έγινε θρύψαλα στην «Δουνκέρκη», την πιο αθόρυβη πολιτική ταινία του 2017. Ο Κρίστοφερ Νόλαν μας έφερε μπροστά σε μια κατακερματισμένη εικόνα του britishness, δεκαετίες πριν από το Brexit.

H «Δουνκέρκη», γύρω από τη μεγάλη βρετανική υποχώρηση από την ηπειρωτική Ευρώπη στις αρχές του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν μια μεταμοντέρνα πολεμική ταινία τοποθετημένη περίτεχνα στον αντίποδα του κλασικού έπους. Το ιστορικό γεγονός -η εκκένωση της Δουνκέρκης από το πολυάριθμο βρετανικό εκστρατευτικό σώμα στις αρχές του Β Παγκοσμίου Πολέμου, τον Μάιο του 1940- αποδόθηκε αποσπασματικά και με πρωτότυπη αφήγηση, που φαντάζει σαν παιχνίδι με τον χρόνο (μία εβδομάδα, μία ημέρα, μία ώρα). Ένα παιχνίδι που επέτρεψε στον Κρίστοφερ Νόλαν να κρυφτεί στα διάκενα της δράσης για να μεγεθύνει την ανθρώπινη ανάσα σε στιγμές σύγχυσης και πανικού.

Ο Κρίστοφερ Νόλαν δημιούργησε μια αίσθηση διάθλασης του ιστορικού γεγονότος. Στον δικό του πόλεμο, που είχε αντιήρωες δίπλα σε ήρωες, έννοιες όπως πατριωτισμός, ηρωισμός, φόβος, ήττα αλλά και ντροπή αντιστοιχούν σε συντρίμμια ενός παρ’ ολίγον ναυαγίου, μεγέθους Τιτανικού, στη Μάγχη.

2. Χωρίς αγάπη (Loveless) / Σκηνοθεσία: Αντρέι Ζβιανγκίντσεφ

Πιο αθέατη και δημιουργική αφομοίωση της αντονιονικής «Περιπέτειας» δεν έχει υπάρξει στις μέρες μας. Ο Ρώσος σκηνοθέτης Αντρέι Ζβιανγκίντσεφ οργάνωσε τη μυθοπλασία του γύρω από το κενό που αφήνει η εξαφάνιση ενός παιδιού στη σύγχρονη Ρωσία. Ένα παντρεμένο ζευγάρι, που έχει αποφασίσει να χωρίσει, αλληλοσφάζεται. Παράπλευρη απώλεια της αναίμακτης «σφαγής» είναι ο μικρός γιος του ζευγαριού, ο οποίος εξαφανίζεται.

Ο Αντρέι Ζβιανγκίντσεφ μετατοπίζει το κέντρο βάρους της ταινίας από το παιδί στους γονείς θέλοντας να μπει βαθιά στην ψυχή τους. Δεν νοιάζεται για το θρίλερ της εξαφάνισης του παιδιού (ούτε για την ενηλικίωσή του ή για τα βάσανα της παιδικής ηλικίας), τον ενδιαφέρει το ζευγάρι που χωρίζει. Σε αλληγορικό επίπεδο ανατέμνει την αριστερή και τη δεξιά πλευρά ενός νεκρού γάμου. Στην αριστερή, της καρδιάς, η γυναίκα φαντάζει σαν καθρέφτης μιας αλλοτριωμένης Ρωσίας, χαμένης στις ψευδαισθήσεις των μοντέρνων καιρών. Στη δεξιά, ο άντρας, υποκριτής και επιπόλαιος, φαντάζει σαν καθρέφτης ενός χριστιανικού ρωσικού μεσαίωνα.

3. Η άλλη όψη της ελπίδας (The Other Side o Hope) / Σκηνοθεσία: Ακι Καουρισμάκι

Η επιστροφή του Ακι Καουρισμάκι, που παρέμεινε τρυφερός και cool, αφηγούμενος την ιστορία ενός ξένου κι ενός αποξενωμένου.

Ενας Σύρος πρόσφυγας, που η μοίρα τον χώρισε από τη γυναίκα του, εισβάλει στην καθημερινότητα ενός μεσήλικα Φινλανδού, ο οποίος μόλις έφυγε από το σπίτι του για να κάνει τ’ όνειρό του πράξη.

Το εστιατόριο της κακιάς ώρας, που θ’ ανοίξει ο Φινλανδός, φαντάζει σαν σουρεαλιστική κιβωτός σε μια Ευρώπη που νιώθει τα νερά ν’ ανεβαίνουν επικίνδυνα.

4. Κανείς δεν μπορεί να μας σώσει (Que Dios nos perdone) / Σκηνοθεσία: Ροντρίγκο Σορογκέν

Ισπανικό θρίλερ που του άξιζε καλύτερη τύχη στις αίθουσες. Τον Αύγουστο του 2011 στη Μαδρίτη, που βράζει από ζέστη, αλλά κι από αγανάκτηση, λόγω λιτότητας. Παράλληλα, πιστοί χριστιανοί συρρέουν στην πόλη για να δεχτούν την ευλογία που Πάπα, ο οποίος αναμένεται εκεί. Στο σκηνικό χωράει και το θρίλερ: ένας κατά συρροή δολοφόνος αφήνει πίσω του πτώματα ηλικιωμένων γυναικών. Τις σκοτώνει και κατόπιν τις βιάζει. Δύο ντετέκτιβ της αστυνομίας, ο ένας μοναχικός κι άλλος εκρηκτικός και βίαιος, θα αναλάβουν να βρουν το «τέρας».

Ντοκιμαντερίστικος ρεαλισμός, κυρίως στο πρώτο μισό της ταινίας, αλλά κι ένας σκοτεινός λαβύρινθος που βρίσκεται βαθιά μέσα στους ανθρώπους.

5. Μια φανταστική γυναίκα (Una mujer fantastica) / Σκηνοθεσία: Σεμπαστιάν Λέλιο

Straight ταινία, πλημμυρισμένη από αυθεντικά συναισθήματα, γύρω από το όνειρο μιας τρανσέξουαλ που θέλει το αυτονόητο: να ζήσει σαν κανονικός άνθρωπος.

Μια νεαρή τρανσέξουαλ συγκατοικεί με έναν ευκατάστατο μεσήλικα, που έχει εγκαταλείψει την οικογένειά του για χάρη της. Το ζευγάρι σχεδιάζει τη φυγή του -το «ταξίδι του μέλιτος»- σε έναν φυσικό παράδεισο με παραμυθένιους καταρράκτες. Ο ξαφνικός θάνατος του άντρα θα αλλάξει όμως όλα τα δεδομένα και το μελόδραμα θα μετατραπεί σε υπαινικτικό θρίλερ.

Το βλέμμα του Χιλιανού σκηνοθέτη Σεμπαστιάν Λέλιο είναι κρυστάλλινο, εστιασμένο στο πρόσωπο της ηρωίδας του την ώρα που οι γύρω της εξευτελίζουν το κορμί της. Το σημερινό Σαντιάγκο στην ταινία γίνεται απειλητικό, περίπου όπως στα χρόνια του Πινοσέτ, για την ηρωίδα της.

Ο υπαινιγμός του θρίλερ έχει πολιτική χροιά ενώ το σχόλιο Σεμπαστιάν Λέλιο είναι μίλια μακριά από τις σειρήνες του πολιτικώς ορθού.

6. Δεν είμαι ο νέγρος σου (I Am Not Your Negro) / Σκηνοθεσία: Ραούλ Πεκ

Ντοκιμαντέρ, υπόδειγμα κινηματογραφικής αισθητικής κι όχι απλώς δημοσιογραφικής έρευνας για τηλεοπτική χρήση, γύρω από το φυλετικό ζήτημα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Κεντρική θέση στην ταινία δεν έχουν οι μάρτυρες ή οι ήρωες του αγώνα των μαύρων για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, αλλά ο μαύρος συγγραφέας Τζέιμς Μπόλντουϊν, που περιγράφει τον δικό του ήρωα: τον ανώνυμο νέγρο που κουβαλάει μέσα του τον ρατσισμό ως πολιτισμικό σοκ από την τρυφερή ηλικία του.

7. Detroit / Σκηνοθεσία: Κάθριν Μπίγκελοου

Με αυτή την ταινία η Κάθριν Μπίγκελοου («The Hurt Locker», «Zero Dark Thirty») ολοκλήρωσε (;) μια εντυπωσιακή τροχιά από το παρόν στο παρελθόν της Αμερικής, από τον πόλεμο του Ιράκ και το κυνήγι του Οσάμα Μπιν Λάντεν μέχρι τις φυλετικές συγκρούσεις στο Ντιτρόιτ του 1967. Μετέφερε πιστά στην οθόνη τα αληθινά γεγονότα του 1967 για να στηρίξουν και να κινήσουν τη μυθοπλασία της στο «Detroit». Μέσα σε σκηνικό φυλετικού πολέμου –πάντα ασκούσε έλξη στην Αμερικανίδα σκηνοθέτιδα ο πόλεμος- προβάλει η παράπλευρη απώλεια: ο αποκλεισμός ενός νεαρού μαύρου μουσικού (υπαρκτό πρόσωπο) από το αμερικανικό όνειρο.

Στο «Detroit» η Κάθριν Μπίγκελοου κατέγραψε το μίσος του λευκού αλλά και την οργή του μαύρου, επιστρέφοντας στην ταραγμένη Αμερική της δεκαετίας του ’60. Κομβική εποχή, γιατί υπήρξε μήτρα κουλτούρας (και πολιτικής) αλλά και στερεοτύπων που επηρέασαν επερχόμενες γενιές.

8. Ο θάνατος του ιερού ελαφιού (The Killing of a Sacred Deer) / Σκηνοθεσία: Γιώργος Λάνθιμος

Αγγλο-αμερικανική ταινία με την πιο αυθεντική ελληνική κινηματογραφική σφραγίδα των καιρών μας: τις υπογραφές του Γιώργου Λάνθιμου και του Ευθύμη Φιλίππου, που συνυπογράφει το σενάριο. Πιθανόν να τους δούμε και στα φετινά Οσκαρ.

Ο αλλόκοτος «Κυνόδοντας», η πιο εμβληματική ελληνική ταινία των δύο πρώτων δεκαετιών της χιλιετίας, μπήκε σε άλλον δοκιμαστικό σωλήνα. Ο μοντερνισμός του εξελίχτηκε σε στιλ, εξαιρετικά δομημένο, καταξιώνοντας τον τελειομανή Γιώργο Λάνθιμο ως έναν από τους κορυφαίους στιλίστες του σύγχρονου σινεμά παγκοσμίως. Το weird wave του ελληνικού σινεμά έγινε θεμέλιο μιας αισθητικής, της οποίας η γεωμετρία ορίζεται από τις επιρροές του σινεμά του Στάνλεϊ Κιούμπρικ

9. Διχασμένος (Split) / Σκηνοθεσία: Μ. Νάιτ Σιάμαλαν

Θρίλερ παραγωγής 2016, εδώ το είδαμε στα τέλη του Γενάρη του 2017, με το οποίο επανήλθε εντυπωσιακά στο προσκήνιο ο Μ. Νάιτ Σιάμαλαν («Εκτη αίσθηση»).

Η ιστορία αρχίζει όπως στα φθαρμένα b-movies του τρόμου. Ενας διαταραγμένος νεαρός άντρας, χαμένος ανάμεσα στις 23 διαφορετικές προσωπικότητές του, φυλακίζει τρεις κοπέλες σε ένα υπόγειο.

Ο Μ. Νάιτ Σιάμαλαν παρέκαμψε όμως τα κλισέ του τρόμου για να αναζητήσει την 24η προσωπικότητα του ήρωά του, την τερατική, σε περιοχές του ρομαντισμού όπου συναντάς βαμπίρ, λυκάνθρωπους ή απόκοσμα πλάσματα με υπερφυσικές δυνάμεις. Στον ρομαντισμό όμως, το τέρας δεν είναι παρά μια παραμόρφωση της εικόνας της αθωότητας.

10. Η γυναίκα με τη Μερσεντές (Moka) / Σκηνοθεσία: Φρεντερίκ Μερμούντ

Ρεσιτάλ ερμηνείας από δύο μεγάλες κυρίες του γαλλικού σινεμά, την Εμανουέλ Ντεβός και την Ναταλί Μπέι, σε ένα χαμηλότονο θρίλερ με ψυχολογικό βάθος.

Μια γυναίκα, ψυχικά ασταθής μετά τον χαμό του γιου της σε τροχαίο, αναζητάει τον οδηγό μιας παλιάς Μερσεντές που παρέσυρε τον παιδί και στη συνέχεια το εγκατέλειψε αβοήθητο στο δρόμο.

Οι γαλλικές ταινίες συνήθως πολιορκούν τον θεατή με τη …φλυαρία τους. Αυτή γοητεύει με τη σιωπή της.

Η ελληνική ταινία της χρονιάς: Το τελευταίο σημείωμα / Σκηνοθεσία: Παντελής Βούλγαρης

Η καλύτερη ελληνική ταινία του 2017 ήρθε να ενώσει όλους τους Ελληνες σε στιγμές δύσκολες για όλους. Το «Τελευταίο σημείωμα», προκλητικά ντεμοντέ για ανιστόρητους που εξισώνουν τον Χίτλερ με τον Στάλιν, δεν ήταν μια σκονισμένη απάντηση στα αντιστασιακά έπη του Τζέιμς Πάρις ούτε ένα «στρατευμένο κομμουνιστικό» έργο. Ηταν ένας ψίθυρος ζωής που κλιμακώθηκε για να γίνει ξέσπασμα ψυχής λίγο πριν από το τελευταίο ταξίδι του κομμουνιστή Ναπολέοντα Σουκατζίδη και των 199 συντρόφων του στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής την Πρωτομαγιά του 1944.

Το «Τελευταίο σημείωμα» ήταν μια συγκηνιτική ταινία του Παντελή Βούλγαρη, με τον ίδιον όρθιο μπροστά σε έναν πεντακάθαρο καθρέφτη της Ιστορίας αλλά και της δικής του ζωής.