Οι Μασάι μέσα από τον φακό μιας φωτογράφου από την Ξάνθη

Πληρώνεις ένα αλμυρό τουριστικό πακέτο για δύο εβδομάδες και νομίζεις ότι παίρνεις μια γεύση της ζωής εκεί, ότι γνώρισες τηχώρα και την πραγματικότητα της… Είναι όμως έτσι; Αυτή την αντίληψη την ανατρέπει, πολύ εύγλωττα και με πολύτιμο φωτογραφικό υλικό και βίντεο, η Ξανθιώτισσα επαγγελματίας φωτορεπόρτερ, Νίκη Δέρβου, όταν έβλεπε ότι τελμάτωνε στο επάγγελμα -αν και δραστηριοποιείτο στην Θεσσαλονίκη- αποφάσισε την μεγάλη ανατροπή.

Να ταξιδέψει στην Αφρική να μπολιαστεί με εμπειρίες, να πάρει άλλο νόημα η ζωή της. Το τόλμησε και το κατάφερε! Έζησε 8 χρόνια σε Ναϊρόμπι, Αντίς Αμπέμπα, Ζανζιβάρη, Μπομπάσα, συγχρωτίστηκε με τοπικές φυλές, φιλοξενήθηκε στους Μασάι, έμαθε την δύσκολη γλώσσα Σουαχίλι που μιλούν 50 εκατομμύρια άνθρωποι στην Αφρική και ακολούθησε ένα σκληρό πρόγραμμα στήριξης εκπαιδευτικά παιδιών στην Κένυα χωρίς να έχει τις πλάτες μη κυβερνητικών οργανώσεων και πολιτείας.

Η έκθεση της “Κένυα, ένα ταξίδι μέσα από τον φακό”, που φιλοξενείται στο ίδρυμα Δημητράκη στην Ξάνθη, προκαλεί το ενδιαφέρον των επισκεπτών, ενώ παρουσιάζει εκτός από το φωτογραφικό υλικό και κάποια χαρακτηριστικά αντικείμενα των Μασάι. Το βίντεο που “ντύνει” την έκθεση με 250 φωτογραφίες, αφηγήσεις και περιηγήσεις στην αφρικανική χώρα, προσφέρει πολλά στον αδαή επισκέπτη, που γνωρίζει ένα άλλο κόσμο με την ιδιαίτερη γνώση και ματιά της. Στόχος της είναι η ανάδειξη της ομορφιάς, των προσκλήσεων, των κινδύνων, της καθημερινότητας των ανθρώπων, ανεπιτήδευτα δίχως ωραιοποιήσεις ή υπερβολές, μια τάση που συνηθίζεται.

Είναι μια έκθεση αυθεντική, εμβυθιστική, στοχαστική, αποκαλυπτική, πολύπλευρη, που θα άξιζε να ταξιδέψει στην Ελλάδα. Προς το παρόν θα είναι στην Ξάνθη για να μπορούν να την απολαύσουν οι ντόπιοι, αλλά και οι μαθητές της ευρύτερης περιοχής, όπου η δημιουργός της με εμπειρία στο εκπαιδευτικό σύστημα της Κένυα και γνωρίζοντας τη σημασία της πολυτέλειας εκεί για ένα παιδί να μπει σε σχολική αίθουσα για την βασική παιδεία, την στιγμή που δεν παρέχεται δημόσια εκπαίδευση, έχει να πει πολλά! Η συνάντηση μας στον “χώρο της” ήταν το έναυσμα να γνωρίσουμε την παράτολμη απόφασή της να βρεθεί σε ένα άλλο κόσμο, να συμβιώσει με φυλές, να μάθει την γλώσσα τους και να πρωταγωνιστεί σε πρωτοβουλίες ανθρωπιάς. Κάτι καθόλου εύκολο, όπως θα πει, ήταν όμως αποφασισμένη να το ζήσει.

Η ζωή των Μασάι

«Αρχικά βρήκα κάποιους Έλληνες, ως συνδετικό κρίκο, να μείνω μαζί τους 3μηνες σε ένα ελληνικό εστιατόριο, να εγκλιματιστώ, να δω τους τουρίστες, αλλά και τους ντόπιους έχοντας μια βάση. Μετά αυτονομήθηκα κι άρχισε η πιο αυθεντική περιπέτεια μου. Γνώρισα τους Μασάι, το πρώτο αρχέγονο φύλο από τις 44 φυλές που φιλοξενεί η Κένυα κι έρχονται από το βάθος του Σουδάν. Θεωρούνται οι θεματοφύλακες της αφρικανικής κουλτούρας. Ο τρόπος ζωής τους είναι συνδεδεμένος με τα άγρια ζώα, τα τροπικά δάση, την αφρικανική σαβάνα.

Ζουν σε αυτοσχέδια σπίτια, ομαδικά, δίχως δίκτυο ύδρευσης, αναγκάζονται να διανύουν χιλιόμετρα για να εξασφαλίσουν νερό, βέβαια οι αποστάσεις και ανάμεσα στα χωριά καλύπτονται με ατελείωτη πεζοπορία σε χωματόδρομους. Οι Μασάι έτι περισσότερο περπατούν παρά πολλά χιλιόμετρα κι έτσι παραμένουν στυλάτοι, λεπτοί. Η διατροφή τους είναι ugali ένα γεύμα από αλεύρι, πίνουν αίμα από ένα συγκεκριμένο μέρος της αγελάδας, όταν την σφάζουν, πίνουν γάλα, και ένα αγαπημένο γεύμα με νωπά χόρτα που τα σερβίρουν με ελαφρά μαγειρεμένο κρεμμύδι. Και στην Αιθιοπία τρώνε και σερβίρουν ώμο κρέας» θα μας πει.

«Οι Μασάι θα έλεγα ότι παρά το επιβλητικό παρουσιαστικό τους είναι η ήρεμη δύναμη, έχουν πολύ έντονη την ευθύνη για την προστασία της κοινότητας, κυκλοφορούν πάντα με ένα παγούρι, όπου βάζουν τσάι με διάφορα βότανα, που ό,τι και να έχεις, πονοκέφαλο, διάρροια κλπ πίνοντας κάποιες γουλιές γίνεσαι καλά. Όλα αυτοσχέδια. Είναι καλλιτέχνες και θα το δείτε στα ρούχα, τα σχέδια των υφασμάτων και τα χρώματα, τον εξοπλισμό τους, την στήριξη των γυναικών και των παιδιών τους.

Κάνουν υπέροχα κοσμήματα με χάντρες, ζώνες, και με την εξέλιξη του εμπορίου μπήκαν στο νόημα και ετοιμάζουν αυτά τα αξεσουάρ με χάντρες για τους επισκέπτες, προκειμένου να βγάλουν τα προς το ζην για να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο να εξασφαλίσουν τα δίδακτρα. Από τριών χρόνων τα παιδιά στην Κένυα, όταν μπορούν οι οικογένειες, τα πάνε σε παιδικό σταθμό, όλα φορούν στολές, είναι περιποιημένα και φροντισμένα, ενώ παράλληλα επιστρέφοντας στα σπίτια, στα καλύβια, ακολουθούν την ζωή της φυλής».

»Τα περίτεχνα κοσμήματα απαιτούν ώρες για να γίνουν με λεπτές χάντρες, δεν είναι απλά διακοσμητικά, αλλά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ταυτότητας τους κι αντικατοπτρίζουν την έφεση στην καλλιτεχνία, αλλά και την πλούσια κουλτούρα τους. Οι νοικοκυρές Μασάι έχουν έμφυτη την αίσθηση της φιλοξενίας. Προσφέρουν φαγητό ό,τι έχουν, ξεκινώντας απαραιτήτως από το τσάι και φορούν ένα πολύχρωμο παρεό πάνω από τα ρούχα τους σε ένδειξη σεβασμού στον επισκέπτη. Τυλίγονται με αυτό το ύφασμα ως ένδειξη τιμής και σεβασμού στον ξένο άνδρα ή γυναίκα.

Ζώντας μαζί τους, μπήκα στο πνεύμα της ζωής τους απολαμβάνοντας χαρές με την λιτότητα και τη δική τους φιλοσοφημένη σκέψη που τους χαρακτηρίζει. Έμαθα τους συμβολισμούς των κοσμημάτων που φορούν, κοιμήθηκα σε δέρματα που στρώνουν στο έδαφος, υιοθέτησα την κουζίνα και το μενού τους με κάτι σαν μπομπότα και σκούμα, ένα χόρτο που είναι δημοφιλές. Κατέγραψα τραγούδια, αγωνίες, έθιμα, τελετές, γέμισα εμπειρίες».

Η μουσική στα σχολεία

»Κάποια στιγμή τους άφησα, για να ζήσω την ενδοχώρα με δύο ντόπιους Κενυάτες, περιπλανώμενους μουσικούς, που συνειδητοποιημένα περιόδευαν σε μικρά χωριά και σχολικές κοινότητες. Νέα πρόκληση στο άγνωστο, με αγνώστους, που εξελίχθηκε σε σκοπό ζωής. Μια πορεία που απαιτούσε γερά κότσια για να κάνεις αυτή τη ζωή που την χαρακτηρίζει η αβεβαιότητα, η πείνα και η έλλειψη βασικών αγαθών, νερού, ρεύματος, κίνδυνοι ανά πάσα στιγμή, αλλά η γοητεία του να είσαι χρήσιμος, να μιλάς στα παιδιά, να ενθαρρύνεις να αναπτύξουν τα ταλέντα τους, να οικοδομήσουν μια προσωπικότητα, να δουν το μέλλον τους με κάποια ευρύτητα.

Ήμουν στην Ανατολική Αφρική και ως μια ξένη, ήμουν πάντα ένα περίεργο φαινόμενο. Ήμουν Ελληνίδα, λευκή και εισέπραττα χιλιάδες φορές το “i love you” την πιο διαδεδομένη φράση. Εγώ τους έλεγα την λέξη “αγαπώ”, που τα περισσότερα την ήξεραν από την Βίβλο και το κατηχητικό, όπου υπάρχουν ιεραποστολές».

»Με την άδεια των διευθυντών στα σχολεία, όταν μπαίναμε δημιουργούσαμε ένα φοβερό κλίμα επικοινωνίας με κίνητρο την μουσική και παράλληλα συζητήσεις, που άνοιγαν το μυαλό και φώτιζαν την σκέψη. Γεμίζαμε το πορτ μπαγκαζ με ζωγραφιές τους, με δώρα, ρούχα, από τη γραβάτα της στολής που τους περίσσευε, μέχρι σχολικά, χαρτί υγείας κλπ, που θα τα πηγαίναμε ως προσφορά στο επόμενο σχολείο. Φεύγαμε χωρίς να ξέρουμε που θα μείνουμε το βράδυ, αν θα φάμε, τι διαδρομή θα ακολουθήσουμε, αλλά η αγάπη που παίρναμε από τα παιδιά ήταν η μεγαλύτερη δύναμη να συνεχίσουμε στην επόμενη Κοινότητα… Οι μαθητές, αυτά τα γλυκά πρόσωπα ήταν η έμπνευσή μου. Έζησα δύσκολους μουσώνες, την περίοδο των βροχών, που τα σχολεία πλημμύριζαν στα δύο μέτρα, η λάσπη έμενε κι εκεί γινόταν το μάθημα… οι συνθήκες άθλιες, τι να περιγράψω;»

»Για αυτό θέλω να πω στα δικά μας παιδιά, που θα έρθουν στην έκθεση, ότι τίποτα από αυτά που απολαμβάνουν δεν είναι αυτονόητο στα παιδιά της Αφρικής. Οφείλουμε να είμαστε ευγνώμονες για αυτά που έχουμε. Την ειρήνη, την δημόσια παιδεία, υγεία, ένα καθαρό σπίτι και τόσα άλλα αυτονόητα που σε άλλες κοινωνίες δεν διανοούνται. Στην Κένυα αξίζει να τονιστεί ότι υπάρχει η μεγαλύτερη παραγκούπολη της Αφρικής, το Κibera, υπάρχει ακόμη η αποικιοκρατική αντίληψη, παράλληλα με δραστηριότητες που λόγω του φυσικού πλούτου οι επισκέπτες εστιάζουν μόνο στο σαφάρι, την ορειβασία,την ιππασία, το rafting, τις βόλτες στα εντυπωσιακά αποικιοκρατικά κτήρια, στα μουσεία, τις λίμνες, τις ακτές στο τσίπουρο από φοίνικα, γνωρίζοντας την πιο ελκυστική χώρα της Ανατολικής Αφρικής».

Την άλλη της πλευρά λίγοι θα την ανακαλύψουν κι ελάχιστοι θα την βιώσουν. Αυτή την πλευρά επιχειρεί να αναδείξει η Νίκη Δέρβου, ανεξάντλητη σε περιγραφές κι εμπειρίες. Μας ξεναγεί στην έκθεση φωτογραφίας από το χωριό Ιστ Σαβο, όπου οι κάτοικοι για να προστατευθούν από τα ανθρωποφάγα λιοντάρια έχουν σκληρή συρμάτινη περίφραξη γύρω από τα σπίτια τους, που για να την περάσεις πρέπει να έρπεις, και να είναι διαρκώς σε ετοιμότητα μην μπουν μέσα στο χωριό και επιτεθούν σε παιδιά.

Υπάρχει μια πολύ χαρακτηριστική φωτογραφία, που ένα παιδί βλέπει την κ. Δέρβου μέσα από ένα κόκκαλο που το κρατά στο πρόσωπο του. Κι εγώ το βλέπω μέσα από τον φακό και το απαθανάτισα, κάνοντας αυτή την σκηνή την κεντρική φωτό της έκθεσης. Φωτογραφίες των Μασάι που πηδούν ψηλά, όχι για κάποιο τελετουργικό σκοπό αλλά για να ελέγξουν την κοιλάδα αν έχει άγρια ζώα! Μια διαφορετική πραγματικότητα που η Ξανθιώτισσα φωτογράφος έχει την διάθεση να μοιραστεί μαζί μας.