Οι “Δίδυμοι Ήλιοι της Ποντικούπολης” – Μια επαναστατική προκήρυξη

Γράφει η Βασιλική Ρεσβάνη * – 

Δεν έχουν περάσει δύο μήνες από την έκδοση του βιβλίου του Μάνου Κοντολέων “Οι Δίδυμοι Ήλιοι της Ποντικούπολης” και διαβάζω πολλές αναφορές και κριτικές γι’ αυτό. Σαν να είναι το βιβλίο αυτό μία τροφή για προβληματισμό και ένας πομπός επαγρύπνησης. “Οι Δίδυμοι Ήλιοι της Ποντικούπολης” επαναπροσδιορίζουν την αξία της εργασίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης.

Πρόκειται για ένα βιβλίο το οποίο θίγει ζητήματα για την προστασία του περιβάλλοντος, τα εργασιακά δικαιώματα, την ελευθερία της έκφρασης και τη σημασία του αγώνα για μία καλύτερη και πιο δίκαιη ζωή. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου έγινε το 1979 και φαντάζομαι η έμμεση μεταφορά της ιστορίας σε μία Ποντικούπολη με ήρωες ποντικούς, ήταν ίσως εύστοχη επιλογή για τα δεδομένα εκείνης της ευμετάβλητης πολιτικά εποχής. Επιπλέον, όταν θέλεις να μεταφέρεις μηνύματα σε παιδιά, το να βάλεις τους ήρωες να είναι ζώα και όχι άνθρωποι είναι πιο οικείο και πιο αγαπητό σε εκείνα.

Άλλωστε και το δεύτερο βιβλίο που επίσης εκδόθηκε την ίδια εποχή από τον Μάνο Κοντολέων είχε ήρωα ένα ελάφι. Αναφέρομαι στο “Ο Φωκίων ήταν ελάφι”. Πώς γίνεται όμως να είναι παραμύθι για παιδιά και παράλληλα να αποτελεί και έναν σπουδαίο, άρτιο οδηγό μιας καλά οργανωμένης απεργίας; Θα έλεγα ότι είναι ένα επαναστατικό παραμύθι το οποίο μέσα από το φανταστικό στοιχείο εξάπτει το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Η προσεγμένη έκδοση και η μοναδική εικονογράφηση από τη Μυρτώ Δεληβοριά, η οποία έχει επιμεληθεί ασπρόμαυρα το βιβλίο, δίνει τις εντάσεις εκεί όπου χρειάζεται, αφήνοντας τον αναγνώστη να κάνει τη δική του νοερή εικόνα σε γεγονότα και καταστάσεις του βιβλίου και να “δει” το δικό του χωριό με τις δύο κορφές βουνών, άλλοτε στην Πελοπόννησο, άλλοτε πιο βόρεια, ανάλογα με τα βιώματα και τις δικές του προσλαμβάνουσες.

Προβληματίζει τα παιδιά

Αυτό που εντοπίζει κάθε αναγνώστης στα έργα του Μάνου Κοντολέων είναι η έμμεση αναφορά σε γεγονότα, σε στερεότυπα, σε αξίες και ιδανικά. Δεν είναι απαραίτητα αναγκαίο να δίνεται εμφανώς το περιεχόμενο του βιβλίου από τον τίτλο του. Ο Μάνος Κοντολέων, ως άριστος τεχνίτης του λόγου και καλλιτέχνης με έργα που αναδύονται μέσα από τη σύνθεση των λέξεων και των ιδεών, καταφέρνει και σε αυτό το βιβλίο να είναι και επαναστάτης και ο καλός σύμβουλος-πατέρας.

Με το κείμενο αυτό μεταφέρει τα παιδιά σε μία έμμεση συνθήκη, τα προβληματίζει και τα ενεργοποιεί για να είναι αύριο οι μελλοντικοί ενεργοί πολιτικοποιημένοι πολίτες μιας χώρας που τώρα όσο ποτέ άλλοτε το χρειάζεται αυτό πραγματικά. Όχι, δεν πρόκειται για ένα βιβλίο που απευθύνεται μόνο σε παιδιά. Ο μικρός αναγνώστης θα κάνει τη δική του ανάγνωση και ερμηνεία του βιβλίου.

Ο ενήλικος αναγνώστης, όπως θα πει η Χρύσα Κουράκη στο diastixo.gr, «θα αναγνωρίσει τους συμβολισμούς που είναι πολλοί και θα αναζητήσει να ερμηνεύσει τη σχέση σημαινόντων και σημαινομένων στην πρόθεση του συγγραφέα. Το ίδιο ουσιαστικά θα κάνει και το παιδί αναγνώστης, το οποίο μέσα από διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης θα κατανοήσει, θα αναζητήσει και πιθανώς θα κάνει ερμηνευτικούς συνειρμούς με βάση τις εμπειρίες, τη δεδομένη κοινωνική και ιστορική του γνώση».

Διαβάζοντας το βιβλίο, διαπιστώνει ο ενήλικος αναγνώστης πόσο όμορφα μπορεί ένα βιβλίο να εμπνεύσει, να προβληματίσει το κάθε παιδί. Είναι η Κάλη, η οποία μέσα από την αφήγηση παρουσιάζεται ως μία ήσυχη κοπέλα που ζει και εργάζεται μαζί με τον πατέρα της και τον αγαπημένο της Λανσελίνο στη φάρμα, κάτω από το φως των δίδυμων ήλιων, για να παρασκευαστεί το φημισμένο τυρί του τυροκομείου της Ποντικούπολης.

Ένα επίκαιρο παραμύθι

Τι αντιφατικό ή εύστοχο ως επιλογή να βάλεις ποντικούς να ετοιμάζουν τυρί, το οποίο είναι και η αγαπημένη τους τροφή; Πόσο αυστηρός, άδικος, δυνάστης είναι ο ιδιοκτήτης του τυροκομείου; Ο βαρόνος Πανταλέων, ο Δέκατος με τους αυλικούς του, το φαφούτικο τσακάλι και τη σπιούνα Κουκουβάγια του επιτηρούν τη διαδικασία παραγωγής και προσέχουν μη γίνει κάποια ατασθαλία.

Τι γίνεται όμως όταν η Κάλη παθαίνει ένα ατύχημα και ο Λανσελίνος, ο αγαπημένος της, προσπαθεί να τη βοηθήσει; Πόσο προβλέψιμα άδικα συμπεριφέρεται ο βαρόνος Πανταλέων ο οποίος φέρει εξουσία; Πόσο διαφορετικά φέρεται η Κάλη; Είναι αναμενόμενη η πορεία των γεγονότων μετά από την άδικη συμπεριφορά του βαρόνου Πανταλέων; Δανείζομαι αυτούσια τα λόγια του Απόστολου Πάππου στο Elniplex τα οποία και με εκφράζουν απόλυτα:

«Μέσα από μια απολαυστική φαντασιακή αφήγηση, εύρυθμη, με λέξεις διαλεγμένες μία μία, όπως πάντα, με πλήθος εμβριθών συμβολισμών και αλληγορικών ιδεών, ο δεινός μυθοπλάστης Μάνος Κοντολέων φέρνει έναν μεστό οδηγό διαμαρτυρίας και αντίστασης, ένα αιχμηρό εγχειρίδιο μη αποδοχής των άνωθεν θεσφάτων και αναδεικνύει τον ρόλο της απεργίας δίχως να συμμερίζεται τον κάποτε εκφυλισμό της από τους διαχειριστές της. Γιατί όταν θα φτάσεις στα δεκαοκτώ ή στα είκοσι πέντε και θα βλέπεις σημάδια στον σβέρκο σου, θα είναι κάπως αργά να κόψεις την αλυσίδα από το πόδι. Πρέπει να ξέρεις. Και με την Ποντικούπολη θα ξέρεις».

Είναι όμορφο να βρίσκουν οι μικροί αναγνώστες βιβλία που να τους κάνουν να σκέφτονται, να τους προετοιμάζουν για το αύριο, να τους εμπνέουν χωρίς να τους καθοδηγούν! Ένα επίκαιρο, θα έλεγα διαχρονικό, επαναστατικό παραμύθι είναι “Οι Δίδυμοι Ήλιοι της Ποντικούπολης”, μιας και η αρχική ιδέα και σύλληψη του έργου έχει διανύσει μία πορεία 41 χρόνων και πολλαπλών ηλικιακά αναγνώσεων.

---

*H Βασιλική Ρεσβάνη είναι εκπαιδευτικός, υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πατρών