Οι “Πέρσες” στην Επίδαυρο και ο νέος Ξέρξης στην Μεσόγειο

Γράφει η Πολυβία Παραρά* – 

Ο λόγος της αρχαίας τραγωδίας είναι σήμερα πιο επίκαιρος από ποτέ, δεδομένου ότι εκδηλώνεται αυξανόμενο το αυταρχικό φαινόμενο στα ανατολικά σύνορα της Ελλάδας με συνακόλουθά του την επιθετικότητα, την καταπάτηση, την αλαζονεία, την αυθαιρεσία. Η τραγωδία του Αισχύλου “Πέρσες” πραγματεύεται την ύβρη του δεσποτικού Ξέρξη να επεκτείνει την ηγεμονία του πέραν της Ασίας καθυποτάσσοντας τους ελεύθερους Έλληνες.

Στην σύγχρονη εποχή, η νέα έκφραση του ηγεμονισμού και του επεκτατισμού εξ Ανατολών προς Δυσμάς, δεν είναι υπόθεση μόνο των Ελλήνων, παρόλο που οι Έλληνες είναι και πάλι η εμπροσθοφυλακή. Είναι υπόθεση ολόκληρου του δυτικού κόσμου, και όσο πιο γρήγορα κατανοηθεί αυτό, τόσο αποτελεσματικότερα θα αποσοβηθεί ο κίνδυνος.

Η τραγωδία « Πέρσες» έχει δύο ιδιαιτερότητες σε σχέση με όλες τις άλλες αρχαίες τραγωδίες που προσδίδει στον λόγο τους και μία ιστορική διάσταση που την καθιστά «κτῆμά ἐς ἀεὶ » για την ανθρωπότητα, όπως θα έλεγε και ο Θουκυδίδης. Είναι η μόνη σωζόμενη τραγωδία που δεν έχει μυθικό πλαίσιο και πραγματεύεται ένα ιστορικό γεγονός, την ναυμαχία της Σαλαμίνας που έλαβε χώρα το 480 π.Χ..Η τραγωδία παρουσιάστηκε στο ελληνικό κοινό το 472 π.Χ., οκτώ χρόνια μετά την νίκη των Ελλήνων έναντι των Περσών.

Επίσης, ο λόγος της δεν αναφέρεται καθόλου στην Δίκη, όπως συμβαίνει με τις άλλες τραγωδίες αλλά εστιάζει στην Φρόνηση. Ο Ξέρξης δεν παριστάνεται ως έκνομος αλλά ως άφρων: «Τους αφάνισε ο Ξέρξης, ωόο! Όλα δίχως μυαλό, δυσφρόνως τα κυβέρνησε». Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την επικινδυνότητά των ενεργειών του και την καταστροφή που επιφέρει: «εγέμισε στοίβες τον Άδη, κατέβηκαν στα σκότη αναρίθμητοι…και η γη της Ασίας θλιβερή όλο πένθος γονάτισε».

Τι διδάσκει την ανθρωπότητα σήμερα η αθηναϊκή τραγωδία οι “Πέρσες”, που θα παρουσιαστεί από το Εθνικό Θέατρο στην Επίδαυρο σήμερα 25 Ιουλίου ώρα 21.00 και θα μεταδοθεί διαδικτυακά livefrom epidaurus.gr σε όλον τον κόσμο με αγγλικούς υπότιτλους; Πρώτιστα το απολύτως εμφανές δηλαδή την σύγκρουση δύο πολιτικών κόσμων: του κόσμου της δημοκρατίας με τον κόσμο του δεσποτισμού.

Η Περσίδα βασίλισσα Άτοσσα ρωτάει τον αγγελιαφόρο: «Ποιος ποιμάνωρ διαφεντεύει τον στρατό τους;» και ο αγγελιαφόρος απαντάει: «Δεν είναι δούλοι και δεν είναι υπήκοοι σε κανέναν». Επίσης, περιγράφονται οι στόχοι του επιθετικού έναντι του αμυντικού πολέμου, με τον αμυντικό πόλεμο να παρουσιάζεται υπέρτερος στο πεδίο των ηθικών δυνάμεων, παρόλο που οι δυνάμεις του είναι αριθμητικά μικρότερες: «Εμπρός, παιδιά των Ελλήνων, λευτερώστε την πατρίδα, τέκνα και γυναίκες, των θεών τα ιερά, τους τάφους των προγόνων. Τώρα αυτός ο αγώνας είναι υπέρ πάντων!».

Αλλά το βαθύτερο νόημα της τραγωδίας οι “Πέρσες” είναι το πού μπορεί να οδηγήσει η απώλεια της αίσθησης του μέτρου και των ορίων, όταν η αλαζονεία περιφρονεί την έλλογη τάξη και την παραβιάζει διαπράττοντας ύβρη. Ακολουθεί η αναπότρεπτη πτώση, η κάθαρση που θα επαναφέρει την τάξη του μέτρου στην κόσμο. Η ύβρις είναι εγγενής του ηγεμονισμού, αναπτύσσεται μέσα του και τον τροφοδοτεί και για αυτό εγκυμονεί και την πτώση του.

Συνδέεται με την δίψα για επεκτατισμό και μεγαλοϊδεατική κυριαρχία περιφρονώντας και εξολοθρεύοντας άλλους λαούς. Η πολιτική δημοκρατική οργάνωση με την θεσμισμένη συλλογικότητα ιστορικά μπορεί να εγγυηθεί το μέτρο και την ελευθερία, υπερασπιζόμενη τις θεμέλιες αξίες της. Ας διαβάσει η Δύση πολύ προσεκτικά τις πολιτιστικές της απαρχές και την ιστορία της στην τραγωδία “Πέρσες”, γιατί και ο νέος Ξέρξης, τυφλωμένος, δεν βλέπει με τα μάτια της Φρόνησης και ως δύσφρων είναι επικίνδυνος.

---

*Η Πολυβία Παραρά είναι διδάκτωρ Ελληνικών Σπουδών και διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Μαίρυλαντ, ΗΠΑ.