Οι Workers, οι Art και ο περί τέχνης λόγος

Δεν άρεσε τελικά αυτό το Support art workers στους εστέτ, τους auteur, τους ποιητές, τους κριτικούς και σε πολλούς άλλους που ασχολούνται με την υψηλή τέχνη και τους ψαγμένους της glamorous κουλτούρας. Εδώ που τα λέμε είναι κατανοητό, όταν πηγαίνεις στις πρεμιέρες, στα εγκαίνια των γκαλερί για ένα λευκό κρασί, στις διαλέξεις για causerie…ε! δεν μπορείς να συσχετίσεις όλη αυτή την υπερπαραγωγή με τους workers ή το μεροκάματο του καλλιτέχνη.

Αυτό το σλόγκαν όμως αποκάλυψε πως οι εργάτες της τέχνης είναι στην συντριπτική πλειοψηφία τους μεροκαματιάρηδες και δημιούργησε στο facebook ένα μεγάλο κοινωνικό “κύμα” συμπαράστασης. Όταν υιοθέτησα με χαρά στη φωτογραφία του προφίλ μου το μότο Support art workers δεν φαντάστηκα πως κάποιοι/ες θα είχαν αντίρρηση. Τα σχόλια πολλά και ποικίλα, με σαφή πρόθεση τον διαχωρισμό μεταξύ workers και art, δηλαδή μεταξύ αληθινών (;) καλλιτεχνών και αυτών που ασχολούνται με την ψυχαγωγία.

Αναρωτιέμαι αν μία ηθοποιός που το καλοκαίρι παίζει σε μια trash-σάτιρα στο boulevard για να αυτοχρηματοδοτήσει το χειμώνα τη συμμετοχή της σε ένα έργο πρωτοπορίας που ανεβαίνει σε ένα μπαρ, πότε είναι πραγματική καλλιτέχνης και πότε εργάτρια… Σε κάθε περίπτωση το σλόγκαν μάλλον είναι εισαγωγής, άλλωστε τέτοιες καμπάνιες κάνουν στο εξωτερικό εδώ και δεκαετίες. Ενόχλησαν τα αγγλικά.

Ορισμένοι επεσήμαναν ότι η υιοθέτηση της αγγλικής σε ένα εγχώριο πρόβλημα ευτελίζει τον δημιουργό, τον πελάτη και το αίτημα. Το σωστό θα ήταν «Υποστηρίξτε τους εργαζόμενους των τεχνών» ή ακόμα καλύτερα «Στηρίξτε τους καλλιτέχνες». Σωστό, αλλά το facebook είναι ένα παγκόσμιο μέσο και μάλλον οι εμπνευστές της καμπάνιας είχαν πρόθεση διεθνοποίησης του αιτήματός τους.

Οι νηφάλιοι θεώρησαν το «art workers» απλώς ατυχές, καθώς κανένας καλλιτέχνης δεν δηλώνει εργάτης και οι περισσότεροι ταυτίζονται με τον προσδιορισμό «δημιουργός». Και πάλι σωστά, όμως εδώ ακριβώς ξεκινάει η ενόχληση ορισμένων πίσω από την οποία κρύβονται οι ουσιαστικοί διαχωρισμοί μεταξύ των εμπλεκόμενων και όσων βιοπορίζονται από τις τέχνες. Τελικά τον τίτλο του «εργάτη» διεκδικούν μόνο οι «εργάτες του πνεύματος», οι άλλοι είναι είτε εργαζόμενοι στον ευρύτερο χώρο των τεχνών είτε δημιουργοί, οι οποίοι θα μπορούσαν να χωριστούν με τη σειρά τους στους αληθινούς καλλιτέχνες (;) και τους ψυχαγωγούς.

Βέβαια, στην εποχή του μεταμοντέρνου, όπου οι Αμερικάνοι αποκαλούν το σινεμά τους industry και η “βιομηχανία του θεάματος” παραγγέλνει έργα, προωθεί καλλιτέχνες και θάβει άλλους, ενδεχομένως καλύτερους, η φαινομενολογία της τέχνης έχει πολύ εργατιά από πίσω. Από τον ξυλουργό των σκηνικών, τον ηλεκτρολόγο των φωτισμών, τον φυσιοθεραπευτή των χορευτριών, τον μεταφραστή του θεατρικού έργου ή της ταινίας, τον ηχολήπτη και χιλιάδες άλλες ειδικότητες που εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα στην παραγωγή και προαγωγή ενός έργου, είτε ως εργάτες, είτε ως εργαζόμενοι, είτε ως μάνατζερ κ.ο.κ.

Ποιος ο καλλιτέχνης και ποιος ο εργάτης

Τώρα, μάλλον θα χρειαστεί να αγκαρέψουμε τον Καντ, τον Χέγκελ, τον Αντόρνο και ποιος ξέρει ποιον άλλο για να μας πουν ποιος από όλες αυτές τις χιλιάδες των εμπλεκομένων είναι δημιουργός, καλλιτέχνης και ποιος απλός εργάτης. Ποιος είναι ο πραγματικός δημιουργός, ο παραγωγός μιας ταινίας ή ο σκηνοθέτης; Θα μπορούσε το κριτήριο να είναι τα λεφτά που βγάζει κάποιος. Διότι ζούμε στην εποχή της αγοράς της τέχνης, στο χρηματιστήριο της τέχνης, στο καθεστώς της κατανάλωσης της τέχνης, όπου οι μεσάζοντες, οι κατασκευαστές της ζήτησης έχουν βασικό, αν όχι πρώτο ρόλο στο τι είναι τέχνη.

Οι ακαδημαϊκοί το έχουν χάσει το παιγνίδι ως διαχειριστές των εννοιών και των τεχνών. Οι καλλιτέχνες έχουν πλήρως ενσωματωθεί στο σύστημα της εμπορίας-κατανάλωσης, συνήθως με όρους μεροκάματου της επιβίωσης. Πίσω από κάθε δημιουργό–καλλιτέχνη βρίσκεται ένας εργάτης (worker). Ειδικά σήμερα που τα στερεότυπα έχουν καταρρεύσει και η γλώσσα δυσκολεύεται ακόμη να προσδιορίσει “τι είναι τέχνη” (όπως άλλωστε συμβαίνει με την «συνείδηση»), είναι ίσως μάταιο να επιχειρούμε να παίξουμε με τις λέξεις. Από τη στιγμή που οι κοινωνικο-ιστορικές συνθήκες οδήγησαν την καλλιτεχνία να εγκαταλείψει το “ωραίο” για το “νόημα”, το μόνο που μας απέμεινε είναι η “αισθητική” ως επιστήμη της τέχνης.

Πάντως, για την έννοια του καλλιτέχνη μέσα στην κοινωνία και τον χρόνο (ιστορία) αποκαλυπτικό και βαθύ είναι το 4τομο έργο του Arnold Hauser «Κοινωνική Ιστορία της Τέχνης» όπου καταδεικνύεται η διάσταση του “τεχνίτη” για αιώνες ως κοινωνικο-οικονομικός προσδιορισμός μέχρι να κατακτήσει τον τίτλο του καλλιτέχνη, τίτλος που θα του αφαιρεθεί άγαρμπα από την “αγορά”. Σε κάθε περίπτωση, όπως έγραψε ένας ποιητής στο debate του facebook… «Εγώ τάσσομαι ανεπιφύλαχτα με το Support all workers».