Όταν η τέχνη αντιστέκεται στην αυθαιρεσία – Μια παράσταση για τις απαγωγές Τούρκων στο Κόσοβο

Η πλήρης μετάφραση του άρθρου στα ελληνικά: Εμπνευσμένο από την αρχαία ελληνική τραγωδία: Η ιστορία των 6 Τούρκων που απήχθησαν από το Κόσοβο. Το 2018, έξι Τούρκοι υπήκοοι που ζούσαν στο Κόσοβο και εργάζονταν στην εκπαίδευση απελάθηκαν παρανόμως στην Τουρκία, κατά παραβίαση του διεθνούς δικαίου. Τα παρασκήνια αυτής της παράνομης επιχείρησης μεταφέρθηκαν επί σκηνής από το διάσημο Κέντρο Θεάτρου Qendra του Κοσόβου. Πλέον, η παράσταση παρουσιάζεται και σε διεθνές φεστιβάλ στο Σαράγεβο.

Η βρώμικη χείρα που έφτασε στο Κόσοβο

Κατά τη διάρκεια ομιλίας του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016, ο χημικός καθηγητής Ουγούρ λέει στην κόρη του ότι πρέπει να φύγουν από τη χώρα για λόγους ασφαλείας. Η μικρή του κόρη Εμέλ αρνείται να φύγει χωρίς τη γάτα της. Τελικά μετακομίζουν στο Κόσοβο. Τρία χρόνια αργότερα, ο Ουγούρ συλλαμβάνεται στο Κόσοβο χωρίς νομική βάση, μέσω ανθρώπων της τοπικής μυστικής υπηρεσίας που φέρονται να συνεργάζονται με τη ΜΙΤ. Του ανακοινώνεται ότι η άδεια παραμονής του ακυρώνεται χωρίς απόφαση δικαστηρίου.

Κατόπιν, μαζί με άλλους πέντε Τούρκους πολίτες, απελαύνεται με ένα αεροσκάφος χωρίς διακριτικά. Ως αποτέλεσμα, ο πρώην επικεφαλής της Πληροφοριακής Υπηρεσίας του Κοσόβου, Ντρίτον Γκάσι, καταδικάζεται σε τέσσερα χρόνια και οκτώ μήνες φυλάκισης επειδή συνέβαλε στην απέλαση αθώων ανθρώπων. Οι έξι Τούρκοι κατέληξαν στις τουρκικές φυλακές.

Εμπνευσμένο από εικόνες της τηλεόρασης

Οι παράνομες αυτές συλλήψεις, που συγκλόνισαν τόσο το Κόσοβο όσο και τον διεθνή Τύπο τον Μάρτιο του 2018, ενέπνευσαν τον Κοσοβάρο θεατρικό συγγραφέα Τζετόν Νεζίραϊ να γράψει το έργο Six Against Turkey. Ο Νεζίραϊ, διευθυντής του Qendra Multimedia στην Πρίστινα, δήλωσε: «Όπως και οι περισσότεροι στο Κόσοβο, σοκαρίστηκα από τις τηλεοπτικές εικόνες της απέλασης. Ήταν μια μαφιόζικη επιχείρηση που παραβίαζε κάθε αρχή του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Αναφορά στην αρχαία ελληνική τραγωδία

Η πρεμιέρα του έργου πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες πριν τον θάνατο του Φετουλάχ Γκιουλέν, στις αρχές του 2025, στο Θέατρο Ειδικού Δωματίου στην Πρίστινα. Το έργο δεν επικεντρώνεται σε επαναστάτες αλλά σε κυβερνήσεις που καταπιέζουν τους πολίτες. Εμπνέεται από την τραγωδία του Αισχύλου Επτά επί Θήβας και ρίχνει σύγχρονο φως στην σημερινή Τουρκία. Αναρωτιέται γιατί οι πλουραλιστικές κοινωνίες αποτυγχάνουν να υλοποιήσουν τις υποσχέσεις τους και γιατί πολλοί πολιτικοί καταφεύγουν σε αυταρχικές ιδεολογίες. «Ένας αυταρχικός ηγέτης παίζει με τη μοίρα της κοινωνίας σαν να είναι χαρτοπαίκτης. Πάντα χάνει η κοινωνία», λέει ο Νεζίραϊ.

Το έργο διάρκειας 100 λεπτών αναδεικνύει τη σχέση αγάπης-μίσους του Ερντογάν με τον Γκιουλέν. Όταν ο Ερντογάν ανέλαβε την εξουσία το 2002, προσπάθησε να συμμαχήσει με τον Γκιουλέν λόγω έλλειψης έμπειρων κρατικών στελεχών – μέχρι το 2013.

Έως το 2013, οι Γκιουλενιστές ήταν άτυποι πρεσβευτές της Τουρκίας

Τα σχολεία και τα ιδρύματα που διαχειρίζονταν οπαδοί του Γκιουλέν εξαπλώθηκαν σε όλη την Τουρκία και τα Βαλκάνια. Στο Κόσοβο είχαν γίνει υποστηρικτές της Τουρκίας. Όμως, όταν ξεκίνησαν έρευνες διαφθοράς που αφορούσαν συγγενείς του Ερντογάν και στελέχη του ΑΚΡ, η συμμαχία διαλύθηκε. Ο Ερντογάν κατηγόρησε τον Γκιουλέν για συνωμοσία και ξεκίνησε ευρεία εκκαθάριση. Αργότερα, τον κατηγόρησε και για την οργάνωση του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016.

500.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν στα δικαστήρια

Παρότι ο Γκιουλέν αρνήθηκε κάθε εμπλοκή, η καταστολή συνεχίστηκε. Μετά το 2016, τουλάχιστον 150.000 δημόσιοι υπάλληλοι απολύθηκαν και περισσότεροι από 500.000 άνθρωποι συνελήφθησαν ή διώχθηκαν. Χιλιάδες ιδρύματα, σχολεία, ΜΜΕ και εταιρείες που σχετίζονταν με τον Γκιουλέν κατασχέθηκαν.

Τούρκοι ηθοποιοί αποχώρησαν από την παράσταση

Ο Νεζίραϊ αποκάλυψε πως δύο Τούρκοι ηθοποιοί (ένας από τη Σμύρνη, ο άλλος από τη Γερμανία) αποχώρησαν από το έργο κατά τη διάρκεια των προβών. «Λάβαμε περίπου 20 αιτήσεις για ρόλους. Οι 10 αποχώρησαν μόλις άκουσαν λέξεις όπως “πραξικόπημα”, “Γκιουλέν”, “Ερντογάν”, “αυταρχισμός”». Επίσης, κατά την πρεμιέρα, οι ηθοποιοί ένιωσαν έντονο άγχος λόγω της παρουσίας φανερών και αφανών αστυνομικών.

Πράκτορες εθελοντές στην παράσταση

«Δεν πιστεύω ότι σε άλλη παράσταση στο Κόσοβο υπήρξαν τόσοι πρόθυμοι “θεατές” που τραβούσαν φωτογραφίες, βίντεο και κρατούσαν σημειώσεις», λέει ο Νεζίραϊ. «Αυτοί και τα αφεντικά τους δεν καταλαβαίνουν τι είναι το θέατρο σε μια ελεύθερη κοινωνία. Το θέατρο εκφράζει τον πόνο, τη δραματική εμπειρία και τα τραύματα των ανθρώπων. Δίνει φωνή εκεί που η κοινωνία σιωπά. Το θέατρο είναι ο θόρυβος που κάνουμε για να ξεπεράσουμε τον φόβο».

Συνεχίζεται η συζήτηση στο Κόσοβο

Η απαγωγή των έξι Τούρκων – μεταξύ των οποίων και γιατροί και εκπαιδευτικοί – αποτέλεσε κεντρικό θέμα συζήτησης στον Τύπο του Κοσόβου το 2018. Τα ΜΜΕ και οι τηλεοπτικές εκπομπές αναρωτιούνταν πώς σε μια δημοκρατική χώρα όπως το Κόσοβο συνέβη μια τόσο «μαφιόζικη» επιχείρηση. Το περιστατικό αποκάλυψε πόσο ευάλωτοι είναι οι θεσμοί σε πιέσεις πολιτικής και οικονομικής φύσης. Από τότε, ένα από τα βασικά ερωτήματα που τίθενται είναι κατά πόσον οι αυταρχικές πρακτικές μπορούν να μεταφερθούν και να μιμηθούν στο Κόσοβο, όπως συνέβη και με τον φασισμό στο παρελθόν.

Το έργο του Νεζίραϊ εντάσσεται σε αυτό το πλαίσιο, εξετάζοντας την Τουρκία και αναλύοντας γιατί οι πλουραλιστικές κοινωνίες αποτυγχάνουν, και γιατί οι σημερινοί πολιτικοί επιλέγουν ολοένα και περισσότερο αυταρχικές ιδεολογίες.

Το μόνο τους «έγκλημα» ήταν πως ήταν δάσκαλοι

Το έργο Six Against Turkey, με υπότιτλο «πολιτικό δράμα εμπνευσμένο από αληθινά γεγονότα», περιλαμβάνει σκοτεινά κωμικά σκετς με χαρακτήρες που θυμίζουν τον Κάφκα και αναφορές στην τραγωδία Επτά επί Θήβας. Επικεντρώνεται στον αγώνα εξουσίας στην Τουρκία που κορυφώθηκε με το πραξικόπημα του 2016 και την απέλαση των έξι Τούρκων από το Κόσοβο το 2018.