Ούτε προσταγές, ούτε συρματοπλέγματα

του Λαοκράτη Βάσση  – 

Η συνεισφορά της Αριστεράς στον πολιτισμό αναμφίβολα είναι μεγάλη. Όχι όμως διά των «καθοδηγητικών» πολιτιστικών της πολιτικών αλλά διά των αριστερών δημιουργών. Γιατί σπάνια η δημιουργία των αριστερών και η αριστερή πολιτιστική «καθοδήγηση» εναρμονίστηκαν και συνέπλευσαν, αφού σπάνια «καθοδήγηση» ενέπνευσε και υποβοήθησε κινηματικές παρεμβάσεις στην πολιτιστική ζωή με αληθινούς όρους πολιτιστικής ελευθερίας και αντίστοιχης δημιουργικής έκφρασης. Αν μπορεί μια «καθοδήγηση», ακόμη και η καλύτερη, να κάνει κάτι τέτοιο.

Κι είναι το πρώτο που η σύγχρονη Αριστερά πρέπει να διευκρινίσει. Το αν δηλαδή μπορούν να πηγαίνουν μαζί πολιτιστική «καθοδήγηση», στην καλύτερή της έστω εκδοχή, και πολιτισμός, ή αν είναι ασύμβατα και αλληλοαναιρούμενα μεγέθη. Ως προς το αν χρειάζεται η αριστερή πολιτιστική πολιτική, η απάντηση είναι αυτονόητη. Όσο χρειάζεται η αριστερή πολιτική, άλλο τόσο χρειάζεται και η αριστερή πολιτιστική πολιτική, που είναι διάστασή της αλλά και βάση της.

Ο πολιτισμός είναι η «ψυχή» της κάθε εθνικής συλλογικότητας ως η ταυτοτική «χρωματική» της ιδιαιτερότητα στο «ουράνιο τόξο» της οικουμενικής πολιτιστικής δημιουργίας. Oπότε το πρόβλημα μετακυλίεται στο χαρακτήρα της αριστερής πολιτιστικής πολιτικής, που είναι και μείζον πρόβλημα, ιδίως αν σκεφτόμαστε το παρελθόν της σχέσης Αριστεράς και πολιτισμού.

Σχολείο πολιτισμού

Προσπαθώντας να διευκρινίσουμε τι είναι αριστερή πολιτιστική πολιτική και υπολογίζοντας τη φύση του πολιτισμού, πρέπει να αποφύγουμε την ιδεολογικοποίησή της και, ευρύτερα, την κανονιστική προσέγγισή της. Η πολιτιστική δημιουργία δεν υπακούει σε προσταγές και παραγγέλματα, ούτε προστατεύεται με συρματοπλέγματα και τείχη.

Ως διαλεκτικό, μάλιστα, ισοδύναμο της σχέσης της με την ελευθερία, είναι και αποτέλεσμά της και δικαίωσή της. Κι όσο μπορείς να κλείσεις την ελευθερία σε ιδεολογικά κουτάκια, άλλο τόσο μπορείς να κλείσεις και την πολιτιστική δημιουργία. Οπότε και η όποια απόπειρα ιδεολογικοποίησης της πολιτιστικής πολιτικής είναι αφ’ εαυτής προκρούστεια και γι’ αυτό αποκρουστέα.

Εννοείται πως σε μια αριστερή πολιτική πολιτισμού αναμφίβολα συμπεριλαμβάνεται ο πολιτικός πολιτισμός, προφανώς όχι ως πολιτικός καθωσπρεπισμός, αλλά ως ανάδειξη και διεκδίκηση των πολιτικών αξιών που συνυφαίνονται με τη δημοκρατία. Όπως και γενικότερα η αριστερή πολιτική πολιτισμού δεν πρέπει να εκλαμβάνεται ως πολιτιστικός καθωσπρεπισμός, αλλά ως πλαίσιο και δρόμος μάχης για τις αξίες του ανθρώπινου πολιτισμού. Υπ’ αυτήν την έννοια, η σύγχρονη Αριστερά δεν δικαιώνει το ρόλο της αν δεν είναι και Σχολείο πολιτισμού, αν δεν είναι παιδευτήριο μαχητών για τις αξίες του πολιτισμού.

Πολιτιστικά “πίτουρα”

Ως προς την ειδικότερη αντίληψη για τον ελληνικό πολιτισμό που πρέπει να καλλιεργεί μια αριστερή πολιτική πολιτισμού, είναι πολλά αυτά που πρέπει να διευκρινιστούν. Πολλά αυτονόητα, μόνο αυτονόητα δεν είναι σ’ αυτό τον τόπο. Πολύ συχνά βρίσκει κανείς εξ αντικειμένου να συμπλέουν ακροαριστερούς τριτοδιεθνιστικής κοπής με ultra εκσυγχρονιστές, προνομιακώς δημοσιολογούντες με αριστεροφανώς διακινούντες τα προτάγματα της «παγκοσμιοποίησης».

Για τα πολιτιστικά «πίτουρα» της νεοταξικής Εσπερίας ακόμη και οι βόμβες είναι ανθρωπιστικές. Όπως, για παράδειγμα, αυτές που έπεσαν στη δύσμοιρη Γιουγκοσλαβία. Κι ένα απ’ τα αυτονόητα που πρέπει να διευκρινιστούν είναι το μείζον θέμα της σχέσης Αριστεράς και πολιτιστικής ιθαγένειας. Όχι θεωρητικά και αφηρημένα, αλλά στις πολύ συγκεκριμένες γκρίζες συνθήκες της επελαύνουσας «παγκοσμιοποιητικής» πολιτιστικής ισοπέδωσης.

Ο αναπροσδιορισμός μάλιστα του πατριωτικού της χαρακτήρα, μέσα απ’ την επανάκτηση της βαθύτερης ουσίας της εαμικής κληρονομιάς, θα επιτρέψει στη σύγχρονη Αριστερά να πατήσει γερά στον ελληνικό τόπο. Όπως πάτησε η εαμική στον καιρό της για να πορευτεί χωρίς ανέστια αμηχανία προς το οικουμενικό μέλλον όλων των λαών της γης. Την ανέστια όμως αμηχανία της πρωτίστως θα ξεπεράσει με το δημιουργικό αναπροσδιορισμό της σχέσης της με την ελληνική πολιτιστική ιθαγένεια και με τη δημιουργική έκφραση της ελληνικής ταυτότητας ως λόγω τε και έργω πολιτική και πολιτιστική πρωτοπορία του λαού μας.

Παγιδευτικό δίπολο

Υπάρχει κενό ελληνικής πολιτικής πολιτισμού, με συνακόλουθη πλεύση χωρίς πυξίδα προσανατολισμού στην Ευρώπη και στο σύγχρονο κόσμο, επικαλυπτόμενο από εθνικιστικές και αποεθνοποιητικές υποκουλτούρες. Γι’ αυτό και η Αριστερά πρέπει να θέσει επί τάπητος το πολιτιστικό μας πρόβλημα ως το κεντρικό υπαρξιακό μας πρόβλημα σ’ αυτό το ομιχλώδες και ύπουλο γύρισμα των καιρών.

Να το θέσει σωστά, ως αληθινή πολιτική και πολιτιστική πρωτοπορία. Να έχει ανοιχτά μέτωπα και εναντίον των διακινητών της εθνικιστικής υποκουλτούρας, που καπηλεύονται τα πατριωτικά αισθήματα του κόσμου, και εναντίον των διακινητών της αποεθνοποιητικής υποκουλτούρας, που καπηλεύονται τα αντιεθνικιστικά τους αισθήματα.

Προπαντός, όμως, να το θέσει με όρους διεμβόλισης αυτού του παγιδευτικού δίπολου με όλες τις νοσηρές φορτίσεις του και όλα τα αδιέξοδα παρεπόμενά του. Στο ένα άκρο είναι ο εθνικιστικός ελληνοκεντρισμός και στο άλλο ο αποεθνοποιητικός αντιελληνοκεντρισμός. Είναι οι αδυσώπητες συμπληγάδες που κλείνουν τον πολιτιστικό μας δρόμο προς το μέλλον.