Παναθηναϊκή Ανάπλαση: Βοτανικός και Λεωφόρος

Βλέποντας την Αθήνα από ψηλά διακρίνονται τρεις Παναθηναϊκοί μητροπολιτικοί πόλοι. Οι μεγαλύτεροι είναι δύο λευκοί ελέφαντες, όπως ονομάζονται όσα Ολυμπιακά έργα μένουν αναξιοποίητα. Το Παναθηναϊκό Στάδιο και το Ολυμπιακό Αθλητικό Κέντρο Αθηνών, παρότι κόστισαν δισεκατομμύρια, δεν επιτελούν τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκαν. Ο τρίτος πόλος χρηματοδοτήθηκε με ίδια κεφάλαια και είναι ο μόνος που λειτουργεί καθημερινά στο γήπεδο της Λεωφόρου. Γι’ αυτό και έχει σημασία η συζητούμενη Παναθηναϊκή Ανάπλαση.

Τα μέλη του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου καλούνται να αποφασίσουν για την κατεδάφιση της ιστορικής τους έδρας, προκειμένου να μετακομίσουν στο άγνωστο, στο Βοτανικό. Η πιο καθοριστική απόφαση για το μέλλον του συλλόγου τα επόμενα 100 χρόνια θα ληφθεί χωρίς να υπάρχει ολοκληρωμένο σχέδιο για την προοπτική κανενός από τους τέσσερις μητροπολιτικούς αθλητικούς πόλους. Ούτε για την συμβολική πολιτισμική τους αξιοποίηση, ούτε για την αρχιτεκτονική τους ταυτότητα, ούτε για την οικονομική ανταποδοτικότητα των επενδύσεων, ούτε για την καθημερινή τους λειτουργία, την προσέλκυση επισκεπτών και την άθληση των πολιτών. Η ανάπλαση είναι διπλή, δεν είναι Παναθηναϊκή.

«There is only one way to do things. The right one», λένε στην Αμερική. Όμως η οικογένεια του Παναθηναϊκού βρίσκεται μπροστά σε ένα υπαρξιακό δίλημμα, χωρίς να διαθέτει τα αναγκαία δεδομένα για να λάβει μία ανάλογη απόφαση. Το γήπεδο της Λεωφόρου είναι ένα ανεκτίμητο ακίνητο περιουσιακό στοιχείο. Το πρώτο που θα έπρεπε να έχει γίνει είναι η οικονομική αποτίμηση της αξίας του από ανεξάρτητο εξειδικευμένο οίκο αξιολόγησης, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Καταλήγοντας σε δύο πολύ συγκεκριμένες τιμές. “As is”, όπως είναι σήμερα και “As if”, όπως θα μπορούσε να αξιοποιηθεί καλύτερα.

Με αυτά τα στοιχεία, θα γνωρίζαμε την αξία της περιουσίας που κληρονομήσαμε και τις προοπτικές που θα μπορούσαμε εμείς να διαμορφώσουμε. Εάν γινόταν να δημιουργηθεί ένα νέο γήπεδο στην ιστορική έδρα της Λεωφόρου, δεν θα υπήρχε αυτό το δίλημμα. Το σωστό θα ήταν να έχουν διερευνηθεί από ελεγκτική εταιρεία με αντίστοιχη διεθνή τεχνική εμπειρία όλες οι δυνατότητες. Τόσο για την ανακατασκευή με το αντίστοιχο κόστος, όσο και για το ενδεχόμενο αδυναμίας δημιουργίας ενός σύγχρονου γηπέδου. Παρέχοντας την αντίστοιχη πιστοποίηση.

Πρέπει να σωθεί η Λεωφόρος 

Μόνο στην περίπτωση που η ανακατασκευή δεν κρινόταν εφικτή, χωρίς να υπάρχουν περιθώρια αμφισβήτησης, τότε θα έπρεπε να εξεταστούν οι άλλες εναλλακτικές. Με πρώτη τη δημιουργία μιας Παναθηναϊκής Πολιτείας, ικανής να στεγάσει όλα τα τμήματα του συλλόγου. Αυτό άλλωστε είναι ένα από τα ισχυρότερα συγκριτικά πλεονεκτήματά του. Με το εύρος των διαφορετικών αθλητικών τμημάτων που διατηρεί, ο Παναθηναϊκός είναι ένας από τους μεγαλύτερους αθλητικούς συλλόγους σε όλο τον κόσμο.

Ακόμα όμως και σε αυτό το ενδεχόμενο, η Λεωφόρος δεν πρέπει να κατεδαφιστεί. Η Λεωφόρος πρέπει να σωθεί. Όπως τα Προσφυγικά –ακριβώς απέναντι στον ίδιο δρόμο– τα οποία ενώ αρχικά κινδύνευσαν, τελικά διασώθηκαν, διατηρώντας την ιστορική ταυτότητα και τις χρήσεις τους. Στην απευκταία περίπτωση που αυτό γκρεμιζόταν, σε καμία περίπτωση η παναθηναϊκή ιστορία δεν θα μπορούσε να στοιβαχθεί σε έναν απροσδιόριστο χώρο μουσείου, εντευκτηρίου, αναψυχής και εστίασης, μόνο 680 τ.μ.

Από αυτό και μόνο το δεδομένο αποδεικνύεται ότι το Προεδρικό Διάταγμα επιβάλλει όρους που δεν έχουν μελετηθεί. Οποιαδήποτε συζήτηση για το μέγεθος του μουσείου που θα στεγάσει την ιστορία του Παναθηναϊκού μπορεί να γίνει μόνο αφού εκπονηθεί η αναγκαία μουσειολογική μελέτη για τον προσδιορισμό των χώρων, οι οποίοι είναι αναγκαίοι για την ανάδειξή της.

Το γήπεδο “Απόστολος Νικολαΐδης” είναι ένα μνημείο της σύγχρονης αθλητικής και πολιτισμικής μας ιστορίας. Είναι το παλαιότερο ποδοσφαιρικό γήπεδο της Ελλάδας. Οι φίλαθλοι όλων των ομάδων έχουν ζήσει τις κορυφαίες στιγμές του ελληνικού ποδοσφαίρου. Την επική πορεία προς τον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών στο Wembley το 1971, την πρόκριση της Εθνικής Ελλάδας στο Euro του 1980 και την κορυφαία στιγμή της πρόκρισης στο Euro του 2004, το οποίο κατέκτησε. Αντί να κατεδαφιστεί, η Λεωφόρος θα μπορούσε να συντηρηθεί και να ενταχθεί στην κληρονομιά των νεωτέρων μνημείων.

Παναθηναϊκό Αθλητικό Πάρκο

Η αποστολή, όμως, της Λεωφόρου δεν έχει ολοκληρωθεί. Ακόμα και σήμερα, τα προπονητήρια του γηπέδου αποτελούν το πιο ζωντανό κύτταρο αθλητισμού στο κέντρο της πόλης. Η αξία του δεν είναι μόνο συμβολική. Μπορεί ακόμα να επιτελεί τον σκοπό για τον οποίο κατασκευάστηκε. Εάν κατεδαφιστεί, οι κάτοικοι από την Πανόρμου μέχρι τη Νεάπολη και από του Γκύζη έως το Παγκράτι θα αποστερηθούν τον μοναδικό χώρο άθλησης που υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή για τόσα πολλά αθλήματα. Ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο οποιοδήποτε σχέδιο Διπλής Ανάπλασης μπορεί να γίνει αποδεκτό είναι ο σεβασμός στην ιστορία, τις αξίες και τα σύμβολα του συλλόγου.

Το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας του 1985 είχε ως σκοπό τη δημιουργία ενός υπερτοπικού πόλου πρασίνου και αναψυχής. Η επίτευξή του σκοπού δεν προϋποθέτει την κατεδάφιση της Λεωφόρου. Γιατί το γήπεδο είναι ήδη ένας τεράστιος χώρος πρασίνου. Πόσο περισσότερο, από οποιασδήποτε μορφής άλλο πάρκο, θα απολαμβάνουν τα παιδιά τη δυνατότητα να αθλούνται ελεύθερα στο χώρο που μεγαλούργησαν τα ινδάλματά τους;

Αν ανοίξουν οι θύρες και τα γυμναστήρια, πέσουν τα κάγκελα, κατασκευασθεί ο υπόγειος χώρος στάθμευσης, δημιουργηθεί ένα Παναθηναϊκό Μουσείο αντάξιο της ιστορίας του συλλόγου και αναδιαμορφωθεί η όψη του γηπέδου, οι κάτοικοι του κέντρου θα έχουν κερδίσει έναν αυτοχρηματοδοτούμενο πόλο αθλητισμού, ψυχαγωγίας και πολιτισμού. Καθόλα σύμφωνο με το σκοπό του Ρυθμιστικού Σχεδίου της Αθήνας για ένα μητροπολιτικό πάρκο αναψυχής, αθλητισμού και πολιτιστικών δράσεων. Ένα περιουσιακό στοιχείο με αξία πολλαπλάσια από την προτεινόμενη χρήση του. Ένα Παναθηναϊκό Αθλητικό Πάρκο.

Το Πάρκο των Παναθηναίων στο Βοτανικό

Με την πρόταση της διπλής ανάπλασης στις περιοχές του Βοτανικού και της Λεωφόρου Αλεξάνδρας του Δήμου Αθηναίων επιδιώκεται η εξειδίκευση και εφαρμογή των χωροταξικών κατευθύνσεων του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας, για τη δημιουργία δύο υπερτοπικών-μητροπολιτικών πόλων αναψυχής, αθλητισμού. Τίποτα, όμως, από όλα αυτά δεν είναι απτό. Ούτε στα σχέδια που έχουν παρουσιαστεί, ούτε στις συμβάσεις που έχουν δημοσιευτεί μπορεί να γίνει αντιληπτή η ταυτότητά τους. Απουσιάζει κάθε αναφορά στο όραμα, τις αξίες, τη στρατηγική, τους συμβολισμούς, την ιστορική μνήμη, τη συλλογική εμπειρία και την ταυτότητα που προσδιορίζουν όλα όσα σημαίνει ο Παναθηναϊκός.

Η ανάπλαση είναι διπλή, αλλά δεν είναι Παναθηναϊκή. Το καταστατικό του σωματείου, πολύ σωστά, ορίζει ότι μια τέτοια απόφαση μπορεί να ληφθεί μόνο από την πλειοψηφία των 2/3 των μελών του. Εάν τα μέλη του συλλόγου επιλέξουν τη λύση του Βοτανικού, θα πρέπει να διασφαλιστεί η αποτύπωση των Παναθηναϊκών αξιών στην αρχιτεκτονική ταυτότητα του γηπέδου και του περιβάλλοντος χώρου.

Η Παναθηναϊκή Ιδέα έχει μια ένδοξη ιστορία 2.500 ετών και ο Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος είναι η σύγχρονη έκφρασή της. Τη στιγμή που διεκδικούμε από το Βρετανικό Μουσείο τα γλυπτά του Παρθενώνα, μοιάζει αδιανόητη η υποτίμηση της συμβολικής έκφρασης των Παναθηναίων στην πόλη του σήμερα. Εάν κατασκευαστεί το νέο γήπεδο, η αρχιτεκτονική του πρέπει να βρίσκεται σε διαλογική σχέση με τον Παρθενώνα, στη ζωφόρο του οποίου αποτυπώνεται η Παναθηναϊκή ιδέα. Από την κορυφή του γηπέδου να βλέπεις την Ακρόπολη. Aντίστοιχα, η διαδρομή προς και από το γήπεδο οφείλει να αντανακλά τους συμβολισμούς της Ιεράς Οδού, του αρχαιότερου δρόμου της Ευρώπης.

Η απόφαση που καλούνται να λάβουν τα μέλη του Παναθηναϊκού Αθλητικού Ομίλου δεν είναι διαχειριστική. Είναι πρωτίστως αξιακή, στρατηγική και αληθινά ιστορική. Σε κάθε περίπτωση, ότι και αν αποφασίσουν τα μέλη του συλλόγου για τα επόμενα 99 χρόνια, η επόμενη μέρα πρέπει να μας βρει όλους μαζί. Όποια μορφή ανάπλασης και αν επιλεγεί, οφείλει να είναι Παναθηναϊκή.