Περασμένα μεγαλεία στον Σταθμό Λαρίσης

Ένα από αυτά βρίσκεται κλειδωμένο στην περιοχή του Σταθμού Λαρίσης. Πρόκειται για το λιθογραφείο & κυτιοποιείο του ιδιωτικού καπνεργοστασίου Κ. Πανά & Σίας, το οποίο ανήκε στην Ανώνυμο Ελληνική Εταιρεία Βιομηχανίας Καπνού και ήταν πρόγονος της ανώνυμης εταιρείας γραφικών τεχνών Ασπιώτη-ΕΛΚ.

Τον αρχαιότερο στην Ελλάδα καπνεμπορικό οίκο τον είχε ιδρύσει κατά τον 19ον αιώνα ο Συριανός Δημήτριος Γιαννουκάκης. Οι διάδοχοι γιοι του Μιχαήλ (1866-1944) και Μάριος, συνέπηξαν το 1907, μαζί με τον Μιχαήλ Πρωτοπαπά, την ομόρρυθμη βιομηχανία τσιγάρων Γιαννουκάκη-Πρωτοπαπά, ενώ ταυτοχρόνως είχαν συνεταιριστεί με τον Βολιώτη Δημήτριο Κ. Πανά (1895-1958), ιδιοκτήτη καπνοβιομηχανικής εταιρείας στον Βόλο. Ας σημειωθεί ότι ο ένας από τους δύο αδελφούς Γιαννουκάκη ήταν ο πατέρας του σημαντικού ζωγράφου-χαράκτη Δημήτρη Γιαννουκάκη (1898-1991).

Η ίδρυση και η ακμή στον Σταθμό Λαρίσης

Υπό την επωνυμία Εταιρεία Καπνών Ανατολής οι Γιαννουκάκη και ο Πανάς επέκτειναν το καπνεμπόριο στις μονοπωλιακές αγορές της Αυστρίας και της Ιταλίας, αυξάνοντας την παραγωγή και ανεβάζοντας τις τιμές. Οι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό έδωσαν την ευκαιρία στους φιλοπρόοδους συνεταίρους να ιδρύσουν στη συμπρωτεύουσα το 1915 καπνεργοστάσιο που θα κάλυπτε τη Βόρεια Ελλάδα και που τη διεύθυνσή του την ανέλαβε ο τέως καπνοβιομήχανος στην Αίγυπτο, γιος του ενός από τους συνεταίρους, Νικόλαος Δ. Πανάς. Η εταιρεία Γιαννουκάκη-Πρωτοπαπά, η οποία εκμεταλλευόταν πλέον και τον εξαιρετικής ποιότητας μακεδονικό καπνό, γνωρίζει ανάπτυξη και μετατρέπεται σε ανώνυμη.

Με βασιλικό διάταγμα της 24ης Νοεμβρίου 1918, οι αδελφοί Γιαννουκάκη, Πρωτοπαπάς, Ιωάννης, Γεώργιος και Νικόλαος Πανάς, Ν. Πλακόπουλος και Α. Χρυσοχού, τέως πράκτορες της εταιρείας Γιαννουκάκη-Πρωτοπαπά, και ο καπνοβιομήχανος Ν. Σταμούλης ίδρυσαν την Ανώνυμο Ελληνική Εταιρεία Βιομηχανίας Καπνού, στην οδό Φιλαδελφείας, απέναντι από τον Σταθμό Λαρίσης. Αρχικά κεφάλαια 4.000.000 δρχ., που το 1920 έγιναν 5.000.000 δρχ. και τον Μάιο του ίδιου χρόνου ανήλθαν σε 7.000.000 δρχ. Η εταιρεία συγχώνευσε την Ανώνυμο Καπνοβιομηχανική Εταιρεία Νέστος, με αποτέλεσμα στις αρχές του 1922 τα κεφάλαιά της να καταλήξουν 9.000.000 δρχ.

Έφτασε μάλιστα να ιδρύσει στη Θεσσαλονίκη λιθογραφείο και κυτιοποιείο υπό την επωνυμία Κ. Πανάς & Σία, με κεφάλαιο 1.500.000 δρχ, μετέχοντας η ίδια με κεφάλαιο 225.000 δρχ. και διατηρώντας ποσοστό στα κέρδη. Καλλιτεχνικός διευθυντής του λιθογραφείου υπήρξε ο ζωγράφος και χρωμολιθογράφος Όθων Περβολαράκης (1887-1974), που ήταν ανιψιός του εξαιρετικού ζωγράφου Νικόλα Γύζη (1842-1901).

Αναλαμβάνοντας, εκτός από δικές της εργασίες, λιθογραφικές εκτυπώσεις για λογαριασμό άλλων, η φημισμένη επιχείρηση ευημερούσε. Κατά τη δεκαετία του 1920 η εταιρεία απασχολούσε 22 σιγαροποιητικά μηχανήματα στο εργοστάσιο της Αθήνας και 17 στο παράρτημα της Θεσσαλονίκης, παράγοντας και διαθέτοντας στην Ελλάδα πάνω από 1.000.000 κιλά καπνού!

Η μεταγενέστερη τύχη

Στα επόμενα χρόνια η καπνοβιομηχανική επιχείρηση υπέστη οδυνηρά πλήγματα, χάνοντας την πρωτοκαθεδρία, καθώς στο μεταξύ είχαν ιδρυθεί και άλλες ανάλογες εταιρείες. Η δεκαετία του 1960 βρήκε το κτήριο να στεγάζει την ανώνυμη εταιρεία Εκδοτική Ελλάδος, την οποίαν είχαν ιδρύσει από το 1961 ο εκδότης Γεώργιος Α. Χριστόπουλος (1930-2003) και ο λιθογράφος Γεώργιος Π. Γκεζερλής (1931-2004).

Το 1969 η πορεία της Εκδοτικής Ελλάδος κορυφώθηκε, καθώς ανέλαβε να εκτυπώσει τη δεκαεξάτομη “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους” (1970-78, 2000), για την οποία συνεργάστηκε πολυμελές επιτελείο ειδικών επιστημόνων. Το έργο αυτό υπήρξε μνημειώδες, κυκλοφορήθηκε σε πολλές χιλιάδες αντιτύπων και μπήκε σε πληθώρα ελληνικών σπιτιών, εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, όπως και σχετικών δημόσιων φορέων, βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών το 1980.

Το 1987 η Εκδοτική Ελλάδος προχώρησε στη σειρά “Εκδόσεις Τέχνης”, ενώ τύπωνε και εκδόσεις για λογαριασμό τρίτων έως τις αρχές του 2000. Σήμερα το μοναδικό κτήριο της Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρείας Βιομηχανίας Καπνού που έχει απομείνει στην οδό Φιλαδελφείας 4 είναι το λιθογραφείο & κυτιοποιείο Κ. Πανά & Σίας, με την πινακίδα του να το θυμίζει, ενώ το υπόλοιπο κτηριακό συγκρότημα στεγάζει υπηρεσίες της Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων και κατάστημα του Σκλαβενίτη.