Ποιο ηρώο συνδέει τη Λάρισα με την Αθήνα

Το μνημείο το αφιέρωσαν στη μνήμη των συναδέλφων τους οι επιζήσαντες αξιωματικοί. Γνωστό περισσότερο σαν ηρώο του Αλκαζάρ, αποτελούσε το παλαιό ηρώο της Λάρισας, έως την ανίδρυση το 1962 του νεότερου μαρμάρινου ηρώου-μνημείου της Νίκης, έργου του Λάζαρου Ι. Λαμέρα (1911-1998), στη Λάρισα, στον Λόφο του Φρουρίου, στην Πλατεία Ελευθερίας.

Ο σχεδιαστής του μνημείου της Λάρισας, αξιωματικός του μηχανικού σώματος Σ. Δ. Κλαυδιανός είχε σπουδάσει στη Σχολή των Ευελπίδων, φτάνοντας μέχρι τον βαθμό του υποστράτηγου. Ως λοχαγός διατέλεσε αρκετό διάστημα υπασπιστής του Yπουργού των Στρατιωτικών. Από το 1896 έως το 1900 δίδαξε Οχυρωματική στη Σχολή των Ευελπίδων, χρηματίζοντας το 1910-11 υποδιοικητής της με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Έλαβε μέρος στον Βαλκανικό Πόλεμο του 1912 ως επιτελάρχης της 5ης Μεραρχίας.

Κατά το διάστημα 1914-17 ως συνταγματάρχης ήταν επικεφαλής στη διεύθυνση μηχανικού σώματος στο Υπουργείο των Στρατιωτικών.  Το 1918 τοποθετήθηκε μέραρχος της 9ης Μεραρχίας Ιωαννίνων. Έχει γράψει τις μελέτες “Οπτική Τηλεγραφία” (1891), “Αγγελιαφόροι Περιστεραί” (1891), “Η Σύγχρονος Οχυρωματική εν σχέσει προς την Τακτικήν” (1898), και μόνο με τα αρχικά του ονοματεπωνύμου του (Σ. Κ.) το βιβλίο “Σκηναί φρίκης από την Μικρασιατικήν Εκστρατείαν”, το οποίο εκδόθηκε το 1930 και μεταγλωττίστηκε στη δημοτική το 2019.

Και ο γλύπτης του

Ο γλύπτης του μνημείου της Λάρισας Γ. Ξενάκης ήταν από το 1877 έως το 1883 μαθητής του ακαδημαϊκού κλασικιστή γλύπτη Λεωνίδα Δρόση (1834-1882) στο Σχολείο των Τεχνών.  Έλαβε μέρος το 1879 σε σπουδαστική έκθεση του Σχολείου των Τεχνών, που τότε ανήκε στο Βασιλικό Πολυτεχνείο, το 1888 στην έκθεση των Ολυμπίων και το 1896 στην Καλλιτεχνική Έκθεση Αθηνών.

Κατά τη δεκαετία του 1880 βοήθησε τον δάσκαλό του στον μαρμάρινο ανδριάντα του Ιωάννη Α. Βαρβάκη (1732-1825) στο Ζάππειο και στον μαρμάρινο ανδριάντα του Ιωάννη Α. Καποδίστρια (1776-1831) στην Κέρκυρα. Σπουδαιότερο έργο του είναι η ανάγλυφη μαρμάρινη ζωφόρος στο σχεδιασμένο από τον Ernst Ziller (1837-1923) ταφικό μνημείο του Heinrich Schliemann (1822-1890), έργο του 1892, στο Α’ Κοιμητήριο Αθηνών.

Το 1911, λίγο πριν εκδημήσει, μετά από σύντομη ασθένεια που εκδηλώθηκε με εγκεφαλικό επεισόδιο, φιλοτέχνησε το σήμα της εβδομαδιαίας εφημερίδας “Ανεξάρτητος Αθηνών”. Εκδότης της επιμελημένης αυτής κοινωνιολογικής και πολιτικής εφημερίδας που κυκλοφορήθηκε μερικούς μόνο μήνες τότε, το 1911, υπήρξε ο σπουδαγμένος κατόπιν με δικά του έξοδα στο Παρίσι άτυχος αεροπόρος Αλέξανδρος Καραμανλάκης (1888-1912). Ο γεμάτος ορμή νεαρός ήταν το πρώτο θύμα της ελληνικής αεροπλοΐας, καθώς το αεροπλάνο του έπεσε στις 11 Σεπτεμβρίου 1912, κατά τη διαδρομή του από το Φάληρο προς την Πάτρα, κοντά στο χωριό Στόμιο, 500 μέτρα από την ακτή του Κορινθιακού κόλπου.

Αντίγραφο αθηναϊκών ηρώων

Σε προηγούμενη ανάρτησή μας έχουμε αναφερθεί στο πρώτο μαρμάρινο ηρώο για τους πεσόντες του Ιερού Λόχου στη μάχη του Δραγατσανίου το 1821. Το μνημείο ανιδρύθηκε το 1843 έξω από το παλαιό μέγαρο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, στην οδό Πανεπιστημίου, και το 1885 μετατέθηκε στο Πεδίον του Άρεως, στον περίβολο του ναού των Ταξιαρχών. Πρόκειται για έργο ανυπόγραφο, το σχέδιο του οποίου αποδίδεται σε έναν από τους πρώτους αρχιτέκτονες-πολεοδόμους στη νεότερη Ελλάδα, στον Σταμάτιο Κλεάνθη (1802-1862).

Στο σχέδιό του, ο Κλαυδιανός φαίνεται να αντιγράφει την πεσσόσχημη στήλη του ηρώου των πεσόντων Ιερολοχιτών, το οποίο οπωσδήποτε θα γνώριζε και θα έβλεπε καθημερινά στη διαδρομή του, περνώντας από το Πεδίον του Άρεως για να φτάσει στη Σχολή των Ευελπίδων. Τον εικονογραφικό τύπο του συγκεκριμένου ηρώου με την περικεφαλαία θα πρέπει να τον αναζητήσουμε, όπως δείξαμε στην προαναφερθείσα ανάρτησή μας, σε προγενέστερα, από το 1802 έως το 1840, ευρωπαϊκά ηρώα.

Όπως και το ηρώο της Αθήνας, φέρει στην πρόσθια όψη του ανάγλυφο σταυροειδές ξίφος περίκλειστο με δάφνινο στεφάνι, ενώ απολήγει σε επίθημα περίοπτης αρχαίας περικεφαλαίας. Εξάλλου, στον ίδιο χώρο στο Πεδίον του Άρεως έχει στηθεί το 1905 μαρμάρινο ηρώο της Φιλελληνικής Λεγεώνος με απόληξη επίσης περίοπτης αρχαίας περικεφαλαίας, που το έχει σχεδιάσει ο αρχιτέκτων Αναστάσης Μεταξάς (1862-1937).

Οι συμπληρώσεις του ηρώου Λάρισας

Το ηρώο της Λάρισας συμπληρώνεται όμως κιόλας. Έτσι στο κάτω μέρος του βάθρου του είναι λαξευμένο έξεργο ανάγλυφο. Στο πρώτο επίπεδό του δύο κανόνια διασταυρώνονται χιαστί, στο κενό τους φαίνονται οβίδες σε πυραμιδοειδή οργάνωση, πιο πάνω στο κέντρο δεσπόζει στρατιωτικός πίλος, με στρατιωτική σάλπιγγα σε διαγώνια γραμμή· στο δεύτερο επίπεδό του χιάζονται δύο ξίφη και διακρίνονται τρία τουφέκια με τις ξιφολόγχες τους· και στο τρίτο επίπεδο κατακλείουν το σύνολο δύο χιαστί σημαίες, δύο χιαστί τσεκούρια, καθώς και χιαστί κασμάς με φτυάρι. Η όλη σύνθεση απεικονίζει συμπλοκές στα πεδία μαχών.

Την αφορμή για το παρόν κείμενο την έδωσε η αποστολή βιβλίου με τον τίτλο “Δημόσιος χώρος και γλυπτική. Η συνάντησή τους στην πόλη της Λάρισας” (Θεσσαλονίκη 2023) της αρχαιολόγου, διοικητικής υπαλλήλου στον δημόσιο τομέα, Λαρισαίας Βασιλικής Πανάγου (γ. 1969). Το βιβλίο αυτό θα το παρουσιάσουμε στην Αθήνα, στην Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, στις 27 Μαρτίου.