Ποιος είναι ο Ούγγρος συγγραφέας που πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας

Στα ελληνικά κυκλοφορούν τα βιβλία του “Το τανγκό του Σατανά”, “Η μελαγχολία της αντίστασης” (που έχουν μεταφερθεί και στον κινηματογράφο), “Πόλεμος και πόλεμος” και “H Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω”, από τις εκδόσεις Πόλις. Σπούδασε νομικά και λογοτεχνία και μετά άρχισε να ταξιδεύει σε όλο τον κόσμο. Παντρεύτηκε δυο φορές και απέκτησε τρία παιδιά. Τα τελευταία χρόνια ζει σε ένα απομονωμένο χωριό στα νότια της πατρίδας του. Γιος δικηγόρου, γεννήθηκε το 1954, στη μικρή πόλη Gyula στη νοτιοανατολική Ουγγαρία, κοντά στα σύνορα με τη Ρουμανία.

Μια παρόμοια απομακρυσμένη αγροτική περιοχή είναι και το βασικό σκηνικό του πρώτου μυθιστορήματος του, του “Sátántangó”, που εκδόθηκε το 1985, το οποίο σημείωσε μεγάλη επιτυχία και όχι μόνον στην Ουγγαρία. Το μυθιστόρημα απεικονίζει, με έντονα υποβλητικούς όρους, μια άπορη ομάδα κατοίκων σε ένα εγκαταλελειμμένο συλλογικό αγρόκτημα στην ουγγρική ύπαιθρο λίγο πριν την πτώση του κομμουνισμού. Σιωπή και προσμονή βασιλεύουν, μέχρι που οι χαρισματικοί ήρωες, που όλοι πίστευαν ότι ήταν νεκροί, εμφανίζονται ξαφνικά στη σκηνή. Στους κατοίκους που περιμένουν, φαίνονται ως αγγελιοφόροι είτε της ελπίδας, είτε της τελικής κρίσης.

Το σατανικό στοιχείο που αναφέρεται στον τίτλο του βιβλίου είναι παρόν στην ηθική των σκλάβων και στα προσχήματα του ήρωα, τα οποία αν και απατηλά, συγκινούν τον κόσμο. Όλοι στο μυθιστόρημα περιμένουν να συμβεί ένα θαύμα, μια ελπίδα, που εξαρχής διακόπτεται από το εισαγωγικό μότο του Κάφκα: «Σε αυτή την περίπτωση, θα χάσω το πράγμα περιμένοντάς το». Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε σε μια εξαιρετικά πρωτότυπη ταινία, το 1994, σε συνεργασία με τον σκηνοθέτη Μπέλα Ταρ, φίλου του συγγραφέα. Η Αμερικανίδα κριτικός Σούζαν Σόνταγκ σύντομα έστεψε τον Κρασναχορκάι “κύριο της αποκάλυψης” της σύγχρονης λογοτεχνίας, μια κρίση στην οποία κατέληξε αφού διάβασε το δεύτερο βιβλίο του συγγραφέως,  το “Az ellenállás melankóliája” (1989) – “Η μελαγχολία της αντίστασης”.

Το δεύτερο βιβλίο

Στο δεύτερο βιβλίο, η πλοκή διαδραματίζεται σε μια μικρή ουγγρική πόλη σε κοιλάδα των Καρπαθίων. Από την πρώτη κιόλας σελίδα, εμείς – μαζί με την άχαρη κυρία Πφλάουμ – βρισκόμαστε σε μια ιλιγγιώδη κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Τα δυσοίωνα σημάδια αφθονούν. Κρίσιμης σημασίας για τη δραματική αλληλουχία των γεγονότων είναι η άφιξη στην πόλη ενός παράδοξου τσίρκου, του οποίου το κύριο αξιοθέατο είναι το κουφάρι μιας γιγάντιας φάλαινας. Αυτό το μυστηριώδες και απειλητικό θέαμα θέτει σε κίνηση ακραίες δυνάμεις, προκαλώντας την εξάπλωση τόσο της βίας, όσο και του βανδαλισμού. Χρησιμοποιώντας ονειρικές σκηνές και γκροτέσκους χαρακτήρες, ο Κρασναχορκάι απεικονίζει αριστοτεχνικά τη βάναυση πάλη μεταξύ τάξης και αταξίας. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από τις συνέπειες του τρόμου.

Στο μυθιστόρημα “Háború és háború (Πόλεμος και Πόλεμος), ο συγγραφέας μετατοπίζει την προσοχή του πέρα ​​από τα σύνορα της πατρίδας του. Ο βασικός χαρακτήρας αποφασίζει ως τελευταία πράξη της ζωής του, να ταξιδέψει από τα περίχωρα της Βουδαπέστης στη Νέα Υόρκη. Πίσω στο σπίτι του, στα αρχεία, βρήκε ένα εξαιρετικά όμορφο αρχαίο έπος για την επιστροφή πολεμιστών, το οποίο ελπίζει να κάνει γνωστό σε όλο τον κόσμο. Η πεζογραφία του Κρασναχορκάι έχει εξελιχθεί προς τη ροή της σύνταξης με μακριές, ελικοειδείς προτάσεις χωρίς τελείες, που έχει γίνει τρόπον τινά η υπογραφή του.

Τα χαρακτηριστικά μέσα από τα έργα του συγγραφέα

Το “Πόλεμος και Πόλεμος” προαναγγέλλει το σπουδαίο μυθιστόρημα “Báró Wenckheim hazatér” (2016), “Η Επιστροφή στην Πατρίδα του Βαρώνου Βένκχαϊμ”. Εδώ, ο ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι μετενσαρκώνεται στον απελπιστικά ξετρελαμένο βαρόνο με εθισμό στον τζόγο. Τώρα κατεστραμμένος, είναι καθ’ οδόν προς την Ουγγαρία, έχοντας περάσει πολλά χρόνια ζώντας εξόριστος στην Αργεντινή. Ελπίζει να ξανασυναντήσει τον παιδικό του έρωτα, τον οποίο δεν μπορεί να ξεχάσει. Δυστυχώς, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του, εναποθέτει τη ζωή του στα χέρια του ύπουλου Δάντη, ενός απατεώνα που παρουσιάζεται ως κακή εκδοχή του Σάντσο Πάντσα. Η κορύφωση του μυθιστορήματος, που από πολλές απόψεις αποτελεί το κωμικό του αποκορύφωμα, είναι η χαρούμενη υποδοχή που επιφυλάσσει στον βαρόνο η τοπική κοινωνία, την οποία ο μελαγχολικός πρωταγωνιστής επιδιώκει πάση θυσία να αποφύγει.

Σε επόμενο έργο του, το “Herscht 07769” ο συγγραφέας εστιάζει σε μια σύγχρονη μικρή πόλη στη Θουριγγία της Γερμανίας, η οποία  πλήττεται επίσης από κοινωνική αναρχία, δολοφονίες και εμπρησμούς. Στο μυθιστόρημα εμπλέκεται και η ισχυρή κληρονομιά του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Είναι ένα βιβλίο, γραμμένο μονομιάς, για τη βία και την ομορφιά, απίθανα συνδυασμένες. Ο χαρακτήρας που επιλέγει είναι το αρχέτυπο του εύπιστου, μεγαλόψυχου παιδιού, στο πνεύμα του Ντοστογιέφσκι, που αντιδρά έντονα μόλις συνειδητοποιήσει ότι, όπως ο Βολούσκα στη Μελαγχολία της Αντίστασης, έχει εμπιστευτεί ακριβώς εκείνες τις δυνάμεις που κρύβονται πίσω από την καταστροφή της πόλης.

Τα έργα του είναι σε μεγάλο βαθμό εμπνευσμένα από τις βαθιά ριζωμένες εντυπώσεις, που άφησαν τα ταξίδια του στην Κίνα και την Ιαπωνία. Ένα πολύ δυνατό λυρικό έργο του είναι το “H Σέιομπο πέρασε από εκεί κάτω”, μια συλλογή δεκαεπτά ιστοριών διατεταγμένων σε μια ακολουθία Fibonacci για τον ρόλο της ομορφιάς και της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε έναν κόσμο τυφλό, επιφανειακό, εστιασμένο στην παροδικότητα. Ιδιαίτερη είναι η εναρκτήρια σκηνή, στην οποία ένας χιονόλευκος ερωδιός στέκεται ακίνητος στη μέση του ποταμού στο Κιότο, περιμένοντας το θύμα του στις δίνες από κάτω. Αόρατο στις μάζες των ανθρώπων που περνούν, το πουλί γίνεται μια φευγαλέα εικόνα της ιδιαίτερης κατάστασης του καλλιτέχνη.

Το κοινό νήμα που διατρέχει το βιβλίο είναι ο ιαπωνικός μύθος για την Σέιομπο, η οποία προστατεύει τα περιβόλια και κάθε τρεις χιλιάδες χρόνια παράγονται καρποί που χαρίζουν αθανασία. Στο βιβλίο, ο μύθος αφορά τη δημιουργία ενός έργου τέχνης και, σε μια σειρά από επεισόδια, παρακολουθούμε τη γένεση ενός τέτοιου έργου σε ποικίλες εποχές και περιβάλλοντα. Σε πολλές ιστορίες ο πρωταγωνιστής απουσιάζει και μας παρουσιάζονται μορφές περιθωριακές, έτοιμες να πρωταγωνιστήσουν. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν θυρωρούς, θεατές ή αφοσιωμένους εργάτες, οι οποίοι σπάνια ή και ποτέ δεν κατανοούν το νόημα του έργου στο οποίο συμμετέχουν. Αποτελεί μια αριστοτεχνική απεικόνιση, κατά την οποία ο αναγνώστης οδηγείται μέσα από μια σειρά “πλάγιων θυρών” στην ανεξήγητη πράξη της δημιουργίας.

Ένα άλλο συναρπαστικό έργο που αναδεικνύει το εύρος και το λογοτεχνικό υπόβαθρο του είναι το σύντομο διήγημα “Aprómunka egy palotáért: bejárás mások őrületébe” (Εργασίες για ένα Παλάτι: Μπαίνοντας στην Τρέλα των Άλλων, 2020), που εκδόθηκε το 2018. Αυτή η εξαιρετικά διασκεδαστική και μάλλον τρελή ιστορία διαδραματίζεται σε ένα Μανχάταν, που στοιχειώνεται από τα φαντάσματα του μεγάλου Χέρμαν Μέλβιλ, που κάποτε ζούσε εκεί, και των φανατικών θαυμαστών του. Είναι ένα βιβλίο όχι μόνο για την κατάρα της μίμησης, αλλά και για την ευλογία της αντίστασης.