Ποιος ήταν ο ποιητής του περιθωρίου και των τεκέδων

Ο Κύπριος μεγαλοκτηματίας Χατζή Ηλίας από την Λάπηθο υπήρξε ένα από τα θύματα των τουρκικών θηριωδιών στην Μεγαλόνησο κατά την Επανάσταση του 1821. Οι Τούρκοι τον αποκεφάλισαν στις 13 Ιουλίου 1821 στην Λευκωσία, μαζί με άλλους προκρίτους από τη Λάπηθο, τον Καραβά και την Κυθρέα. Ο γιός του Θεοχάρης κατέφυγε μαζί με την μητέρα και τις αδελφές του στο γαλλικό Προξενείο της Λάρνακας και από εκεί στο Ναύπλιο, όπου συμμετείχε στην Επανάσταση, με το επώνυμο Λαπιθιώτης, το οποίο στην συνέχεια άλλαξε σε Λαπαθιώτης. Γιός του ήταν ο Λεωνίδας (1854-1942), στρατιωτικός και μαθηματικός, που έφθασε μέχρι τον βαθμό του αντιστρατήγου και γιός τού Λεωνίδα ο ποιητής Ναπολέων Λαπαθιώτης, που γεννήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 1888 στην Αθήνα.

Ο Ναπολέων άρχισε να γράφει από παιδί και το 1901 εκδίδει το πρωτόλειο έμμετρο δράμα “Νέρων ο τύραννος”. Το 1905 δημοσιεύει το ποίημα “Έκσταση” στο περιοδικό “Νουμάς” και το 1907 ιδρύει με άλλους εννιά λογοτέχνες το περιοδικό “Ηγησώ”. Παράλληλα σπουδάζει νομικά, αλλά δεν άσκησε ποτέ τη δικηγορία ούτε και κανένα άλλο επάγγελμα… Ως ποιητής επηρεάστηκε αρχικά από τον Αισθησιασμό και στη συνέχεια από τον Συμβολισμό. Εκτός από ποίηση έγραψε πάνω από 100 πεζά, πολλές δεκάδες διηγήματα, καθώς και επιφυλλίδες και κριτικά και αισθητικά κείμενα, ένα έργο που βρίσκεται διάσπαρτο σε περιοδικά και εφημερίδες.

Η σχέση του με τις ψυχότροπες ουσίες

Σ’ αυτό μου το σημείωμα, συγκεντρώνοντας σκόρπιες πληροφορίες για την ζωή του από διάφορες πηγές, κάνω αναφορά στη σχέση τού “καταραμένου” ποιητή με το περιθώριο και τον κόσμο των ναρκωτικών (καταραμένοι ποιητές αποκαλούνται αυτοί που έζησαν έξω από τα κοινωνικά πλαίσια ή και ενάντια σε αυτά).

 

Ανάμεσα στο πεζά του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη βρίσκουμε και δύο νουβέλες: “Το Τάμα της Ανθούλας” (1931), που δημοσιεύεται για πρώτη φορά σε συνέχειες στο λογοτεχνικό περιοδικό “Μπουκέτο” (24/12/31 – 14/2/32) και το “Κάπου περνούσε μια φωνή…”. Στην πρώτη περιγράφει με χαρακτηριστικές λεπτομέρειες τον κόσμο της νύχτας και του περιθωρίου στους τεκέδες της Τρούμπας και της Πειραϊκής.

Διαβάζοντας κάποιος το “Τάμα της Ανθούλας” και τις περιγραφές του Λαπαθιώτη, διαφαίνεται εναργέστατα η εκ των έσω γνώση των περιγραφομένων από τον συγγραφέα. Που είναι και το διερευνηταίο του παρόντος άρθρου: «Έκαναν το γύρο της Πειραϊκής αμίλητοι – κ’ έφτασαν σ’ έναν ήσυχο κολπίσκο, ένα μικρό μυχό της Χερσονήσου. Εκεί ήταν ο ντεκές του Νταλαβέρη, ο πιο επίσημος απ’ όλους τους ντεκέδες, άσυλο των ντερβίσηδων και των μανιταρτζήδων, που η καταδίωξη, εκείνο τον καιρό, δεν τους είχε ακόμα ξεπαστρέψει…».

Αν πάμε, μάλιστα, λίγο πιο πίσω το χρόνο, ήδη από τις 30 Μαΐου 1914, η εφημερίδα “Νέα Ελλάς”, κάνει αναφορά στη σχέση του ποιητή με τη χρήση του χασίς, τρία χρόνια πριν το ταξίδι του στην Αίγυπτο, όπου όπως γράφει επισκέφθηκε «….ένα αυθεντικό αράπικο χασισοποτείο, εξαιρετικού ενδιαφέροντος» (1917).

Κλείνοντας τη νουβέλα “Το τάμα της Ανθούλας”, παραθέτει ένα άτιτλο ποίημα με αναφορά στο κλείσιμο του τεκέ του Νταλαβέρη, που στην πιάτσα αποκαλείτο ακόμα με το όνομα του προηγούμενου ιδιοκτήτη, του Μήτσου: «Και τότε βγήκε, μέσ’ στη φυλακή», κ’ ένα τραγούδι παραπονεμένο – ένα είδος λαϊκού μοιρολογιού – για το τέλος του περίφημου ντεκέ:

«Κάτω στου Μήτσου το ντεκέ κάναν οι μπάτσοι μπλόκο
και βρήκαν μάτσο τουμπεκί, πέντ’ έξι – οκτώ λουλάδες,
πενηνταδυό διμούτσουνες και δεκαοχτώ μαρκούτσια-
βρήκαν και ντερβισόπαιδα φουμάραν αργιλέδες-
το Μήτσουλα, το Στριμινέα, το Γιάννη τον Τσαρμπάρα,
το Γκελεμέ, το Μεντρεσέ κι άλλους εφτά νομάτοι·
ήντουστε κι έξι βλάμηδες και παίζανε μπαρμπούτι.
Βρήκαν το Μίκια το Ντουρντή, τον Κλη τον Νταλαβέρη,
το Βέκια το μανιταρτζή, το Θια τον Αλεκάκια,
το Μπάμπουρα, το Μπούρμπουλα και το Μπαλή το Μήτσο·
βρήκανε και το ντερτιλή το Ντάνα, το θερίο,
που ‘κανε πέντε στην Παλιά και τρεις στο Παλαμήδι,
κι όντας μιλάει τσακίζεται και λέει «ιφ, τ’ αδρεφάκι!..»
Βρήκαν και το καλόπαιδο, το Γιαγλαντή το Μάνθο,
μαστουρωμένο νε, ναν τους βαράει μπαγλαμαδάκι…

Με ζούλα μας τη φέρανε, μια Κυριακή, μια μέρα:
Σουρτά, κλεφτά, με μπαμπεσά, μας πέσαν από πλάι,
τσίμπησαν πρώτα το Μπαλήν, όπου φυλούσε τσίλιες,
και μπήκαν στο τσαρδάκι μας και μας τα κάναν λίμπα!
Πήρανε μάτσο τουμπεκί, πεντ’έξι – οκτώ λουλάδες,
πενηνταδυό διμούτσουνες και δεκαοχτώ μαρκούτσια·
πήραν και τους ντερβίσηδες και στο πλεχτό τους πάνε·
πήραν το Μίκια το Ντουρντή, τον Κλη τον Νταλαβέρη,
το Μπάμπουρα, το Μπούρμπουλα και το Μπαλή το Μήτσο·
πήρανε και το ντερτιλή το Ντάνα, το θερίο,
που ‘κανε πέντε στην Παλιά* και τρεις στο Παλαμήδι,
κι όντας μιλάει τσακίζεται και λέει «ιφ, τ’ αδρεφάκι!..»
Πήραν και το Σκουντή το Λια με τα σμιχτά τα φρύδια…
Κι ο Λιάκος αναστέναζε κι ο Λιάκος βλαστημούσε.
-Λιάκο μ’ τι έχεις και θλίβεσαι, τ’ έχεις κι αναστενάζεις;
-Δε σκάζω κι αν με πιάσανε και στο πλεχτό με πάνε,
μόνο που με τσιμπήσανε – κι ακόμα είμαι χαρμάνι».

«Οσάκις οι “ντερβίσηδες”, καλά μαστουρωμένοι»…

Την ίδια εποχή (1932) στο λογοτεχνικό περιοδικό “Η λέξη” δημοσιεύτηκε ένα χειρόγραφο του, όπου ο Ναπολέων Λαπαθιώτης περιγράφει χαρακτηριστικά το κλίμα στους τεκέδες της εποχής:

«Οσάκις οι “ντερβίσηδες”, καλά μαστουρωμένοι,
την “τσίκα” τους φουμέρνοντας, στο “μάπαν” έχουν κάτσει,
συνήθως ένας απ’ αυτούς, “χαρμάνι” πάντα, μένει,
απ’ όξω, και παραφυλά μην τους “μπλοκάρουν” μπάτσοι
και βολτετζάρει, σα σκοπός εκεί, σιμά στις “γρίλλιες”
(αυτό, στη γλώσσαν την argot, καλείται κοινώς “τσίλλιες”).

Άπαξ, αυτήν, δια παντός την ερμηνείαν δίδων,
κλείω και την παρένθεσιν περί των χασικλήδων».

Το χειρόγραφο, όπως και το “Τάμα της Ανθούλας”, υπολογίζεται πως πρέπει να είχαν γραφεί το 1922…

Το 1964 ο Άρης Δικταίος συγκέντρωσε τα σκόρπια ποιήματά του σε έναν ογκώδη τόμο με τίτλο “Τα Ποιήματα” και παρουσίασε μια συνοπτική εκδοχή του προαναφερθέντος στιχουργήματος:

«Κάτω στου Μήτσου τον τεκέ κάναν οι μπάτσοι μπλόκο
και βρήκαν ντουμανότρουπες κι ένα γιαπί λουλάδες,
πενηνταδυό διμούτσουνες και δεκοχτώ μαρκούτσια.
Σουρτά σουρτά, με μπαμπεσά, ζυγώσαν οι ρουφιάνοι,
με ζούλα ήρθαν οι πούστηδες και μας εβάναν μπόστα:
Τσιμπήσαν πρώτα το Μπαλήν, όπου φυλούσε τσίλιες
και μπήκαν στο τσαρδάκι μας και μας τα κάναν λίμπα!
Πήραν τις ντουμανότρουπες, πήραν και τους λουλάδες,
πήραν και τις διμούτσουνες, τα δεκοχτώ μαρκούτσια,
πήραν και τους ντερβίσηδες και στο πλεχτό τους πάνε
πήραν τον Μίκα το Ντουρντή, το τζε του Ντελαβέρη,
το Μπάμπουλα, το Μπόρμπουλα και το Μπαλή το Μήτσο
πήρανε και το ντερτιλή το Ντάτα, το θερίο,
που ΄κανε πέντε στην Παλιά και τρεις στο Παλαμήδι,
κι όντας μιλάει τσακίζεται και λέει «Οφ, τ’ αδρεφάκι!..».
Πήραν και το Σκουντή το Λια με τα σμιχτά τα φρύδια…
Κι ο Λιάκος βαρυγκόμαγε κι ο Λιάκος βλαστημούσε.
–Λιάκο μ’ τι έχεις και θλίβεσαι, τ’ έχεις κι αναστενάζεις;
–Δεν κλαίω που με τσιμπήσανε και στο πλεχτό με πάνε,
μόν’ κλαίω που μου τη σκάσανε κι ακόμα είμαι χαρμάνι…».

Στην αναφορά του σ’ αυτό, τονίζει ότι ο Λαπαθιώτης δεν το δημοσίευσε και πως δεν έγραψε κάτι ανάλογο. Όμως άλλα λένε τα δεδομένα, που προαναφέρω. Έχοντας ως βάση το δημοσιευθέν στιχούργημα από τον Άρη Δικταίο, με κάποιες μικρές διαφοροποιήσεις, ο μουσικοσυνθέτης Γιώργος Χατζημιχελάκης συνέθεσε τραγούδι με τίτλο “Ντουμανότρυπες”:

Πέραν όλων όσων παράθεσα, είναι επίσης γνωστό πως ο Ναπολέων Λαπαθιώτης σύχναζε τακτικά στον τεκέ του Μάνθου Γραβαρά, στους Αγίους Αναργύρους, έχοντας για παρέα του τούς διατελέσαντες αρχισυντάκτες τού λογοτεχνικού περιοδικού “Μπουκέτο” Χάρη Σταματίου, δημοσιογράφο και λογοτέχνη και τον ποιητή και μεταφραστή Μήτσο Παπανικολάου. Ο Μήτσος Παπανικολάου, τρόφιμος στο δημόσιο Ψυχιατρείο, πέθανε το 1943 από υπερβολική δόση ναρκωτικών. Ο Λαπαθιώτης, ευρισκόμενος σε έσχατη ένδεια και ναρκομανής, αυτοκτόνησε στο διώροφο νεοκλασικό σπίτι του, κάτω απ’ τον λόφο του Στρέφη, με το περίστροφο του πατέρα του στις 8 Ιανουαρίου 1944. Κηδεύτηκε με έρανο που έκαναν φίλοι του, ύστερα από τέσσερις ημέρες…