Πώς ήταν το πρόσωπο του Βυζαντινού πολεμιστή που αποκεφαλίστηκε

Πώς ήταν οι Έλληνες πριν από χιλιάδες χρόνια; Τι έτρωγαν; Ποιες ήταν οι συνήθειες τους; Πώς ήταν το πρόσωπο ενός Βυζαντινού πολεμιστή που αποκεφαλίστηκε; Με την ανάλυση του DNA πολλά αποκαλύπτονται τα τελευταία χρόνια για τις συνήθειες των κατοίκων της Ελλάδας, κατά το βαθύ παρελθόν. Τώρα ένα ελληνογερμανικό ερευνητικό πρόγραμμα, το BioMuse, μια συνεργασία του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου της Θράκης και του γερμανικού τμήματος Παλαιογενετικής του Mainz, μας γνωρίζει πάνω από δέκα ανθρώπους που έζησαν στον τόπο μας και μας λέει πώς έζησαν, πώς πέθαναν και τί προβλήματα υγείας είχαν.

Η μία περίπτωση που αναλύθηκε, ήταν μια μεσήλιξ από τα Άβδηρα, σημαντική αρχαία πόλη στη Θράκη, αποικία των Κλαζομενών, μιας πόλης κοντά στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας που επίσης άκμαζε την εποχή εκείνη. Το τραύμα στο κεφάλι της δείχνει ότι ο χειρουργός έκανε μια επέμβαση στο κρανίο της, κάτι που ακόμα και τότε είχε ως αποτέλεσμα σε ποσοστό 50%-60% την ίαση, όπως λέει ο ανθρωπολόγος του τμήματος Φυσικής Ανθρωπολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου, Αστέριος Αηδόνης.

Όπως εξηγεί, αυτή η επέμβαση γινόταν συνήθως μετά από κάταγμα ή άλλο τραύμα στο κεφάλι ακόμα και 3.000 χρόνια πριν στην Ελλάδα. Στην προκειμένη περίπτωση η γυναίκα αυτή χειρουργήθηκε κάποια στιγμή μεταξύ του 670 και 600 π.Χ. με τη μέθοδο του τρυπανισμού. Η ασθενής ή τραυματίας ήταν 45-50 ετών και είχε ύψος 1,50μ. Είχε καστανά ή μαύρα μαλλιά και τα μάτια της ήταν επίσης καστανά, η δε επιδερμίδα της ήταν ανοιχτόχρωμη. Εδώ να διευκρινίσουμε ότι με την γενετική ανάλυση μπορούν να γίνουν διακρίσεις σε πέντε διαβαθμίσεις ως προς την επιδερμίδα: πολύ χλομή, χλομή, ενδιάμεση, σκούρα και σκούρα προς μαύρη.

Από το κολλαγόνο των δοντιών ενός σκελετού εξάγονται πληροφορίες για τη διατροφή του ως παιδί (καθώς αυτό το κολλαγόνο μένει αναλλοίωτο) και από το κολλαγόνο σε άλλα οστά, πληροφορίες για την διατροφή του τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Το κολλαγόνο στα δόντια δηλαδή, δεν αλλάζει με το πέρασμα των χρόνων ενώ σε άλλα οστά μετατρέπεται ανάλογα με την διατροφή. Στα μάτια μπορεί να γίνει διάκριση σε καστανό χρώμα, γαλανό ή τρίτου ενδιάμεσου. Στα μαλλιά μπορεί η ανάλυση να διαχωρίσει τα μαύρα, κόκκινα ή καστανά. Όμως δεν μπορεί να γίνει πλήρης ανάλυση σε όλα τα οστά, ακόμα κι αν φαίνονται διατηρημένα σε πολύ καλή κατάσταση.

Εξιχνίαση αρχαίων εγκλημάτων

Με την παλαιοπαθολογική ανάλυση υπάρχει η δυνατότητα να διερευνηθούν πολλά χαρακτηριστικά ανθρώπων που έζησαν χιλιάδες χρόνια πριν. Έτσι από τα οστά ενός νεαρού που σκοτώθηκε στα βυζαντινά χρόνια στη Θεσπρωτία, κοντά στην σημερινή Ηγουμενίτσα και συγκεκριμένα στην Ντόλιανη (αρχαία Φανοτή), συνάγεται το συμπέρασμα ότι αυτός ο νέος στα χρόνια των Παλαιολόγων είχε φονευθεί από άνδρες ή άνδρα με σπαθί. Είχε καλή μυϊκή διάπλαση που του επέτρεπε να διανύει πεζός μεγάλες αποστάσεις. Μπορείτε να τον δείτε εδώ  και στο όγδοο λεπτό του κατωτέρω βίντεο.

Είχε ύψος 1,71μ. και βάρος 72 κιλά. Ήταν 20-24 ετών. Είχε μαλλιά και μάτια καστανά και το δέρμα του ήταν ανοιχτόχρωμο. Είχε χτυπηθεί από σπαθί στα χέρια, στο κρανίο και στον αυχένα. Ήταν τραύματα μάχης. Το τραύμα στον αυχένα ήταν αποτέλεσμα της τελικής, αλλά ανεπιτυχούς προσπάθειας να αποκεφαλιστεί το θύμα. Ο νεαρός είχε αμυνθεί όπως δείχνουν τα τραύματα στα χέρια, αλλά οι επιτιθέμενοι δεν αρκέστηκαν στο να τον σκοτώσουν.

Αφού του κατάφεραν σπαθιά στο κρανίο, εν συνεχεία θέλησαν να του κόψουν το κεφάλι, κάτι που σχετίζεται με τις πολεμικές συνήθειες της εποχής. Ο αποκεφαλισμός τα χρόνια εκείνα (και σήμερα) δεν εξόντωνε απλώς το άτομο, αφού αυτό ήταν νεκρό πλέον, αλλά αποτελούσε μια ηχηρή συμβολική ενέργεια-μήνυμα για την εξόντωση της ομάδας στην οποία το θύμα ανήκε. Η κεφαλή δεν είναι απλώς ένα ανατομικό σημείο στη μάχη και στον πόλεμο. Ο νεαρός από την Ντόλιανη ίσως και να μην θυσιάστηκε άδικα, πάντως, γιατί τελικά η ομάδα του πιθανόν να νίκησε, καθώς μπόρεσαν να τον θάψουν στον περίβολο της εκκλησίας τους.

Δυσανεξία στη λακτόζη

Από τον σκελετό που βρέθηκε θαμμένος στο Σπήλαιο του Νέγρου στη νοτιοδυτική ορεινή Αστυπάλαια, διαπιστώθηκε ότι αυτός ο άνδρας που πέθανε εκεί πριν από 11.000 χρόνια, όταν απεβίωσε ήταν 25-35 ετών και ήταν κυνηγός τροφοσυλλέκτης. Είχε ύψος 1,69μ. Η ερευνητική ομάδα έχει συλλέξει διάφορα στοιχεία για συνολικά 10 ανθρώπους που έζησαν στον τόπο μας τα τελευταία 11.000 χρόνια και θα εκθέσει τα ευρήματά της από τις 9 Απριλίου (μέχρι και τις 15 Ιουλίου) στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Για να καταλήξει σε αυτούς τους δέκα, ανέλυσε εκατό δείγματα από ισάριθμους νεκρούς.

Αυτό που έκανε ιδιαίτερη εντύπωση στους ερευνητές ήταν πως τουλάχιστον δύο από τους δέκα σκελετούς παρουσίαζαν δυσανεξία στη λακτόζη. Συγκεκριμένα την παρουσίαζαν τόσο ο Βυζαντινός πολεμιστής όπως και η γυναίκα από τα Άβδηρα, αν και τους χώριζε τεράστια απόσταση χωρική και χρονική, με εκείνην να έχει ζήσει στη Θράκη το 670 π.Χ. και εκείνος στην Ηγουμενίτσα το 1.300 μ.Χ. Πιθανόν να είχε την ίδια δυσανεξία και ο τροφοσυλλέκτης από την Αστυπάλαια, όμως το τελευταίο δεν είναι απόλυτα βέβαιο.

Σήμερα τα ποσοστά δυσανεξίας στη λακτόζη ποικίλουν από μόλις 5% στη Βόρεια Ευρώπη έως 70% στη Σικελία και πάνω από 90% σε κάποιες χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Στην Ελλάδα εκτιμάται ότι περίπου 30% των παιδιών κάτω των 5 ετών εμφανίζουν κάποια ανεπάρκεια λακτόζης. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ήταν αρχικά δυσανεκτικοί στη λακτόζη και ότι άρχισαν να την “ανέχονται” τα τελευταία 4.000 χρόνια, όταν πια οι κοινωνίες στράφηκαν στην γεωργία και στην κτηνοτροφία.

Ασθένειες με ρίζες χρόνων

Μια ερμηνεία είναι ότι παρότι το μητρικό γάλα αποτελεί την βασική τροφή κάθε νεογέννητου, στην ζωή των τροφοσυλλεκτών δεν υπήρχε επάρκεια γάλακτος, οπότε τα γαλακτοκομικά δεν ήταν μέρος της συνήθους διατροφής τους. Επίσης αναλύθηκε και το DNA ενός άνδρα περίπου 40-45 ετών που έζησε κατά την ελληνιστική περίοδο, είχε ύψος 1,57 και ήταν ελλιποβαρής, δηλαδή δεν διατρεφόταν επαρκώς. Έζησε γύρω στα 250 π.Χ. στη Θεσσαλονίκη και είχε καστανά μαλλιά και μάτια, αλλά είχε σημαντικά πιο σκούρο χρώμα από όλους τους άλλους και πιθανόν να μην ήταν Έλληνας.

Από τους δέκα, οι επτά ήταν ανοιχτόχρωμοι, ο ένας πολύ σκούρος (ο προαναφερόμενος) και δύο ήταν στην γκάμα μεταξύ ανοιχτόχρωμου και σκούρου. Στους δύο ενδιάμεσους ως προς την επιδερμίδα, ήταν μια γυναίκα με κόκκινα μαλλιά και γαλανά μάτια από την Λακεδαιμονία που πέθανε σε μέση ηλικία μεταξύ 500 και 700 π.Χ. και ένα κοριτσάκι που σκοτώθηκε ή πέθανε από κάποια άλλη αιτία σε ηλικία 3-4 ετών και που έζησε πριν από 6.000 χρόνια στην δυτική Μακεδονία. Το κοριτσάκι είχε καστανά μαλλιά και μάτια, δεν φαίνεται να είχε καλή διατροφή και ήταν ελλιποβαρές. Πιθανόν να έπασχε από ρευματοειδή αρθρίτιδα.

Με ξανθά μαλλιά έχουν καταχωρηθεί από τους ερευνητές η προαναφερόμενη κοκκινομάλλα από τη Λακεδαιμονία και άλλη μια γυναίκα που είχε σαφώς ξανθά μαλλιά και έζησε το 1.100 π.Χ. κοντά στον σημερινό Άγιο Παντελεήμονα του Αμυνταίου. Πέθανε κι εκείνη σαν την γυναίκα της Λακεδαιμονίας σε ηλικία περίπου 50 ετών και είχε επίσης γαλανά μάτια. Η Σπαρτιάτισσα εικάζεται ότι πέθανε όταν υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο, ότι είχε προδιάθεση σε θρομβώσεις και ότι πιθανόν να έπασχε παράλληλα από διαβήτη Τύπου ΙΙ (των ενηλίκων).

Βρέθηκαν συνολικά τρία άτομα με υποθυρεοειδισμό, ο νεαρός Βυζαντινός από την Ηγουμενίτσα, ένας άνδρας που ήταν μάλλον από πλούσια οικογένεια και πέθανε ή σκοτώθηκε γύρω στην ηλικία των 30 ετών περίπου το 560 π.Χ. και μια καστανή γυναίκα, επίσης από πλούσια οικογένεια, που πέθανε γύρω στα 50 της και που έζησε περίπου την ίδια εποχή με τον 30χρονο πλούσιο νέο άνδρα.