Πώς πέθανε ο Οδυσσέας τελικά;

Οι πιο πολλοί πιστεύουν ότι η ζωή του Οδυσσέα τελείωσε σαν παραμύθι, και ζήσαν αυτοί καλά, κι εμείς καλύτερα, ότι πέθανε ειρηνικά σε βαθιά γεράματα κ.λπ. Όμως στην πραγματικότητα κανείς δεν ξέρει με σιγουριά πώς πέθανε, ο “πολυμήχανος” Οδυσσέας,  αυτός ο ξεχωριστός άνδρας το σημαντικότατο άτομο που φέρεται να έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην ελληνική ιστορία. Η ιστοσελίδα history report του ιστορικού και δημοσιογράφου Κάρολου Μπρούσαλη αναφέρει όλες τις εκδοχές. Ενδιαφέρουσα και επί του θέματος είναι, επίσης, η διάλεξη της καθηγήτριας φιλολογίας Γιόλας Αργυροπούλου Παπαδοπούλου. (σχετικό βίντεο μπορείτε να παρακολουθήσετε εδώ).

Όπως αναφέρει το historyreport, σύμφωνα με τον Απολλόδωρο, το τέλος του Οδυσσέα ήταν ειρηνικό, αλλά μακριά από την πατρίδα του. Κατά τον Απολλόδωρο, ο Νεοπτόλεμος, ο γιος του Αχιλλέα και ήδη βασιλιάς των νησιών που βρίσκονται κοντά στις ακτές της Ηπείρου, κλήθηκε να διαιτητεύσει, ώστε να επέλθει η ειρήνη ανάμεσα στον Οδυσσέα και τους συγγενείς των μνηστήρων. Ο Νεοπτόλεμος σκέφτηκε πως αν απαλλασσόταν από την παρουσία του Οδυσσέα, θα μπορούσε εύκολα να κατακτήσει και την Ιθάκη. Έβγαλε λοιπόν την απόφαση, ο ήρωας να εξοριστεί.

Αναγκαστικά, σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο Οδυσσέας ξανάφυγε από τον τόπο του, αυτή τη φορά οριστικά. Τα βήματά του τον έφεραν στην Αιτωλία. Ζούσε εκεί ο Θόας, ο γιος του Ανδραίμονα και της Γόργης που ήταν βασιλιάς της Καλυδώνας. Είχε χρηματίσει αρχηγός των Αιτωλών στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας και δέχτηκε να φιλοξενήσει τον παλιό συμπολεμιστή του. Μάλιστα, τον πάντρεψε και με την κόρη του και το ζευγάρι απέκτησε γιο, τον Λεοντοφόνο. Ο Οδυσσέας πέρασε εκεί την υπόλοιπη ζωή του και πέθανε σε βαθιά γεράματα με την προφητεία του Τειρεσία “εξ αλός” να μεταφράζεται “μακριά από τη θάλασσα”.

Μια άλλη εκδοχή, ήθελε τον Νεοπτόλεμο να αποφασίζει ότι οι συγγενείς των μνηστήρων έπρεπε να καταβάλλουν στο εξής ετήσια αποζημίωση στον Τηλέμαχο, ο οποίος οριζόταν νέος βασιλιάς της Ιθάκης, ενώ ο Οδυσσέας έπρεπε να καταδικαστεί σε εξορία στην Ιταλία. Ο Τηλέμαχος τότε απελευθέρωσε τους βοσκούς Εύμαιο και Φιλοίτιο που έγιναν γενάρχες λαών. Αργότερα, από την χώρα του Νεοπτόλεμου πέρασαν ο Αινείας και οι πρόσφυγες Τρώες που τον ακολουθούσαν. Κατά τον Ελλάνικο, ο Αινείας και οι δικοί του κατέβηκαν ως την παραλία του Ιονίου, μπήκαν σε νέα πλοία και βγήκαν στην Ετρουρία (στην περιοχή του Τίβερη ποταμού, στην δυτική ιταλική ακτή). Εκεί, συνάντησαν τον εξόριστο Οδυσσέα.

Ο χρόνος επουλώνει τις πληγές, τα μίση είχαν σβήσει, η μεταξύ τους έχθρα δεν είχε νόημα σε ξένο τόπο και αποφάσισαν πως ήταν θέλημα θεών να γίνουν φίλοι. Πάνω που γιόρταζαν τη νέα εποχή στις σχέσεις τους, είδαν φωτιά να καταστρέφει τα τρωαδίτικα καράβια. Ήταν δουλειά των Τρωαδίτισσων που τις παρέσυρε μια από αυτές, η Ρώμη, να πυρπολήσουν τον στόλο, ώστε οι άνδρες τους να πάψουν πια να περιπλανώνται και επιτέλους να ριζώσουν σε έναν τόπο. Όταν του πέρασε ο πρώτος θυμός, ο Αινείας βρήκε λογική την αντίδραση. Βάλθηκαν, ο Οδυσσέας κι αυτός, να κτίσουν μια καινούρια πόλη. Προς τιμή της γυναίκας που τους εξανάγκασε να μείνουν εκεί, βάφτισαν την νέα πόλη, Ρώμη.

Στην Ιταλία ήθελε τον Οδυσσέα να πεθαίνει και ο Θεόπομπος (4ος π.Χ. αιώνας). Κατ’ αυτόν, η Πηνελόπη δεν ήταν πιστή στον Οδυσσέα, άποψη που συμβαδίζει και με τους μύθους γύρω από τη γέννηση του Πάνα. Και στις δυο περιπτώσεις, η Πηνελόπη είχε συνάψει ερωτικές σχέσεις με μνηστήρες. Όμως, στους μύθους για τον Πάνα, ο Οδυσσέας την έδιωξε και αυτή βρέθηκε στη Μαντινεία. Στην προκειμένη περίπτωση, προτίμησε να φύγει ο ίδιος. Πήγε στην Τυρρηνία της Ιταλίας, ίδρυσε μια πόλη -τη Γορτυνία- κι έμεινε βασιλιάς της ως τον θάνατό του, σε βαθιά γεράματα.

Τι μας λένε οι τραγωδίες

Στην χαμένη τραγωδία του, “Ψυχαγωγοί“, ο Αισχύλος (σε διασωθέν απόσπασμα) έβαζε τον Τειρεσία να μαντεύει ότι ο Οδυσσέας θα πέθαινε από φαρμακερό κεντρί ψαριού, αλλά με τρόπο ιδιαίτερα περιπετειώδη. Το ψάρι θα γινόταν τροφή ενός ερωδιού. Καθώς το πουλί θα πετούσε, θα άφηνε μια κουτσουλιά, μέσα στην οποία θα βρισκόταν και το φαρμακερό κεντρί. Η κουτσουλιά έμελλε να πέσει στο κεφάλι του Οδυσσέα, το κεντρί θα τον τραυμάτιζε και το δηλητήριό του θα τον σκότωνε.

Πιο κοντά στο έπος αλλά κι αυτή με τα γεγονότα παραλλαγμένα, ήταν η χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή “Ακανθοπλήξ”. Σ’ αυτήν, προτού επιστρέψει στην Ιθάκη, ο Οδυσσέας φέρεται να πέρασε από το μαντείο της Δωδώνης, όπου ρώτησε να μάθει για το μέλλον του. Του είπαν ότι σύντομα θα τον σκότωνε ο γιος του. Ο Οδυσσέας όμως μόνο ένα γιο γνώριζε ότι είχε: Τον Τηλέμαχο. Από αυτόν πίστεψε ότι έπρεπε να προφυλαχτεί.

Επιστρέφοντας στην Ιθάκη, ο Οδυσσέας παρουσιάστηκε στον Εύμαιο χωρίς να αποκαλύψει ποιος είναι. Ο βοσκός τον πήγε στο ανάκτορο, όπου η σκλάβα Αντίφαττα τον αναγνώρισε από το σημάδι στον μηρό καθώς του έπλενε τα πόδια. Και τον πληροφόρησε ότι ο Τηλέμαχος έλειπε αναζητώντας τον, οπότε ο Οδυσσέας φανερώθηκε στην Πηνελόπη. Έπεισε και τους μνηστήρες να εγκαταλείψουν το ανάκτορο με την υπόσχεση ότι δεν θα τους σκοτώσει, αρκεί να πλήρωναν τα όσα είχαν καταστρέψει και σπαταλήσει από την περιουσία του.

Μετά, ο ήρωας βάλθηκε να ιστορεί στην Πηνελόπη τις περιπέτειές του. Τον διέκοψαν για να του πουν ότι ένα πλοίο είχε ξεπέσει στα μέρη τους κι ότι το πλήρωμά του λεηλατούσε το νησί. Βγήκε με στρατό να υπερασπιστεί το βασίλειο. Επικεφαλής των εισβολέων ήταν ένας νέος με δόρυ του οποίου τη λόγχη αποτελούσε ένα κεντρί από σαλάχι. Μονομάχησαν κι ο ξένος τον τρύπησε με το φαρμακερό κεντρί. Καθώς ψυχορραγούσε, πληροφορήθηκε ότι ο ξένος δεν ήταν άλλος από τον Τηλέγονο, τον γιο του από την Κίρκη.

Σε άλλη χαμένη τραγωδία του Σοφοκλή, τον “Ευρύαλο”, ο Οδυσσέας φέρεται πρώτα να σκοτώνει τους μνηστήρες της Πηνελόπης κι έπειτα να φεύγει για το μαντείο της Δωδώνης, προκειμένου να μάθει τι του επιφύλασσε το μέλλον. Στην διαδρομή μέσα από την Ήπειρο, τον φιλοξένησε ο εκεί βασιλιάς Τυρίμμας, του οποίου η κόρη, Ευίππη, πλάγιασε με τον ήρωα. Ο Οδυσσέας γύρισε στην Ιθάκη, ενώ, όταν ήρθε ο καιρός, η Ευίππη γέννησε ένα αγόρι, τον Ευρύαλο. Όταν ο Ευρύαλος μεγάλωσε, στάλθηκε από τη μητέρα του στην Ιθάκη να βρει τον Οδυσσέα.

Ο Οδυσσέας έλειπε και τον νεαρό Ευρύαλο υποδέχτηκε η Πηνελόπη. Όταν έμαθε ποιος είναι, ο νους της πήγε στο κακό: Ο Τηλέμαχος κινδύνευε να παραγκωνιστεί από τον νεοφερμένο. Με το που γύρισε ο Οδυσσέας, η Πηνελόπη του είπε ότι ένας ξένος ήθελε τάχα να του μιλήσει, αλλά ότι στην πραγματικότητα πρόθεσή του ήταν να τον σκοτώσει. Έτσι, όταν ο Ευρύαλος παρουσιάστηκε μπροστά στον ήρωα, εκείνος τον σκότωσε πριν καν ο νεαρός προλάβει να ανοίξει το στόμα του. Ο Οδυσσέας έμελλε να σκοτωθεί από τον Τηλέγονο. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, τον Ευρύαλο σκότωσε ο Τηλέμαχος, πριν ακόμα επιστρέψει ο Οδυσσέας.

Τηλεγόνεια

Η Τηλεγόνεια (ή Τηλεγονία) είναι το τελευταίο από τα επτά έπη του Τρωικού κύκλου, αυτό που περιγράφει τις περιπέτειες του Τηλέγονου, γιου του Οδυσσέα και της Κίρκης. Το γνωρίζουμε από τις αναφορές του Πρόκλου και του Απολλόδωρου. Συνεχίζει τον μύθο από εκεί που τελειώνει η Οδύσσεια: Μετά την ειρήνευση του Οδυσσέα με τους συγγενείς των μνηστήρων, ύστερα από την θεία μεσολάβηση της Αθηνάς, οι τελευταίοι ασχολήθηκαν με την ταφή των νεκρών τους, ενώ ο ήρωας έφυγε για λίγο στην Ήλιδα, να δει τι γινόταν με τα εκεί κοπάδια του.

Βασίλευε εκεί ο συμπολεμιστής του στην Τροία, Πολύξενος, γιος του Αγασθένη κι εγγονός του Αυγεία, ο οποίος και τον φιλοξένησε, χαρίζοντάς του πολύτιμα δώρα. Μετά την επιθεώρηση των κοπαδιών του, ο Οδυσσέας επέστρεψε στην Ιθάκη και θυσίασε στους θεούς. Έπρεπε όμως και πάλι να φύγει, γιατί ο Τειρεσίας, τον οποίο είχε συναντήσει στον Άδη, τον είχε προειδοποιήσει ότι έπρεπε να φορτωθεί ένα κουπί και να πάει στην χώρα των ανθρώπων που δεν έχουν δει θάλασσα, δεν ξέρουν από πλοία, δεν αλατίζουν τα φαγητά τους και δεν έχουν ιδέα από κουπιά.

Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο Τειρεσίας του είπε πως όταν συναντούσε κάποιον που θα περνούσε το κουπί του για λιχνιστήρι (δίκρανο, εργαλείο για τον χωρισμό του πίτουρου από το στάρι), έπρεπε να σταματήσει, να χώσει το κουπί στο χώμα κι επιτόπου να θυσιάσει στον Ποσειδώνα κριάρι, αγριογούρουνο και ταύρο. Μετά, έπρεπε να γυρίσει στην Ιθάκη και να κάνει εκατόμβη (θυσία εκατό βοδιών) σε όλους τους θεούς. Μετά από όλα αυτά, θα μπορούσε να ζήσει ήσυχα ως τα βαθιά γεράματα και να πεθάνει “εξ αλός”: Έξω από τη θάλασσα ή εξαιτίας της θάλασσας, κατ΄άλλους.

Ο Οδυσσέας φορτώθηκε το κουπί και πέρασε στην Θεσπρωτία. Προχώρησε αρκετά, ώσπου συνάντησε τον άνθρωπο που είχε προβλέψει ο Τειρεσίας. Όμως, μετά την θυσία, δεν έφυγε από εκεί. Έμεινε κι απέκτησε σχέσεις με την βασίλισσα της περιοχής, την Καλλιδίκη, που του χάρισε έναν γιο, τον Πολυποίτη. Ο Οδυσσέας μετείχε και στον πόλεμο των Θεσπρωτών με τους γείτονές τους, Βρύγες, που βρίσκονταν κάτω από την προστασία του θεού Άρη. Αρχικά, οι Βρύγες νικούσαν αλλά, για μια ακόμα φορά, η θεά Αθηνά στάθηκε στο πλευρό του Οδυσσέα κι έκανε τη νίκη να γείρει στη μεριά του.

Κάποτε, η Καλλιδίκη πέθανε. Ο Οδυσσέας παρέδωσε τον θρόνο στο γιο τους, Πολυποίτη, και γύρισε στην Ιθάκη. Τον ίδιο καιρό, ο Τηλέγονος τον αναζητούσε. Ήταν πια αρκετά μεγάλος κι είχε μάθει από τη μητέρα του, τη μάγισσα Κίρκη, ότι ήταν γιος του Οδυσσέα. Ο Οδυσσέας δεν ήξερε ότι τον είχε γιο καθώς το μωρό γεννήθηκε μετά την αποχώρησή του από το νησί της. Γι’ αυτό άλλωστε η μητέρα του τον είχε ονομάσει Τηλέγονο, επειδή γεννήθηκε όταν ο πατέρας του βρισκόταν ήδη μακριά. Κι ακόμα, ο Τηλέγονος έμαθε από τη μητέρα του ότι ο Οδυσσέας ήταν βασιλιάς της Ιθάκης, ένα νησί που η ίδια αγνοούσε πού ακριβώς βρισκόταν.

Ο νεαρός μπήκε σε ένα πλοίο και ξεκίνησε το ψάξιμο. Το έπος περιέγραφε τις περιπέτειές του. Μια από αυτές ήταν όταν έσπασε η λόγχη από το δόρυ του. Ψάρεψε ένα φαρμακερό σαλάχι, αφαίρεσε το κεντρί του και το προσάρμοσε στο δόρυ, αποκτώντας έτσι ξανά τη λόγχη που είχε χάσει. Επόμενος σταθμός του ήταν η Ιθάκη. Δεν ήξερε πού βρισκόταν. Πεινούσαν όμως κι αυτός και οι ναύτες. Βγήκαν στο νησί, εντόπισαν ένα κοπάδι ζώα, έκλεψαν κάμποσα και τα έσφαξαν, να τα φάνε.

Τα νέα έφτασαν στο ανάκτορο του Οδυσσέα παραποιημένα: Πειρατές είχαν βγει στο νησί και λεηλατούσαν τα κοπάδια. Ο Οδυσσέας μπήκε επικεφαλής του στρατού του και βγήκε να αντιμετωπίσει τους, όπως νόμιζε,εισβολείς. Βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Τηλέγονο, τον οποίο φυσικά δεν αναγνώρισε. Το δόρυ του νεαρού βρήκε τον ήρωα. Η φαρμακερή λόγχη τον έριξε νεκρό. Η προφητεία του Τειρεσία ότι θα πεθάνει “εξ αλός”, τελικά, σήμαινε “από τη θάλασσα”.

Φυσικά, κάποια στιγμή, ο Τηλέγονος έμαθε ότι στην πραγματικότητα είχε σκοτώσει τον πατέρα του. Απαρηγόρητος, φόρτωσε τη σορό του στο πλοίο, πήρε μαζί του την Πηνελόπη και τον ετεροθαλή αδελφό του, Τηλέμαχο, κι έφυγε στην Αία, το νησί της μητέρας του. Η Κίρκη έκανε αθάνατους και την άλλοτε αντίζηλό της, Πηνελόπη, και τον γιο της, Τηλέμαχο. Ο Τηλέγονος παντρεύτηκε την Πηνελόπη κι ο Τηλέμαχος την Κίρκη. Κατά τον Υγίνο, η Κίρκη γέννησε του Τηλέμαχου τον Λατίνο (κατ’ άλλους ήταν γιος της από τον Οδυσσέα, όπως και οι Τηλέγονος και Άτριος) και η Πηνελόπη γέννησε του Τηλέγονου τον Ιταλό. Και με όλα αυτά, η Τηλεγονία οδηγεί έμμεσα στο συμπέρασμα ότι Ρωμαίοι, Λατίνοι και Ιταλοί προέρχονταν από την Ιθάκη.

Πηγή: historyreport.gr