Πώς θα γίνει η επανάσταση στον 21ο αιώνα

Ζούμε στην εποχή που οι επαναστάσεις γίνονται στα γραφεία και στα εργαστήρια. Κι όμως πολλοί δεν το βάζουν κάτω, αντιδρούν, διαδηλώνουν, εξεγείρονται, οργανώνονται, συνωμοτούν ενάντια στον ανελέητο καπιταλισμό, στο χρηματο-οικονομικό σύστημα, στην λεηλασία του πλανήτη, στις κοινωνικές ανισότητες. Παρ΄ όλη τη δυναμική των κινημάτων σε όλο τον κόσμο, τίποτα δεν αλλάζει υπέρ της επανάστασης. Τι λείπει λοιπόν για να πετύχει η επανάσταση τον 21ο αιώνα;

Να το σχέδιο και οι στόχοι! Ο φιλόσοφος Πιερ Νταρντό και ο κοινωνιολόγος Κριστιάν Λαβάλ προσκομίζουν μια στιβαρή απάντηση 493 σελίδων υπό τον τίτλο “Κοινό: Δοκίμιο για την επανάσταση στον 21ο αιώνα” (εκδόσεις ΕΚΚΡΕΜΕΣ, Δεκέμβριος 2020), όπου χτίζουν το “σχέδιο” πάνω στην έννοια του κοινού, που χρησιμοποίησε ο Αριστοτέλης (κοινό συμφέρον) και μέσα στους αιώνες προσέλαβε πολλές εκφάνσεις, διαστάσεις και προσανατολισμούς, ώσπου την επανέφεραν στην πολιτική θεωρία ο Μάικλ Χαρντ και ο Τόνι Νέγκρι στην τριλογία τους “Αυτοκρατορία”, “Πλήθος”, “Κοινοπολιτεία” τοποθετώντας στο προσκήνιο τη “συλλογική δύναμη”, όπως την είχε συλλάβει ο Προυντόν.

Οι Νταρντό και Λαβάλ έρχονται για να πάνε παραπέρα την έννοια του “κοινού” με την επεξεργασία νέων παραγόντων, όπως οι νέες πηγές άντλησης πλούτου από τον καπιταλισμό, την απορρύθμιση, την αυτονόμηση της “άυλης εργασίας”, την σημασία των ψηφιακών δικτύων κ.ά.. Αφού διαπιστώνουν τον “πολιτικό αφοπλισμό” των κοινωνιών, την σημαντική αποδυνάμωση της δημοκρατίας και την καλπάζουσα οικολογική καταστροφή, φέρνουν στο κέντρο της εναλλακτικής πολιτικής για τον 21ο αιώνα την διεκδίκηση “κοινών” ενάντια στις νέες μορφές ιδιωτικής και κρατικής ιδιοποίησης.

Ξεκαθαρίζουν ότι «το κοινό δεν εμπίπτει ούτε στη σφαίρα της ανθρώπινης ουσίας ούτε στη σφαίρα της φύσης των πραγμάτων, αλλά σε αυτήν της δραστηριότητας των ίδιων των ανθρώπων: μόνο μια πρακτική του κοινού μπορεί να αποφασίσει τι είναι “κοινό”, να διασφαλίσει ότι ορισμένα πράγματα τίθενται αποκλειστικά σε κοινή χρήση, να παραγάγει δεσμευτικούς και υποχρεωτικούς κανόνες για τους ανθρώπους». Διαβλέπουν ότι το κοινό οδηγεί «σε μια νέα θέσμιση της κοινωνίας από την ίδια την κοινωνία» και υποδεικνύει αγώνες για τη συλλογική διακυβέρνηση των φυσικών και των πληροφοριακών πόρων.

Εννέα προτάσεις για το “κοινό”

Οι Νταρντό-Λαβάλ δεν είναι επαναστάτες τύπου Λένιν για να γράψουν “Τι να κάνουμε”, αλλά εντοπίζουν τους “χώρους” του κοινού, του “μη ιδιοποιήσιμου”, όπου η επανάσταση με όρους του 21ου μπορεί να πραγματωθεί μέσα από «νέες δημοκρατικές μορφές που φιλοδοξούν να πάρουν τη σκυτάλη από την παραδοσιακή πολιτική εκπροσώπηση και το μονοπώλιο των κομμάτων». Καταθέτουν λοιπόν εννέα πολιτικές προτάσεις:

1. Πρέπει να οικοδομήσουμε μια πολιτική του κοινού
2. Πρέπει να αντιτάξουμε το δικαίωμα χρήσης στην ιδιοκτησία
3. Το κοινό είναι η αρχή της χειραφέτησης της εργασίας
4. Πρέπει να θεσπίσουμε την κοινή επιχείρηση
5. Η ένωση στην οικονομία πρέπει να προετοιμάζει την κοινωνία του κοινού
6. Το κοινό πρέπει να θεμελιώνει την κοινωνική δημοκρατία
7. Οι δημόσιες υπηρεσίες πρέπει να γίνουν θεσμοί του κοινού
8. Πρέπει να θεσπίσουμε τα παγκόσμια κοινά
9. Πρέπει να θεσπίσουμε μια ομοσπονδία των κοινών

Αυτή η “ομοσπονδία των κοινών” έχει ήδη συλληφθεί και την εγκυμονεί η νέα τεχνολογία. Μετά το ρόλο του διαδικτύου στην αραβική άνοιξη, μετά τον πρωτεύοντα ρόλο του twitter στην πολιτική επικοινωνία, το blockchain έρχεται να δώσει κλειστές και ασφαλείς πλατφόρμες επικοινωνίας και συναλλαγών. Ήδη έχει γεννήσει τα κρυπτονομίσματα που απειλούν την ανατροπή του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος, αλλά και ομάδες “κοινών” δράσεων που τώρα αρχίζουν να βγαίνουν στο προσκήνιο της καθημερινής ζωής.

Οι Νταρντό και Λαβάλ συνεχιστές της αντίληψης του Κορνήλιου Καστοριάδη, σύμφωνα με την οποία η «επανάσταση δεν σημαίνει ούτε εμφύλιο πόλεμο, ούτε αιματοχυσία. Η επανάσταση είναι μια αλλαγή ορισμένων κεντρικών θεσμών της κοινωνίας μέσα από την δραστηριότητα της ίδιας της κοινωνίας: είναι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας σε σύντομο χρόνο». Με δυο λόγια: ρυθμίζουμε τη χρήση χωρίς να γινόμαστε ιδιοκτήτες των κοινών αγαθών αλλιώς από τον τρόπο του το κάνουν οι περιβόητες δήθεν ανεξάρτητες ρυθμιστικές αρχές του νεοφιλελευθερισμού που υπηρετούν το κεφάλαιο. Η κρίση του συστήματος που ανέδειξε η πανδημία του κορονοϊού μοιάζει να είναι πρόσφορη για την επανακατάκτηση των “κοινών” που αποσάθρωσαν οι αγορές.