Πόσο τα πουλάς τ’ αγγούρια, βρε περβολαριά καινούργια;

Με το σημερινό κείμενο θα αρχίσω να σας παρουσιάζω, κάπου-κάπου, επιλεγμένα κομμάτια από τον σημαντικότερο άυλο θησαυρό αυτού του τόπου, που δεν είναι άλλος από την παραδοσιακή μουσική. Θα σας παρουσιάζω ένα κομμάτι κάθε φορά και με όσα στοιχεία είναι γνωστά γι’ αυτό. Θα αρχίσουμε με τους “Ψαράδες”, ένα τραγούδι το οποίο έχει ουσία, μοναδικότητα, νοστιμιά, αλλά και πονηρό πνεύμα, αφιερωμένο σε μία… περβολαριά καινούργια.

Λοιπόν, εκεί στα τέλη του 1800 με αρχές του 1900, κυκλοφορούσε στην Κωνσταντινούπολη κάποια ελκυστική αδέσποτη παραδοσιακή μελωδία (δηλαδή άγνωστου δημιουργού) η οποία έχει ρίζες στα “Ευλογητάρια” της Μεγάλης Παρασκευής, δηλαδή σε ήχο “πλ. Α’, σκληρό”, καθώς και στο μακάμ “κιουρντί”, διαδεδομένο στην Πόλη. Δύο σημαντικοί Έλληνες συνθέτες της Πόλης, ο Βασιλάκης ο Σηλύβριος και ο Γιώργος Μπαντζανός είχαν προτίμηση στο μακάμ “κιουρντί” και έκαναν εξαιρετικά έργα πεσρέφ! Η αδέσποτη αυτή μελωδία δεν ήταν σκέτη, αλλά πάνω σ’ αυτήν τραγουδιόντουσαν διάφορα στιχάκια.

Έτσι το 1906, στην Κωνσταντινούπολη, η Εστουδιαντίνα (μουσικό σύνολο), του Βασίλη Σιδερή έκανε την πρώτη ηχογράφηση αυτής της μελωδίας με τον τίτλο “Ψαράδες”. Το θέμα των στίχων ήταν η επίσκεψη μίας μορφονιάς στην ψαραγορά, η συνομιλία που είχε με τους ψαράδες, αλλά και ο θαυμασμός και η γενναιοδωρία των μερακλήδων ψαράδων. Η ηχογράφηση δεν είχε διάδοση στον πολύ κόσμο, γατί το 1906 τα γραμμόφωνα ήταν ελάχιστα και μόνο από το 1910 άρχισαν να πληθαίνουν σε Πόλη και Σμύρνη. Έτσι, για είκοσι χρόνια, δεν ξαναηχογραφήθηκε, από ό,τι τουλάχιστον ξέρω.

Μετά όμως από 20 χρόνια, το 1926, ο Λευτέρης Μενεμενλής, ηχογράφησε το κομμάτι με τίτλο “Οι ψαράδες”. Το τραγούδι έγινε πασίγνωστο, αφού στη συνέχεια το ηχογράφησαν, ο Λεοπόλδος Γαδ (1927;), η Μαρίκα Παπαγκίκα στην Αμερική το 1927 το τρίο Σάβαρης-Μηλιάρης-Λουσιέν, επίσης το 1927 και ο Κώστας Καρίπης το 1928.

Από την ψαραγορά στο… κομμωτήριο

Τόση ήταν η επιτυχία των “Ψαράδων”, που κάποιος άγνωστος σε μας, έβαλε άλλα στιχάκια πάνω στη συγκεκριμένη μελωδία και έτσι ηχογραφήθηκε τρεις φορές, με τίτλο “Τα κομμένα μαλλιά”: Το 1926 στην Αθήνα με τον Γιώργο Βιδάλη, το 1927 στην Ν. Υόρκη με την Μαρίκα Παπαγκίκα και το 1950 πάλι στην Αμερική με την Βιργινία Μαγκίδου. Παίρνω τους στίχους από την έκδοση της Παπαγκίκα, γιατί είναι πιο πλήρεις. Να προσθέσω ότι “μπαγιαντέρα”, που ακούγεται στο τραγούδι, είναι χορεύτρια. Είτε Ινδή λατρευτική χορεύτρια ή και Ευρωπαία χορεύτρια.

Τα στραβά και τα ίσια αγγούρια

Φτάσαμε τώρα στο ωραίο ψητό, δηλαδή στην ηχογράφηση μιας ιδιαίτερης παραλλαγής των “Ψαράδων”, η οποία έγινε το 1927 στην Αθήνα, με ερμηνευτές τον Γιώργο Σαβαρή (τενόρο), τον Τζον Μηλιάρη (τενόρο) και τον Λουσιέν- Φράγκο (βαρύτονο). Έπαιξαν πιάνο και μπάντζο. Τον δίσκο εκτύπωσε η εταιρεία Columbia της Αγγλίας, με αριθμό 8046.

“Οι ψαράδες” – Γ. Σαβαρής, Τζ. Μηλιάρης, Λουσιέν, 1927

«Έχετε ψαράδες ψάρια, αστακούς και καλαμάρια;
Βρε περβολαριά καινούργια*, πόσο τα πουλάς τα αγγούρια;
Όπα, όπα! Γεια σου Πάτρα με τα όμορφά σου κορίτσια
Γεια σου Σαβαρή!
Τα στραβά τα δίνω πέντε και τα ίσια δεκαπέντε!»

* «περβολαριά καινούργια» = νεαρή μανάβισσα

Πριν σας αμολήσω το βίντεο, να πω κάποια πολύ σημαντικά πράγματα: Αυτό το κομμάτι, με μουσικές ρίζες στο Βυζάντιο και στην Ανατολή, συγκίνησε τους τρεις άξιους ερμηνευτές οι οποίοι ανήκουν στο δυτικό λυρικό θέατρο και απριόρι “αντιπαθούν” την ανατολίτικη μουσική… Αλλά, επειδή το τραγούδι έχει πολύ ελκυστική μουσική και επειδή αυτοί, οι ερμηνευτές, είναι μερακλήδες αλλά και πλακατζήδες, αποφάσισαν και το ηχογράφησαν με πολλή όρεξη, κάνοντάς το κορυφαίο! (Μουσική Ανατολή και Δύση, εν εναγκαλισμώ).

Είπα πριν “πλακατζήδες”, γιατί μετά το δεύτερο στιχάκι ακούγεται ένας σπαρταριστός διάλογος. Ο τενόρος Σαβαρής λέει «Όπα, όπα! Γεια σου Πάτρα με τα όμορφά σου κορίτσια!» και ο βαρύτονος Λουσιέν του απαντάει με τη χαρακτηριστική φωνάρα του (όπως ακούγεται…) «Γεια σου Σαβαρή». Η αναφορά της Πάτρας, έγινε, γιατί τότε η Πάτρα ήταν γνωστή για τον πλούτο της, την “δυτική” (ιταλική) επήρειά της, την αστική διασκέδασή της και τα όμορφα κορίτσια της. Άλλωστε, λίγο μετά, η Πατρινιά(;) Αλίκη Διπλαράκου, ανακηρύχτηκε “Μις-Ελλάς” και “Μις-Ευρώπη”.

Παρ’ όλο ότι οι ερμηνευτές είναι “δυτικοί” και παρόλο ότι παίζουν συγκερασμένα όργανα, δηλαδή πιάνο και μπάντζο όπως γράφει και η ετικέτα του δίσκου, η δύναμη του ήχου και του μακάμ είναι τέτοια ώστε να μη χάνονται το βυζαντινό και ανατολίτικο ύφος. (Μεταξύ μας τώρα, εγώ ο οποίος από παιδί είχα δυσπιστία για τα “γραπτά” γενικώς, αμφιβάλλω αν πρόκειται για μπάντζο αυτό που γράφει η ετικέτα, γιατί το αυτί μου ακούει ένα “μεσαίο” μαντολίνο παιγμένο μάλιστα με σκληρή πένα…)

Το τραγούδι “Οι ψαράδες” δεν έχει μόνο ελκυστική μουσική, αλλά και γοητευτικά στιχάκια. Έτσι λοιπόν έγιναν, τότε, κάποιες εκδόσεις με τα πρώτα-πρώτα στιχάκια (και ίσως με κάποιες μικρές παραλλαγές), αλλά με διαφορετική μουσική. Έχουμε δύο ενδιαφέρουσες εκτελέσεις, μία με την κυρία Πιπίνα και μία με την Αμαλία Βάκα. Θα τις απολαύσετε και αυτές.

“Οι ψαράδες”, Κυρία ΠΙΠΙΝΑ, ΠΟΛΗ 1929

 

“Αργιλαμάς και ψαράδες”, Αμαλία Βάκα, Ν. Υόρκη, 1929

Κάτι που πρέπει να προσθέσω οπωσδήποτε, είναι ότι η μουσική των “ψαράδων»”και κυρίως η εισαγωγή, έχουν μπει κλεφτά σε άλλα τραγούδια και κυρίως σε οργανικά. Μάλιστα την βρήκα και σε ένα ταξίμ που έπαιξε ο σπουδαίος Udi Hrant, σε ηχογράφηση Αμερικής, γύρω στα 1955.

Δύσκολο πράγμα το αγγούρι!

Σας αφήνω με κάτι ωραίο, από την περίοδο που ήμουν δάσκαλος και σε ελληνόπουλα στη Σουηδία. Ένας από τους μαθητές μου σ’ ένα σχολείο, ένα πανέξυπνο παιδί, ήξερε τέλεια σουηδικά και μέτρια ελληνικά, αφού στο σπίτι (και στο σχολείο) μιλούσαν σουηδικά, ένεκα που η μαμά του ήταν Σουηδέζα. Ο μικρός είχε ενδιαφέρον για τα ελληνικά, γιατί ήθελε να συνεννοείται με την γιαγιά και τον παππού στην Ελλάδα, που τον λάτρευαν! Τρελαινόταν και για την ελληνική μυθολογία… (Φυσικά του βρήκα σχετικό βιβλίο στα ελληνικά). Κάποια φορά του έδωσα να γράψει (στα ελληνικά), τι σημαίνουν κάποιες λέξεις ελληνικές, μεταξύ αυτών και οι λέξεις “καφενείο”, “βροχή”, “αγγούρι”.

Μου έγραψε λοιπόν ο μικρός: «Καφενείο είναι ένα σπίτι με πολλά τραπέζια και καρέκλες που πάνε και κάθονται μπάρμπυδες». «Βροχή είναι το νεράκι που πέφτει απ’ τον ουρανό πάνω στην ομπρέλα μας». «Αγγούρι είναι ένα πράγμα πολύ δύσκολο». Σημ. Μια φορά με “τελείωσε” όταν για τη λέξη “πριόνι” έγραψε «Πριόνι είναι αυτό που έχει δόντια αλλά δεν τρώει φαγητό». (Δε μπόρεσα να βρω το ορίτζιναλ… Έχει προκόψει απίστευτα στη ζωή του, τώρα είναι 47 ετών).