“Προσφύγων Τόποι”: Ταξίδι στις μουσικοχορευτικές παραδόσεις της Ανατολικής Θράκης

«Το ταξίδι μου μ’ ένα καράβι Αινίτικο, άρχισε χρόνια πριν όταν άκουσα από καταγραφές της Κατερίνας Κάλτσου τα τραγούδια της Αίνου κι αποφάσισα να ταξιδέψω στον χρόνο και τον χώρο τον ελληνικό, με κάσαρο την ψυχή μου και άλμπουρο τις μουσικές νότες». Έτσι προλογίζει την μοναδική έκδοση που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες – “Προσφύγων Τόποι”, ο εκ των βασικών συντελεστών του, μουσικός Χρήστος Χατζόπουλος, προβάλλοντας την ξεχωριστή αυτή συλλογική προσπάθεια που δεν ανασύρει μόνο μνήμες, αλλά αφήνει και παρακαταθήκες.

Το βιβλίο, που περιέχει τρία μουσικά cd και πολύτιμες πληροφορίες για την ακμάζουσα τότε πόλη της Αίνου σημερινής Εnez, παρουσιάστηκε στην Αλεξανδρούπολη και είναι έργο του Μουσείου Λαογραφίας και Φυσικής Ιστορίας του ιερέα Γεώργιου Κομνίδη από την Χηλή Έβρου.

«Από παιδί ηχογραφούσα και μάζευα πληροφορίες» θα μας πει η κ. Κάλτσου για να αναφερθεί στην μουσικοχορευτική παράδοση της Αίνου που είναι σχεδόν αχαρτογράφητη. Ένα χαρακτηριστικό, που επίσης εντοπίστηκε, ήταν πως οι παραδοσιακοί ήχοι και οι ρυθμοί τους δεν κατάφεραν να περάσουν στη μνήμη των απογόνων τους.

Έτσι, με την έκδοση αυτή γίνεται ένα μεγάλο βήμα και κυρίως ανοίγει ένα νέο πεδίο έρευνας σε ειδικούς επιστήμονες και μουσικούς. «Πριν προσπαθήσουμε να δώσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα, ας λάβουμε υπ’ όψη πως η βίαιη αποκοπή των κατοίκων από περιοχές που για χιλιάδες χρόνια είχαν απρόσκοπτη παρουσία, με την Μικρασιατική καταστροφή, προκάλεσε τόσο μεγάλες οικονομικο-κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, όχι μόνο για τους ίδιους, αλλά και για τους τόπους υποδοχής, που πήραν κοσμογονικό χαρακτήρα».

Η νοσταλγία της χαμένης πατρίδας

Αν στο σύνολο σχεδόν των προσφύγων της πρώτης γενιάς δέσποζε η ελπίδα της επιστροφής στις γενέτειρές τους μέχρι τον θάνατό τους, για τους Αινίτες η νοσταλγία της χαμένης τους πατρίδας ήταν ακόμη πιο τραυματική, αφού βρισκόταν από την άλλη πλευρά του Έβρου, ορατή και παρούσα δια της απουσίας της στη νέα ζωή. Με την εφαρμογή όμως του προγράμματος στεγαστικής αποκατάστασης από το ελληνικό κράτος, η βεβαιότητα της επιστροφής μετατράπηκε σε ελπίδα και διακαή πόθο, ενώ με την υπογραφή στα 1930 του ελληνοτουρκικού συμφώνου φιλίας, έκλεισε οριστικά κάθε ελπίδα επαναφοράς στις πατρογονικές εστίες. Βέβαια, υπήρχαν και πολλοί από αυτούς, που δεν ήθελαν να επιστρέψουν, γνωρίζοντας πως το μέλλον της Αίνου, ούτως ή άλλως, ήταν δυσοίωνο.

Έτσι, εστιάζοντας πλέον στο μέλλον, άρχισαν να οργανώνουν όσο καλύτερα γινόταν τη ζωή τους στη νέα τους πατρίδα. Τα προβλήματα που αντιμετώπισαν στην αρχή ήταν λόγω του εκπατρισμού τους, στη συνέχεια, όμως, μπόρεσαν να συνεχίσουν τη ζωή τους και να προοδεύσουν οικονομικά και κοινωνικά. Σε αυτό συνέβαλλε βέβαια και το γεγονός πως συμπατριώτες τους, από τη φθίνουσα πληθυσμιακά Αίνο, λίγες δεκαετίες νωρίτερα, αποτέλεσαν την πληθυσμιακή μήτρα του οθωμανικού Δεδεαγάτς, οπότε για κάποιους από αυτούς υπήρχαν ήδη ανεπτυγμένες οικονομικές και κοινωνικές συνδέσεις.

Οι πρόσφυγες γενικότερα και όχι μόνο οι Αινίτες, βρέθηκαν σε ένα κοινωνικό κλίμα που κληρονομήθηκε από τους πρώτους κατοίκους της Αλεξανδρούπολης, καθώς ένα κλίμα νεωτερικότητας και μοντερνισμού χαρακτήριζε την κοινωνία του μικρού Δεδεαγάτς, ακολουθώντας το ρεύμα που άλλαζε τον ευρωπαϊκό χάρτη. «Στο γεγονός αυτό προφανώς οφείλονται οι εξισορροπημένες σχέσεις συνύπαρξης των παλαιότερων κατοίκων της πόλης με το μεγάλο κύμα προσφύγων που εγκαταστάθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, οι οποίες καμία ομοιότητα δεν παρουσίαζαν, με τη θεωρούμενη μέχρι σήμερα ως ομοιογενή, ελλαδική εμπειρία της αφομοίωσης του προσφυγικού φαινομένου» θα αναγνωρίσει η κ. Κάλτσου.

“Προσφύγων Τόποι”

Η έκδοση που κυκλοφόρησε με την οικονομική στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού είναι απόρροια πανθρακικής προσπάθειας και συνοδεύεται από τρία μουσικά cd με ανέκδοτα τραγούδια της Θράκης που ηχογραφήθηκαν από κορυφαίους μουσικούς κι ερμηνευτές της περιοχής, σε μια μεγάλη μοναδική σύμπραξη διασώζοντας την συλλογική μνήμη και το προφορικό υλικό που οριακά υπήρχε.

Είναι χαρακτηριστική η υπόμνηση της Βασιλικής Κράββα αν. καθηγήτριας κοινωνικής ανθρωπολογίας και κατανάλωσης στο Τμήμα Ιστορίας Εθνολογίας του ΔΠΘ, που υπενθύμισε ότι «το 2017 στην 12η ετήσια συνεδρίαση της ΟΥΝΕΣΚΟ στην Κορέα με βάση προγενέστερες μεταπολεμικές περί προστασίας τόσο της υλικής όσο και της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, κατοχυρώθηκε η ένταξη του ζεϊμπέκικου χορού, του μπουζουκιού, του τζουρά και του μπαγλαμά στους καταλόγους του διεθνούς Οργανισμού. Δύο χρόνια αργότερα το 2019 στην Μπογκοτά της Κολομβίας στην 14η ετήσια συνέλευση κατοχυρώθηκαν η βυζαντινή μουσική και η ψαλτική τέχνη στους καταλόγους της UNESCO».

Η αφιερωματική βραδιά στη νέα έκδοση “Προσφύγων Τόποι” τα είχε όλα. Βραβεύσεις συντελεστών, ακούσματα τραγουδιών, πολλά χασαποσέρβικα και καλαματιανά, που ενώ είχαν χαθεί ξαναπαρουσιάσθηκαν και προβολή φωτογραφικού υλικού εποχής όταν ήκμαζε η Αίνος.

Ο πρόεδρος του Μουσείου Λαογραφίας και Φυσικής Ιστορίας πάτερ Γεώργιος Κομνίδης ευχαρίστησε τους προαναφερόμενους πρωτεργάτες της προσπάθειας Κατερίνα Κάλτσου, Χρήστο Χατζόπουλο, Βασιλική Κράββα και τους Μαρία Ε. Αδαμίδου, Βαγγέλη Παπαναστασίου, Πασχάλη Μαυρίδη, Γιώτα Τηγανουριά, καθώς κι όλους τους οργανοπαίχτες κι ερμηνευτές των τραγουδιών της Αίνου.

«Στο χρονοντούλαπο της παράδοσης περίμενε καρτερικά ένας θησαυρός να εκδοθεί και ν ακουστούν ξανά ακούσματα παλιά ξεχασμένα όπου θα γοητεύσουν και τον πιο απαιτητικό ακροατή» σημειώνει ο μουσικός Βαγγέλης Παπαναστασίου. Το λεύκωμα με τα τρία cd διατίθεται δωρεάν από το Μουσείο.