“Αλευρομουτζουρώματα” και “Κουδουναραίοι”

“Αλευρομουτζουρώματα” και “Κουδουναραίοι”… Χιλιάδες είναι τα έθιμα που αναβιώνουν αυτές της ημέρες σε όλη την Ελλάδα για το τριήμερο της τελευταίας Κυριακής της Αποκριάς και της Καθαράς Δευτέρας. Στην Άμφισσα, όπου οι θρύλοι για τα “στοιχειά” έχουν μεγάλη διάδοση το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς, αναβιώνει ο θρύλος του “Στοιχειού” της Χάρμαινας. Από τη συνοικία Χάρμαινα, όπου βρίσκονται τα παλιά Ταμπάκικα, και τα σκαλιά του Αι Νικόλα κατεβαίνει το “στοιχειό” και μαζί ακολουθούν νεράιδες, ξωτικά, σκιάχτρα και άλλα αλλόκοτα πλάσματα.

Πρόκειται για την αναβίωση της ιστορίας του Κωνσταντή, ενός νέου των παραμυθιών και της αγαπημένης του Λενιώς που χάθηκε σε μια καταρρακτώδη πλημμύρα στην Πηγή της Χάρμαινας, εκεί που οι ταμπάκηδες (βυρσοδέψες) κατεργάζονταν τα δέρματα. Μετά από περιπλάνηση στην ξενιτειά, ως ταμπάκης, ο Κωνσταντής γυρίζει στην περιοχή για να ζητήσει την Λενιώ, μαθαίνει όμως τον θάνατό της και πέφτει σε βαθιά θλίψη.

Την επομένη τον βρίσκουν και αυτόν νεκρό κάτω από το Κάστρο της πόλης, αλλά με όψη γαλήνια κι ένα αχνό χαμόγελο, καθώς πίστευε ότι η ψυχή του θα ενωνόταν με την αγαπημένη του Λενιώ. Η θρησκεία όμως δεν τον δέχτηκε στην αγκαλιά της και καταδικάστηκε να περιπλανιέται. Από τότε, ο Κωνσταντής στοίχειωσε και καταφεύγει στο λημέρι του, την Πηγή της Χάρμαινας. Μοιρολογεί για τα νιάτα που δεν έζησε, θρηνεί για την αγάπη που έχασε.

Το Στοιχειό της Χάρμαινας, ήταν ένα ανθρωπόμορφο τέρας, πανύψηλο και με μακρουλά χέρια, που φύλαγε την Πηγή της Χάρμαινας και προστάτευε τους ταμπάκηδες της πόλης από κάθε κακό. Λένε ότι τέτοια ήταν η αγάπη του για τους βυρσοδέψες, που όταν κάποιος από αυτούς ήταν ετοιμοθάνατος, γύριζε έξω από το σπίτι του και άρχιζε ένα αξιοθρήνητο ουρλιαχτό πόνου. Το ίδιο στοιχειό, όταν το έζωνε η μοναξιά, έβγαινε από το ησυχαστήριο του και περιφερόταν στα σοκάκια, βγάζοντας άγριες στριγκλιές και βογκητά, ενώ ακούγονταν και ο θόρυβος από τις αλυσίδες που έσερνε.

Το “Στοιχειό” της Χάρμαινας ακολουθούσε πάντα την ίδια διαδρομή. Περνούσε από το σπίτι της Λενιώς, από το πατρικό του και από τα σπίτια των φίλων του. Τότε ο κόσμος κλεινόταν στα σπίτια του και γεμάτος φόβο προσευχόταν  στο Θεό, ζητώντας βοήθεια. Όμως, εκτός από το Χαρμαινιώτικο, υπήρχαν και άλλα στοιχειά στην Άμφισσα. Το καθένα από αυτά, προστάτευε κάποια πηγή νερού, κάποια συνοικία, τα αμπέλια και τις ελιές.

Τα στοιχειά συγκρούονταν μεταξύ τους και πάλευαν μερόνυχτα ολόκληρα. Νικητής όμως ήταν πάντα το “Στοιχειό” της Χάρμαινας, γιατί, όπως λένε ήταν το πιο δυνατό και το πιο έξυπνο. Η πάλη των στοιχειών γινόταν στην Χάρμαινα και όσο διαρκούσε ο αγώνας οι  Αμφισσιώτες δεν “έβγαζαν μύτη”. Μόνο, όταν πέρασαν τα τριπλάσια χρόνια της ηλικίας του Κωνσταντή και της Λενιώς μαζί, το Στοιχειό της Χάρμαινας, ησύχασε και έπαψε να φοβίζει τους ανθρώπους, αφού ο Θεός το συγχώρησε.

Οι Κουδουναραίοι του Διστόμου

Ιδιαίτερα… θορυβώδης είναι η Αποκριά στο Δίστομο με το πανάρχαιο διονυσιακό έθιμο των “Κουδουναραίων” με αυτοσχέδια δρώμενα, τραγούδι και φυσικά άφθονη επίκαιρη και καυτή σάτιρα! Οι τραγόμορφοι Κουδουναραίοι είναι ένα έθιμο 30 αιώνων στην περιοχής του Διστόμου.

Το έθιμο έχει διονυσιακές ρίζες και συνίσταται στην περιφορά ανθρώπων, ντυμένων με προβιές ζώων, οι οποίοι είναι ζωσμένοι με μεγάλες κουδούνες, Στόχος τους να ξυπνήσουν με τον θόρυβο την φύση, καθώς τελειώνει ο χειμώνας και αρχίζει η άνοιξη, η οποία συμβολίζεται με τα φύλλα ελιάς που έχουν στην κορυφή οι μαγκούρες τους.

Η… αριστοφανικής προέλευσης γλώσσα των αυτοσχέδιων τραγουδιών τους δίνει την αίσθηση μιας εν κινήσει “παράστασης”, επιθεωρησιακού χαρακτήρα, αφού τα θέματα που θίγουν κάθε χρόνο είναι εμπνευσμένα από την τρέχουσα πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα. Το καθιερωμένο “τολμηρό” τραγούδι τους πάντως, μπροστά στους θεατές τους, δεν ενδείκνυται για συντηρητικούς!

Το κοντοσούβλι γίγας στην Αμφίκλεια Φθιώτιδας

Οι Απόκριες ξεκινούν με το παραδοσιακό άναμμα της φωτιάς, το γνωστό χέι, στις γειτονιές του χωριού, και το μεγάλο χέι στην πάνω Πλατεία. Πρόκειται για διονυσιακό κατάλοιπο με χορό μασκαράδων συνοδεία τύμπανου και καραμούζας.

Την Κυριακή της Αποκριάς οι κάτοικοι της Αμφίκλειας ετοιμάζουν το γνωστό κοντοσούβλι, που έχει μήκος 120 μέτρα με περισσότερα από 800 κιλά κρέας. Είναι το πατροπαράδοτο κοντοσούβλι, το οποίο τα προηγούμενα χρόνια αφιέρωναν στην… Μέρκελ και την παρέα (το μεσημέρι της Κυριακής βέβαια το τρώγανε οι ίδιοι!).

Μετά το κοντοσούβλι (δεν γνωρίζουμε αν φέτος αφιερωθεί στην… Μέρκελ) την Καθαρά Δευτέρα μετά το πέταγμα του χαρταετού γίνεται γλέντι στην Κάτω Πλατεία με παραδοσιακή φασολάδα, λαγάνα και άλλα πατροπαράδοτα σαρακοστιανά εδέσματα.

“Αλευρομουτζουρώματα” στο Γαλαξίδι

Από το 1801 και μετά, στο Γαλαξίδι, την Καθαρά Δευτέρα παίζουν “αλευροπόλεμο”, ένα έθιμο που ξεκίνησε μέσα στην τουρκοκρατία, με στόχο να καλύψει τις ανάγκες του κόσμου για διασκέδαση και κυκλικούς χορούς.

Σχηματίζονταν ένας κύκλος για τις γυναίκες και ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα. Στο μουντζούρωμα συμμετέχουν όλοι, ανεξαιρέτως ηλικίας.

Ο “βλάχικος γάμος” της Θήβας

Την ίδια ημέρα στην Θήβα γίνεται αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου. Είναι ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του περίπου στο 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλαδή οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα.

Η γιορτή ξεκινά την Τσικνοπέμπτη, συνεχίζεται την Κυριακή το απόγευμα με το χορό των συμπεθέρων και το προξενιό στην κεντρική πλατεία της πόλης. Την επόμενη γίνονται τα αρραβωνιάσματα του ζευγαριού, η παράδοση των προικιών, το ξύρισμα γαμπρού και το στόλισμα της νύφης.

Οι “Γέροι” της Σκύρου

Με την αρχή του Τριωδίου και κάθε Σαββατοκύριακο των ημερών της Αποκριάς, ο “γέρος” και η “κορέλα” βγαίνουν στους δρόμους και να δίνουν τον δικό τους τόνο στην ζωή του νησιού. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, κάποτε ένας γέρος με τη γριά του, μια νύχτα του χειμώνα που έπεσε στο βουνό χιόνι και άγρια παγωνιά έχασαν τα λιγοστά κατσίκια τους που πέθαναν από το κρύο.

Απελπισμένος ο γεροβοσκός ζώστηκε τα κουδούνια και τα τομάρια των πεθαμένων ζώων του και μαζί με τη γυναίκα του (κορέλα) κατέβηκαν στη Χώρα. Ο θόρυβος των κουδουνιών που είχαν ζωστεί έφερε στους συγχωριανούς τους το μήνυμα της καταστροφής. Ο Γέρος φοράει άσπρο μάλλινο παντελόνι, άσπρες κάλτσες που τις στερεώνει με μαύρες καλτσοδέτες κάτω από το γόνατο, σανδάλια από δερμάτινα λουριά και μαύρη κάπα, την οποία φοράει ανάποδα, ώστε να φαίνεται το τριχωτό μέρος της.

Τα κουρέλια που φοράει μέσα από την κάπα, στην πλάτη, δημιουργούν μια ψεύτικη καμπούρα, ενώ τα κουδούνια που είναι ζωσμένος φτάνουν σε βάρος και τα 50 κιλά. Την μεταμφίεση ολοκληρώνει η “μουτσούνα”, μια μάσκα φτιαγμένη από ολόκληρο το τομάρι ενός μικρού κατσικιού. Στο τέλος, αφού φορέσει και ένα ωραίο μαντίλι στο λαιμό, στολισμένο με πρώιμα ανοιξιάτικα λουλούδια, παίρνει τη γκλίτσα του και είναι έτοιμος!

“Μακαρούνα” της Καρύστου

Ένα παλιό αποκριάτικο έθιμο της Νότιας Εύβοιας είναι το έθιμο του “Μακαρούνα”. Σύμφωνα με την παράδοση ο “Μακαρούνας” ήταν ένας άντρας με πολύ ανεπτυγμένη σεξουαλική δράση που προφανώς οφείλονταν σε ανάλογες ικανότητες. Δεν άφηνε καμία γυναίκα παραπονεμένη. Ανύπαντρες, παντρεμένες, χήρες και ζωντοχήρες, νέες, μεσόκοπες και γριές όλες είχαν περάσει από τα χέρια του και όλες είχαν να λένε μόνο καλά λόγια για τις επιδόσεις του.

Ήρθε όμως η τελευταία Κυριακή της αποκριάς όπου σύμφωνα με τα έθιμα της Καρύστου φτιάχνουν ζυμαρικά (μακαρούνες). Ο “Μακαρούνας” έφαγε τόσο πολύ που έσκασε, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει μέγας θρήνος στον γυναικείο πληθυσμό.

Έτσι, κάθε Καθαρά Δευτέρα, μια ομάδα από καρναβαλιστές φτιάχνει το πτώμα του “Μακαρούνα”, ένα σκιάχτρο με παλιά ρούχα παραγεμισμένα με άχυρα ή κουρέλια πάνω σε ένα πρόχειρο φορείο. Για να τονίσουν το κωμικό μέρος του εθίμου φροντίζουν να έχει μια τεράστια κοιλιά από το πολύ φαΐ, ενώ ένα τεράστιο πέος βγαίνει μέσα από το ξεκούμπωτο παντελόνι του.

Οι μοιρολογίστρες ακολουθούν την πομπή, στην οποία προηγείται ο παπάς και οι ψαλτάδες, οι οποίοι ψέλνουν τα νεκρώσιμα, αλλά παραλλαγμένα και με πολύ καυστικό τρόπο. Πίνοντας και οδυρόμενοι χορεύουν μαζί με τον “νεκρό”.

Η “περικεφαλαία” της Αγιάσου  

Το έθιμο της “περικεφαλαίας” αναβίωσαν την Παρασκευή στις γειτονιές του χωριού, τα μέλη του υπεραιωνόβιου πολιτιστικού σωματείου “Αναγνωστήριο”, στην ορεινή Αγιάσο της Λέσβου. Ένας “αγερμός” (μεγάλη παρέα) από “ιμτσούνις” (μουτσούνες) με επικεφαλής τον “Μεγαλέξαντρο” και με τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής κομπανίας τραγουδά τα “φαλλικά τριψίματα” (παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια για τις ερωτικές πράξεις).

Ο αγερμός περιδιαβαίνει όλο το χωριό, ακολουθώντας την διαδρομή που έκανε  τέτοια ημέρα στο παρελθόν η ανάλογη παρέα από τα παλιά “κουιτούκια” (πρόχειρα στέκια που στήνονταν για τις Αποκριές). Σύμφωνα με το έθιμο, τις “Κυριακές της Κριγιατνής” (της Απόκρεω) και της Τυρνής (της Τυροφάγου), τα απογεύματα, πραγματοποιούταν παρελάσεις ομάδων ανδρών μεταμφιεσμένων σε γυναίκες στις γειτονιές του χωριού.

Σε κάθε “κουιτούκι” που ήταν πρόχειρα στέκια σε κεντρικά σημεία των γειτονιών που λειτουργούσαν για τις ανάγκες των Αποκριών, συγκεντρώνονταν και οι νέες γυναίκες της γειτονιάς αλλά και άλλος κόσμος από άλλες γειτονιές. Όλοι μαζί παρακολουθούσαν τραγούδια ή ό, τι άλλο παράσταιναν οι συμμετέχοντες στις παρέες των μεταμφιεσμένων ανδρών. ‘Άκουγαν και παλιά παραδοσιακά τραγούδια, τη «Σούσα», τη «Λυγερή», την «Τριανταφυλλένια», την «Απαρνημένη», τη «Μάγισσα» και άλλα.

Ο καλλίφωνος της παρέας ήταν και ο “κορυφαίος” ή “αρχινιστής”, αυτός δηλαδή που άρχιζε το τραγούδι, το οποίο στην συνέχεια επαναλάμβανε η παρέα. Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες φορούσε «βράκα τσοχένια, χασεδένιο άσπρο πουκάμισο, ζουνάρι μπαρμπαρέζικο και φέσι τουνουζλήδικο». Κάποια στιγμή κάποιος πρωτοτύπησε. Προσέθεσε στη στολή την περικεφαλαία και ο “αρχινιστής”, ντυμένος με την άγνωστη στο νησί φουστανέλα παράσταινε το “Μεγαλέξαντρο”.

Το πατρινό καρναβάλι

Το μουσικό άρμα και η τελάλισσα ανήγγειλαν χτες. την έναρξη του Πατρινού Καρναβαλιού στο κέντρο και σε συνοικίες και σε ολόκληρη την πόλη άρχισε το ξεφάντωμα που θα κρατήσει μέχρι το βράδυ της Κυριακής.

Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κατακλύζουν τους κεντρικούς δρόμους της αχαϊκής πρωτεύουσας και τα λόγια είναι λίγα για να περιγράψουν τις εικόνες και το κέφι. Η πόλη είναι κατάμεστη από τους κατοίκους και χιλιάδες επισκέπτες από όλη τη χώρα και είναι ενδεικτικά τα στιγμιότυπα που μετέδωσε ο τοπικός σταθμός The Best.

Το πρόγραμμα του Σαββάτου

• 11:00-12:00 Μουσικό δρώμενο από το σύνολο Κρουστών «Κρούσις» του Δημοτικού Ωδείου του Πολιτιστικού Οργανισμού Δήμου Πατρέων σε διδασκαλία του M. Mankovsky, στην οδό Ρήγα Φεραίου (έναντι Επιμελητηρίου Αχαΐας).
• 11:15 Μουσικό δρώμενο, διάρκειας 15’, από το σύνολο των πνευστών του Δημοτικού Ωδείου του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Πατρέων, από το μπαλκόνι του Δημαρχείου.
• 11:30 Καρναβαλική μουσική διάρκειας 15΄ από τη Δημοτική Μπάντα του Πολιτιστικού Οργανισμού, στην είσοδο του Δημαρχείου.
• 11:00 Θεατρικό δρώμενο από την Χορευτική ομάδα Rising Flames, εμπνευσμένο από το έργο “Φάντασμα της Όπερας”, στο Δημοτικό Θέατρο «Απόλλων».
• 12:00 Παράδοση Καρναβαλικού λαβάρου στον Δήμαρχο Πατρέων, Δημαρχείο Πατρών.
• 21:00 Τελετή επίσημης έναρξης Πατρινού Καρναβαλιού 2023: Μικτό θέαμα κίνησης, χορού, εικόνας και ήχου με θέμα την Αναγέννηση σε ιδέα, χορογραφία, καλλιτεχνική διεύθυνση του διεθνούς χορογράφου Σπύρου Κουβαρά και Συναυλία-πολύχρωμη καλλιτεχνική γιορτή από τον Σωτήρη Ντούβα (ντραμς-ρυθμός), τους Hazeband και διεθνείς μουσικούς. Το καρναβάλι θα ολοκληρωθεί το βράδυ της Κυριακής.