“Δεν θέλω βεντετίστικα καραγκιοζιλίκια!” – Η σχέση της Μπέλλου με τον χαράκτη Τάσσο

Αύγουστο γεννήθηκε, Αύγουστο έφυγε η θρυλική Σωτηρία Μπέλλου (1921-1997), με την τραχιά, αλλά μεγαλειώδη πορεία στο ελληνικό τραγούδι. Τη ζωή της την έχει αποτυπώσει η αγαπημένη φίλη της, δημοσιογράφος Σοφία Αδαμίδου (1963-2021) στο βιβλίο “Σωτηρία Μπέλλου. Πότε ντόρτια, πότε εξάρες” (“Νέα Σύνορα” Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 1998 – Εκδόσεις Αγγελάκη, Αθήνα 2020), βασισμένη σε βιώματα και σε υλικό που της έδωσε η ίδια.

Την Μπέλλου την επανάφερε στο προσκήνιο έκθεση με εξώφυλλα δίσκων που σχεδίασε και υλοποίησε ο χαράκτης Α. Τάσσος (Αναστάσιος Αντ. Αλεβίζος, 1914-1985). Η έκθεση έγινε στη Λευκοχώρα, στο μεσσηνιακό χωριό όπου γεννήθηκε ο χαράκτης. Παρουσιάστηκαν από την 1 έως τις 10 Αυγούστου 2022 εξώφυλλα δίσκων μουσικής που ο Τάσσος τα είχε φιλοτεχνήσει από τη δεκαετία του 1960 και του 1970, παράλληλα προς το μείζον χαρακτικό έργο του.

Συνδιοργάνωση της Περιφέρειας Πελοποννήσου, του Συλλόγου Λευκοχωριτών Αθήνας, του Δήμου Μεσσήνης και της Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος, η έκθεση πραγματοποιήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο της Λευκοχώρας. Στον ίδιο χώρο οργανώθηκε από 8 έως 10 Αυγούστου σεμινάριο για τις τεχνικές και τις μεθόδους χάραξης-εκτύπωσης με την επιμέλεια του Δημήτρη Μουγκού από το Τμήμα Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Τα υλικά του σεμιναρίου ήταν προσφορά της Εταιρείας Εικαστικών Τεχνών Α. Τάσσος.

Οι δίσκοι με τα ρεμπέτικα της Σωτηρίας Μπέλλου από τον Τάσσο είχαν εκτεθεί τον Φεβρουάριο-Μάρτιο που μας πέρασε και στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, στην ενδιαφέρουσα έκθεση “Ρεμπέτικο”, με επιμέλεια του ιστορικού της Τέχνης, επιμελητή εκθέσεων και δράσεων του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων (ΟΠΑΝΔΑ) Χριστόφορου Μαρίνου.

Ξυλογραφίες της μεσσηνιακής γης

Μολονότι ο Τάσσος είχε φύγει μικρός από το χωριό του για να έρθει στην Αθήνα, δεν ξέχασε τις ρίζες του. Μετά από το 1950 επέστρεφε συχνά τα καλοκαίρια εκεί, συνοδευόμενος από την σύζυγο και ομότεχνή του Λουκία Μαγγιώρου (1914-2008) και από τον αδελφό του Πάτροκλο. Στη Λευκοχώρα τον περίμεναν ξαδέρφια του που είχαν κτήματα με ελιές. Μαζί τους και με άλλες οικογένειες του χωριού, κατέβαινε στην παραλία της Βελίκας με τους χαρακτηριστικούς αμμόλοφους και κατασκήνωνε σε πρόχειρες καλύβες από σταφιδόπανα και λιόπανα.

Θέματα ασπρόμαυρων και έγχρωμων χαρακτικών του της δεκαετίας του 1950 έχει πάρει από την περιοχή, στην οποία θα ξαναγυρίσει την επόμενη δεκαετία, του 1960 – αρχικά σε μικρό κτήμα στο δημόσιο δρόμο προς τη Λευκοχώρα, σε τοπίο με λόφους, που το αρθρώνουν αμπέλια, ελιές, συκιές, κατόπιν στο δυτικό σκέλος του κόλπου της Μεσσηνίας, στο Πεταλίδι, όπου θα φτιάξει το εξοχικό του.

Στα έργα του, μέσα στα οποία εντάσσονται και τα εξώφυλλα των δίσκων, ο Τάσσος αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως δημιουργό της μοίρας του και της ιστορίας του, όπως προσφυέστατα έγραψε ο πάντα εύστοχος Κώστας Γεωργουσόπουλος (γεννηθείς το 1937) στα “Νέα” στις 19 Οκτωβρίου 1985, λίγες μέρες μετά από τη φυγή του χαράκτη.

Εικαστικά εξώφυλλα δίσκων

Τα εικαστικά εξώφυλλα δίσκων στην Ελλάδα είναι γοητευτική κατηγορία μελέτης. Το 2006 παρουσίασε σαράντα από αυτά το Πολύτροπον, με κείμενα του στιχουργού Μιχάλη Μπουρμπούλη (γεννηθείς το 1939) και του ιστορικού της τέχνης, ομότιμου καθηγητή στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ Μάνου Σ. Στεφανίδη (γ. 1954), ενώ το 2009 η Μαρία-Μόσχα Καρατζόγλου (γ. 1982) τα μελέτησε στη μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία της στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ.

Το 1964, έτος ιδρύσεως της “LYRA” στην οδό Κριεζώτου 11, χρονολογείται το πρώτο ξυλογραφημένο από τον Τάσσο εξώφυλλο δίσκου, με τη μουσική και με τη φωνή του Μίκη Θεοδωράκη (1925-2021), δεκαπέντε ποιήματα, σε μετάφραση Βασίλη Ρώτα (1889-1977) και Βούλας Δαμιανάκου (1922-2016), από το θεατρικό έργο του Ιρλανδού ποιητή και συγγραφέα Brendan Francis Aidan Behan (1923-1964) “Ένας Όμηρος”.

Ο δίσκος ήταν παραγωγή της εταιρείας του καλλιεργημένου Αλεξανδρινού Αλέκου Πατσιφά (1912-1983), συνιδρυτή το 1943, με τους Νίκο Καρύδη (1917-1984) και Μάριο Πλωρίτη (Παπαδόπουλο, 1919-2006), του εκδοτικού οίκου “Ίκαρος”. Ο Πατσιφάς είχε παρουσιάσει πρώτος, με την πρότερη δισκογραφική εταιρεία του FIDELITY, θυγατρική της ολλανδικής PHILIPS, στο ελληνικό κοινό τον Μάνο Χατζιδάκι (1925-1994). Μέσα στη δεκαετία του 1960, υποστήριξε το Νέο Κύμα και τον Διονύση Σαββόπουλο (γεννηθείς το 1944).

Για την Μπέλλου είχε μιλήσει στον εκ φύσεως επιφυλακτικό Πατσιφά η άξια ραδιοφωνική παραγωγός Ρηνιώ Παπανικόλα (1936-2001). Η Μπέλλου τραγουδούσε από το 1965 στο κέντρο “Η Νήσος Ύδρα”, στο Περιστέρι, στο τέρμα της Νέας Κολοκυνθούς, όπου σηματοδοτήθηκε η δεύτερη λαμπρή και οδυνηρή περίοδός της. Εκεί σύχναζε, ανεβαίνοντας στην πίστα για ζεϊμπέκικο, ο Γιάννης Τσαρούχης (1910-1989), που η Μπέλλου τον ξεχώριζε ως καλό φίλο της. Η περήφανη τραγουδίστρια απέφευγε τη συνάντηση με τον Πατσιφά και μόνο με την επιμονή του δημοτικού κλαρινίστα Τάσου Χαλκιά (1914-1992) δέχτηκε να γίνει μια πρώτη επαφή, που απέδωσε αμέσως.

Τάσσος και Σωτηρία Μπέλλου

Η γνωριμία του Τάσσου με την Σωτηρία Μπέλλου το 1966 ήταν ειλικρινής. Έτσι άρχισε η εικονογράφηση της σειράς “Τα Ρεμπέτικα της Σωτηρίας Μπέλλου”, που την απαρτίζουν δώδεκα δίσκοι (1966, 1968, 1969, 1971, 1973, 1974, 1976, 1977, 1979, 1980, 1984, 1990), τους δύο τελευταίους από τους οποίους τους ολοκλήρωσε ο συνεργάτης του Πατσιφά Κυριάκος Μαραβέλιας. Στους οκτώ από τους δώδεκα δίσκους παίζει μπουζούκι και έχει την ευθύνη της ενορχήστρωσης ο σπουδαίος σεμνός σολίστας Στέλιος Ζαφειρίου (1937-2015).

Ο Τάσσος χάραξε στο ξύλο τα γράμματα τίτλων και εικόνες δίσκων. Αξιοποίησε στα εξώφυλλά του για δίσκους της Μπέλλου ξυλογραφίες του από τις ενότητες των έργων του “Μαύρο-Άσπρο”, από το 1961-66, που την εξέθεσε στην γκαλερί Χίλτον της Λευκωσίας και “Μαύρο-Άσπρο 2”, από το 1967-74, που την εξέθεσε στην Εθνική Πινακοθήκη της Αθήνας. Στον έβδομο δίσκο απεικονίζονται τέσσερεις αρχόντισσες των ρεμπέτικων τραγουδιών: της Δραπετσώνας, της Κοκκινιάς, της Καισαριανής και της Ανατολής, ξυλογραφίες του 1970.

Ο Τάσσος είχε καταθέσει: «Φανταστικές φιγούρες καθαρά διακοσμητικές. Χαρακτήκανε όλες στη σειρά και ήτανε μια διακοπή από το βάρος μεγάλων συνθέσεων. Η χάραξή τους στάθηκε μια ευεργετική παρένθεση για τη συνέχιση της δουλειάς». Τα εξώφυλλα του όγδοου, του ενδέκατου και του δωδέκατου δίσκου φέρουν λεπτομέρειες της ξυλογραφίας του Τάσσου “Μνήμη Παναγιώτη Ελή”, από το 1973, για τον πρώτο πολιτικό κρατούμενο που έσβησε σαρανταπεντάχρονος στην Απριλιανή Δικτατορία και των ξυλογραφιών του με τις αρχόντισσες της Δραπετσώνας και της Κοκκινιάς. Το να προχωρεί σε αναπαραγωγές (μεγεθύνσεις λεπτομερειών ή σμικρύνσεις συνόλων) ξυλογραφιών του για να εικονογραφηθούν έργα φίλων του ήταν κάτι που ο Τάσσος το συνήθιζε.

Ο Τάσσος αγαπούσε να ακούει όσο δούλευε κασέτες με τα ρεμπέτικα τραγούδια που ήξερε να αποδίδει μοναδικά η Μπέλλου. Το 1976 ο Πατσιφάς είπε στην Μπέλλου ότι θα μπει στο εξώφυλλο δίσκου της έγχρωμη φωτογραφία της, τραβηγμένη από τον Αμερικανό φημισμένο φωτογράφο μουσικών Elliott Landy (γεννηθείς το 1942), όπως γράφει ο βοηθός του Τάσσου, γραφίστας Σπύρος Καραχρήστος (γ. 1945) σε αφιέρωμα των “Επτά Ημερών” της “Καθημερινής” στον Τάσσο, στις 20 Σεπτεμβρίου 1998. Εκείνη αντέδρασε έντονα: «Δεν θέλω βεντετίστικα καραγκιοζιλίκια! Μπροστά στους δίσκους μου θα μπαίνει πάντα έργο του Τάσσου!».