“Κάνουμε χτένισμα την ενσυναίσθησή σας”!

Πήγα φέτος το χειμώνα και ρώτησα αν υπάρχει κάποιο θερμόμετρο με ήχο, για να ελέγχω τη θερμοκρασία στην αποθήκη του σπιτιού μου, όπου τυγχάνει να μονάζουν κάποια ευαίσθητα προϊόντα. Ο νεαρός μαγαζάτορας μου είπε πονηρά, να αγοράσω μία …ηλεκτρονική “ενσυναίσθηση”! Έριξα το χαχανητό μου φυσικά και τότε είπε ότι η κοπέλα του δουλεύει σ’ ένα κομμωτήριο, στο οποίο η νέα μοντέρνα λέξη “ενσυναίσθηση” παίρνει και δίνει.

Μάλιστα, στο κομμωτήριο αυτό, υπάρχει μία καλλιτεχνική επιγραφή στον τοίχο, που γράφει: «Κάνουμε χτένισμα την ενσυναίσθησή σας». Έτσι κι εμείς εδώ, κάνοντας πλάκα μεταξύ μας, ονομάσαμε τους διάφορους “αισθητήρες” που πουλάμε, “ενσυναίσθηση”, μιας κι αυτοί αισθάνονται κατιτίς!

Δηλαδή, “Μάθανε πως πηδιόμαστε, πλακώσανε κι οι γύφτοι!”. Έτσι λέει μια σοφή λαϊκή ελληνική παροιμία, με τουλάχιστον τέσσερεις-πέντε αναγνώσεις, μεταξύ αυτών και το “όλα είναι μόδα και μηδέν”! Ας δούμε, όμως, πρώτα, τη διασπορά της λέξης “ενσυναίσθηση” στις κοινωνικές τάξεις.

Βενζινάδικο… ψυχολογίστρια κι απόχη για τις γάτες

Πήγα σ’ ένα βενζινάδικο για να γεμίσω κι έπιασα κουβέντα με το ομιλητικό (και …ευγενής) παιδί που δουλεύει εκεί και το γνωρίζω. Το ρώτησα πώς τα πάει με τη δουλειά, τους συναδέλφους και την ιδιοχτησία, οπότε άρχισε να μου λέει διάφορα κι ανάμεσα σ’ αυτά, έσπειρε δύο-τρεις φορές τη λέξη “ενσυναίσθηση”! Τον ρώτησα τι σημαίνει η λέξη, γιατί πρώτη φορά την ακούω…

Μου είπε ότι έχει παρατηρήσει, πως οι άνθρωποι που οδηγάνε αυτοκίνητα μεγάλα κι ακριβά, δεν ξέρουν μοντέρνες λέξεις! Δεν του μίλησα για “ασφάλεια” και για “άνεση” κι τον άφησα να κελαηδάει… Είπε, λοιπόν, ότι έμαθε την “ενσυναίσθηση” από μία φίλη της αδελφής του, η οποία είναι ψυχολογίστρια (ακριβώς έτσι το είπε!). Κι όταν τον ρώτησα αν ξέρει τι σημαίνει η λέξη, μου είπε ότι δεν κατάλαβε ακριβώς, αλλά μάλλον σημαίνει “το δίχτυ των ψαράδων” ή την “απόχη για γάτες”! Είπα ένα “πω-πω”, του έδωσα κι ένα τάλιρο (για το ευφυές αρνητικό κομπλιμέντο του, εις βάρος μου…) κι έφυγα!

Ένσημα, στρατιωτική εξάρτυση και θηλασμός

Ρώτησα διάφορα άτομα, μέτριας μόρφωσης, να μου πουν τι σημαίνει η λέξη “ενσυναίσθηση” και οι περισσότεροι δεν την είχαν ακούσει. Σταχυολογώ ορισμένες από τις απαντήσεις που τελικά μου έδωσαν, αφού τους “πίεσα” να απαντήσουν: «Το πρόστιμο για τα καθυστερημένα ένσημα», «η στρατιωτική εξάρτυση», «το ένταλμα», «ο θηλασμός του παιδιού από τη μάνα», «η φτώχεια», «η μαγεία» κ.ά.

Ρώτησα και κάποιους, ας πούμε, μορφωμένους και απογοητεύτηκα! Ήταν η αποθέωση της περιπλοκότητας, της ασάφειας και της επίδειξης! Δεν αξίζει τον κόπο ν’ ακούσετε ούτε μία άποψη, αφού όλες ήταν ένα τυχαίο (και αυτοσχεδιαστικό;) ανακάτεμα των λέξεων: “κατάσταση”, “ταύτιση”, “συμπεριφορά”, “διείσδυση” “συμπαράσταση”, “αντίληψη”, “ψυχή”… (όλα τα “μαργαριτάρια” τους είναι αποθηκευμένα στο κινητό μου!).

Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση (αφού τα άκουσα και τα ξανάκουσα) είναι ότι οι μορφωμένοι, σε καμία περίπτωση δεν εννοούσαν το ίδιο πράγμα, όπως συμβαίνει συνήθως με τούς ορισμούς των εννοιών. Ο καθένας έλεγε τα δικά του, λες και θα τον κατηγορούσαν για λογοκλοπή! Μάλιστα θα μπορούσα να διαχωρίσω αυτά που άκουσα! Ότι δηλαδή με τη λέξη “ενσυναίσθηση”, ένα μέρος εννοούσε μία “κατάσταση”, ένα άλλο μέρος εννοούσε μία “ενέργεια” και ένα τρίτο μέρος εννοούσε μία “μη ρηματική επικοινωνία”, κυρίως μέσω ήχων ή εικόνων (δεν θέλω να κάνω κριτική, γιατί δεν αξίζει! Ούτε πλάκα έχει, όπως οι απόψεις των αμόρφωτων).

Πάροδος: Ένας γνωστός μου, ραδιοτηλεορασάκιας, όταν τον στρίμωξα για τη γελοία λέξη “ενσυναίσθηση” που χρησιμοποιεί, μιλώντας στα ΜΜΕ, με …αποστόμωσε ευχάριστα! Μου είπε: «Κι εγώ τη σιχαίνομαι, αλλά αν δεν τη λέω κάπου-κάπου, θα νομίσουν ότι δεν την ξέρω και ότι είμαι εκτός εποχής!».

“Διαποδιαμορφωτής” = μόντεμ + δυο αβγά Τουρκίας!

Η αλήθεια είναι ότι στη διάρκεια της ιστορίας, οι λαοί που προκόβουν, επηρεάζουν άλλους παρακατιανούς λαούς και ανάμεσα σ’ αυτά που τους δανείζουν είναι και λέξεις από τη γλώσσα τους. Πρώτο παράδειγμα η χώρα μας, που άθελά της χάρισε πολύ σημαντικές λέξεις-έννοιες τόσο της καθημερινότητας όσο και της φιλοσοφίας, στους αρχικά καθυστερημένους Δυτικούς. Όταν όμως αυτοί μάς ξεπέρασαν, άρχισαν να έρχονται δικές τους λέξεις σ’ εμάς και το πιο σπαρταριστό είναι να έχουμε και αντιδάνεια, όπως για παράδειγμα τη λέξη “κιλό”.

Μετά την απελευθέρωση το 1828 και μέχρι σήμερα, επινοούνται συνεχώς νεολογισμοί για διάφορες έννοιες. Οι περισσότεροι είναι βλακώδεις, ακατάληπτοι, κακόηχοι και αχρησιμοποίητοι! Π.χ. “Θερμαγωγός” (καλοριφέρ), “αγοραλογία” (μάρκετινγκ -πολύ παχειά μαλακία αυτό), “αναβολίζω” (ντοπάρω), “διαποδιαμορφωτής” (μόντεμ, και δυο αβγά Τουρκίας)! Το πιο γελοίο, θεωρώ, είναι η λέξη “γέλη”, η οποία σημαίνει “τζελ»” (οι γελοίοι, είναι αγέλη!). Πάντως, κανένας δε χρησιμοποιεί τέτοια τερατουργήματα!

Όλ’ αυτά ήταν μία εισαγωγή, ώστε να σας μιλήσω σήμερα για την λέξη “ενσυναίσθηση”. Η λέξη έχει τη μικρή ιστορία της και θυμίζει το μικρασιάτικο παιδικό τραγουδάκι “Ντίλι-ντίλι-ντίλι το καντήλι που έφεγγε και κένταγε η κόρη το μαντήλι”! Σας συνιστώ να ακούσετε και το αδερφάκι του στα ιταλικά, με τίτλο “Alla fiera dell’est”.

Σύγκρουση εννοιών, εξ ασχετοσύνης…

Τη γλωσσολογική προσέγγιση που έκανα και που σας παρουσιάζω εδώ, την ενέκριναν μερικοί γνωστοί μου γλωσσολόγοι, με βαρύτητα και εμπειρία! Μάλιστα κανένας τους δεν εγκρίνει τη λέξη “ενσυναίσθηση”, ούτε και θεωρεί ότι ήταν απαραίτητη, αφού στην αντίστοιχη επιστημονική κοινότητα των εκτός Ελλάδας κοινωνιοψυχολόγων (από τους οποίους εμείς οι “πτωχοί” παίρνουμε τα φώτα), δεν χρειάστηκε, μέχρι σήμερα, να εφευρεθεί-κατασκευαστεί ένας νέος όρος! Και η αντίδρασή τους στο άκουσμα της λέξης, ήταν ιλαρά σχόλια, μερικά από τα οποία δε γράφονται…

Συμφωνούν, στο ότι η λέξη επινοήθηκε από κοινωνιολόγους που έχουν “φαγούρα” με την ψυχολογία, θέλοντας έτσι να πρωτοτυπήσουν και να “λάμψουν” επαγγελματικά, βγαίνοντας στα κανάλια με παραλήρημα κουλτούρας! Λοιπόν! Οι Γερμανοί, πρώτοι, απέδωσαν τον ελληνικό όρο “εμπάθεια” (εκ του “πάθος”) με τον άσχημα εκγερμανισμένον (και όχι νοηματικά αμφίδρομο), όρο, “Einfühlung” (εκ του “αφή” και “αίσθηση”). Ο όρος “Einfühlung” πέρασε αμέσως στα αγγλικά με την ελληνική λέξη “empathy”. Κι αν δοκιμάστε να δείτε, στις ηλεκτρονικές μεταφραστικές μηχανές, το τι σημαίνει “Einfühlung», σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες, θα διαπιστώσετε ότι σημαίνει “εμπάθεια” (enpatia, емпатия, empati, empathi, empatía, κτλ)

Σχετικά πρόσφατα, κάποια ημέτερα πονηρόπουλα ξεφτέρια, επινόησαν (χωρίς γνώση και κρίση) τη λέξη “ενσυναίσθηση”, μάλιστα, ως φαίνεται, χωρίς τη συνδρομή-γνώμη γλωσσολόγων (και κυρίως) ιστορικών! Δήλωσαν ότι είναι εξελληνισμένα, ο γερμανικός όρος “Einfühlung”. Και έτσι αρχίζει η μεγάλη αντίφαση!

Γιατί αν δοκιμάστε, στις ηλεκτρονικές μεταφραστικές μηχανές, για να δείτε τι σημαίνει “ενσυναίσθηση” σε διάφορες γλώσσες, θα διαπιστώσετε ότι σημαίνει “εμπάθεια”, πλην της γερμανικής που σημαίνει “Einfühlung”, η οποία, λέξη, όπως μόλις είδαμε, στις άλλες γλώσσες σημαίνει “εμπάθεια”! Άρα “ενσυναίσθηση”=”εμπάθεια”. Λάθος! Γιατί οι έννοιες των λέξεων “εμπάθεια” και “ενσυναίσθηση” είναι εντελώς αντίθετες! Σας λέω, λακωνικά, ότι “Εμπάθεια”=ισχυρή εχθρότητα σε άλλον, ενώ “ενσυναίσθηση”=κατανόηση συναισθήματος άλλου!

Μια καταφρονεμένη και… προδομένη ελληνική λέξη

Στις ωραίες κουβέντες που είχα με τους γλωσσολόγους …μέντορές μου, άκουσα ότι η λέξη “κατανόηση” περιέχει όλες τις έννοιες με τις οποίες οι πονηροί φόρτωσαν τη λέξη “ενσυναίσθηση”, ώστε να “πουλάει” και αυτοί να πουλάνε μούρη… Συμπερασματικά, δεν χρειαζόταν καν να εφευρεθεί καινούργια λέξη! Μάλιστα κάποιος είπε και μία βαριά φράση: «Είναι αμόρφωτοι οι άνθρωποι σε ότι αφορά τη γλωσσολογία». Και μετά την κουβέντα μας, κάποιος τους, μου έστειλε δύο αποσπάσματα από βιβλία ξένων συγγραφέων, στα οποία χρησιμοποιείται, δυναμικά και εννοιολογικά, η λέξη “κατανόηση”. Πρόσθεσα κι εγώ κάτι από το βιβλίο “Κοινωνική γλωσσολογία” του Π. Τράγκιλ, το οποίο διδάχτηκα και εξετάστηκα στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, όταν σπούδαζα παιδαγωγικά.

Στο βιβλίο “Rational consensus in scinence and society” (1981), των Keith Lehrer και Carl Wagner, διαβάζουμε: «Ο μηχανισμός λειτουργίας της έννοιας “κατανόηση”, έχει τα ίδια χαρακτηριστικά, τόσο στη γνώση ενός προσώπου (υλικού) όσο και στη γνώση ενός (άυλου) και δύσκολου μαθηματικού προβλήματος»! Ας πούμε, ένα από τα “φαρμάκια” της θεωρίας των συνόλων, προσθέτω εγώ…

Αυτό που με συγκίνησε ιδιαίτερα ήταν αυτό που έγραψε η πολιτική επιστήμων Hannah Arendt, στο βιβλίο της “Τhe human condition” (1958): «Η δύναμη της “κατανόησης”, οδηγεί το άτομο στο να αισθανθεί ότι ζει και πέρα από τον εαυτό του, όπου υπάρχουν κι άλλοι εαυτοί!». Αριστούργημα! Ο καθηγητής γλωσσολογίας Peter Trudgill, στο βιβλίο του “Sociolinguistics” (1974), γράφει: «Μία από τις κύριες έννοιες της λέξης “κατανόηση” είναι το “συμπάσχω”, το οποίο έχει έντονη κοινωνική παρουσία, ακόμα και σε πρωτόγονες φυλές όπως οι Hopi. Η πρωτόγονη φυλή Hopi, στην Αριζόνα, ζει ειρηνικά και με πνευματικότητα».

Αυτά γράφτηκαν, πάρα πολύ πριν να βγει “γυμνή” στο καλντερίμι, η “ενσυναίσθηση”, τρομάρα της… Ο αρκετά σώφρων Μπαμπινιώτης δεν περιλαμβάνει τη λέξη αυτή στο λεξικό του, ενώ περιλαμβάνει ασμένως τη λέξη “Βούλγαροι” για τους Παοκτζήδες, αλλά όχι τη λέξη “Βάζελοι” για τους Παναθηναϊκούς… (Οι νοώντες, νοήτωσαν). Ούτε αναφέρει ότι “κοκό” σημαίνει και το καλαμπουρτζίδικο παρατσούκλι που δώσαμε στον τότε (οξαποδώ) Βασιλιά Κωνσταντίνο!

Γλωσσάρι μαγκιάς και κουδαραίϊκα…

Φανταστείτε ότι το γλωσσάρι της μαγκιάς, αλλά και το γλωσσάρι των κουδαραίων (παλιών, ικανών και μερακλήδων χτιστών της Ηπείρου) το ονομαζόμενο “κουδαραίικα”, έχουν πιο σωστή γραμματική ανταπόκριση και συνέπεια, από διάφορες γελοίες λέξεις του κουλτουριάρικου τύπου “ενσυναίσθηση”! Η εξήγηση είναι ότι τα παλιά γλωσσάρια, δημιουργήθηκαν αυτόματα για να εξυπηρετήσουν ανάγκες, κάτι που δεν συμβαίνει στις καινούργιες και πονηρές, για την ύπαρξή τους, λέξεις-ανάγκες…

Οπωσδήποτε, ο καθένας έχει το δικαίωμα να σκαρφίζεται-επινοεί-δημιουργεί-κατασκευάζει και να χρησιμοποιεί δημόσια, διάφορες “λέξεις” και μάλιστα να τις φορτώνει με το πιο σοβαρό, το πιο τρελό, ακόμα και το πιο πονηρό, εννοιολογικό περιεχόμενο, ώστε να δώσει ώθηση στις “πωλήσεις” του! Έστω κι αν οι “λέξεις” είναι άσχετες, από άποψη γραμματικής. Ουδείς ψόγος! Αλλά μέχρις εκεί.

Αυτός κάνει τη δουλειά του και κάποιοι από μας που δε μασάμε, κάνουμε χύμα την πλάκα μας… Αλλά όχι και να τον πάρουμε στα σοβαρά, αυτόν τον “καθένα”! Τα ίδια είχαν γίνει και με τη λέξη “εμπάθεια” πριν από καμιά δεκαριά, αν δεν κάνω λάθος, χρόνια, η όποια όμως λέξη είχε σαφές περιεχόμενο εξ’ αρχαιοτάτων ενιαυτών! Τα ίδια και με τη λέξη-αηδία “καλησπέρα” στις 12:01 το μεσημέρι.

Η “ενσυναίσθηση”, είναι “μάσκα”…

Τέλος, αναρωτιέμαι, τι είναι πιο επικίνδυνο, από κοινωνική άποψη: Ο “Κovid” ή η “ενσυναίσθηση”; Θα απαντήσω, η “ενσυναίσθηση”, γιατί δεν υπάρχει εμβόλιο για δαύτηνε! Περαστικά στους χρήστες της και τους ενημερώνω ότι η λέξη “ενσυναίσθηση”, στην ορατή πλευρά της, είναι μία απλή “μάσκα” για πονηρό κρυφτούλι, ενώ στην αθέατη πλευρά της, είναι η “μάσκα, της μάσκας” που προσπαθεί να κρύψει (εις μάτην) πληγές!

Υ.Γ. Αποσείων, πάσαν ευθύνην εκ των ώμων μου, παραδέχομαι ότι δε δύναμαι να θεραπεύσω «Πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν εν τω λαώ» (Ευαγγελιστής Ματθαίος, Δ’ 23)