“Ο Καποδίστριας προετοιμάζει την Επανάσταση” του Γιώργου Σκλαβούνου

Γράφει ο πρέσβης Γεώργιος Πουκαμισάς

Ὁ Γιῶργος Σκλαβοῦνος, μετά ἀπό τούς ὑπαινιγμούς τοῦ ἴδιου τοῦ Καποδίστρια στήν οὕτω καλουμένη Αυτοβιογραφία του, τά στοιχεῖα πού ἐλλειπτικά προκύπτουν ἀπό τίς συγγραφές τοῦ Ἰωάννου Φιλήμονα, τοῦ Τάκη Κανδηλώρου, τοῦ Γρηγορίου Δαφνῆ, τοῦ Ἀνδρέα Ἱδρωμένου, τοῦ Κωστῆ Παπαγιώργη, καί τοῦ Γρηγορίου Ἄρς, ἔρχεται, ὡς εὐαίσθητος ἱστορικός ντετέκτιβ, νά συνθέσει τό μέγα puzzle καί νά καταδείξει αὐτό πού εἴχαμε ὑποψιασθεῖ στήν βάση τῶν λιγότερων στοιχείων: ὅτι ὁ Καποδίστριας, ἐμπνεόμενος ἀπό ἀσίγαστο ἑλληνικό πατριωτισμό, ἔπαιξε ὑπόγειο, ἀπόκρυφο, καθοδηγητικό ρόλο στήν πορεία τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας καί τήν ἐξύφανση τῆς Ἐπαναστάσεως.

Μέσα ἀπό τό πολύτιμο βιβλίο τοῦ Σκλαβούνου, πού ἔχουν τό προνόμιο νά παραδώσουν στήν δημοσιότητα οἱ Ἐκδόσεις Παπαζήση, παρελαύνουν γύρω ἀπό τόν Καποδίστρια, ὅλες ἐκεῖνες οἱ θρυλικές μορφές, πού διαδραμάτισαν ρόλους πολύ σπουδαιότερους ἀπό ἐκεῖνον πού τούς ἀποδίδει γενικῶς ἡ ἱστοριογραφία: ὁ Χριστόφορος Περραιβός, ὁ Ἰωάννης Παπαρρηγόπουλος, Νάξιος, ὁ μαρτυρικός Ἀριστείδης Παππάς, ὁ Ἀνδρέας Μουστοξύδης, ὁ Γεώργιος Μοτσενίγος καί ὁ Διονύσιος Ρώμας, ἀλλά ἀκόμη φωτίζεται καί ὁ προεπαναστατικός ρόλος τοῦ Θεόδωρου Κολοκοτρώνη καί τοῦ Μητροπολίτη Ἰγνατίου.

Ἀπό τήν συγγραφή αὐτή τοῦ χαλκέντερου Σκλαβούνου, ἀνάγλυφα προκύπτει Α) ἡ ἱστορικοπολιτισμική ταυτότητα τοῦ Καποδίστρια, ἀλλά καί Β) ἡ γεωπολιτική του ἀντίληψη. Α] Ἱστορικοπολιτισμική ταυτότητα τοῦ Καποδίστρια Ἦταν Ἑπτανήσιος, Ὀρθόδοξος, θά τόν χαρακτήριζα “νεοβυζαντινό”, παιδί τῆς ἐποχῆς τοῦ Διαφωτισμοῦ, ἀλλά ἐχθρός τῆς ἄλλωστε ἀθεϊστικῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως, σίγουρα ἐκπρόσωπος τοῦ φιλελευθερισμοῦ σέ ἕνα πέλαγος ἀπολυταρχίας, τόν καιρό πού διατελοῦσε στήν ὑπηρεσία τῆς Ρωσσίας, ἀλλά ὅπως ἐπίσης μαρτυρεῖ ἡ ἀπό τήν Γενεύη ἐπικοινωνία του μέ τόν De la Harpe, καί τόν καρμπονάρο Ἀνδρέα Κάλβο.

Γεωπολιτική σύλληψη

Διαπνέεται δέ ἀπό αἰσθήματα φιλόχρηστα καί φιλάνθρωπα: ὑποστήριξε σέ δύσκολη φάση τῆς ζωῆς του, τόν Ἀλέξανδρο Πούσκιν. Πίστευε ὅτι ἡ ὀρθή πολιτική τοποθέτηση προϋποθέτει ἠθική συγκρότηση. Ἡ γεωπολιτική του ἀντίληψη φωτίζεται ἀπό τόν προσανατολισμό του –ἐνῶ διατελοῦσε στήν Γενεύη– ὠς πρός τά πρότυπα συντάξεως Πολιτείας, στήν 2 Ἑλβετική Συνομοσπονδία, καί τήν Ἀμερικανική Δημοκρατία. Γίνεται δέ ἔκτυπη ἀπό τήν ἐπιδίωξή του, ὡς Κυβερνήτη πιά, νά καταστήσει τήν Ἑλλάδα, κατά τό ἑλβετικό πρότυπο, διεθνῶς οὐδέτερη, ἀνθρωπιστικό παιδευτήριο τῆς Εὐρώπης καί ὅλου τοῦ κόσμου πού σήμερα ὀνομάζουμε Δυτικό.

Β] Γεωπολιτική Σύλληψη Κατά τήν Ἰόνια καί πρώϊμη ρωσική περίοδό του (μέχρι τό 1812) διέκρινε τήν Ἑπτάνησο Πολιτεία ὡς τόν προπομπό, τόν μπροστάρη ἀπελευθέρωσης τοῦ Ἔθνους, ὑπό τίς περιστάσεις κάτω ἀπό τήν ρωσική ἀντίληψη, τήν ἔβλεπε ὡς ἐφαλτήριο ἀγώνων στήν ἠπειρωτική Βαλκανική, ἀπό τήν Μάνη, στήν Ρούμελη, στήν Ἤπειρο, τό Μαυροβούνιο καί τήν Σερβία. Προώθησε, σέ κάποιο βαθμό ἐμπνεόμενος ἀπό τίς ἀντιλήψεις τοῦ Ρήγα, τήν ἰδέα τῆς βαλκανικῆς ἐξεγέρσεως.

Ἦταν ὁ κύριος ἐμπνευστής καί χαράκτης τῆς ρωσικῆς γραμμῆς περί ἐξεγέρσεως τῶν χριστιανικῶν λαῶν τῶν Βαλκανίων μέ ἐπίκεντρο τήν Σερβία, διαδοχικά τόν καιρό τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας, 1800-1807, ὡς πρόσθετος ἀκόλουθος στήν Βιέννη ὑπό τόν Stackelberg τό 1809-1812, καί τούς τρεῖς μῆνες στό Βουκουρέστι, μετά τήν ὑπογραφή τῆς ὁμώνυμης ρωσο-οθωμανικῆς συνθήκης, στό τέλος Μαΐου 1812. Κατά τά ἔτη τῆς θητείας του ὡς Κυβερνήτη, εἶναι σαφές ὅτι ἀποδεχόταν τά βορειοδυτικά σύνορα τοῦ νεαροῦ ἑλληνικοῦ κράτους, νά εἰσχωροῦν στήν νότια Ἀδριατική μέχρι τά Ἀκροκεραύνια, καί ἔβλεπε τήν Ἑλλάδα νά περιβάλλεται ἀπό περιδέραιο νησιωτικῶν βατήρων ἀπό τήν Σάσωνα στά Ἑπτάνησα, τήν Κρήτη, τό σύνολο τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου, μέχρι τήν Κύπρο.

Δένδρο με κορμό και κλαδιά

Στό πλαίσιο αὐτό, εἶναι πρόδηλος ὁ ἐπηρεασμός τοῦ Καποδίστρια ἀπό τήν παράδοση τῆς κυριάρχου κάποτε τῶν θαλασσῶν, τῆς Γαληνοτάτης Δημοκρατίας τῆς Βενετίας. Ὁλα αὐτά τά ξεψαχνίζει καί τά ἀναδεικνύει ὁ Γεώργιος Σκλαβοῦνος. Τό βιβλίο τοῦ Σκλαβούνου, “Ὁ Ἰωάννης Καποδίστριας προετοιμάζει τήν Ἐπανάσταση” εἶναι δένδρο μέ κορμό καί κλαδιά. Κορμός εἶναι ἡ ὁριστική τεκμηρίωση τοῦ καθοδηγητικοῦ ρόλου τοῦ Ι.Κ., ἤδη ὡς γραμματέως Ἐπικρατείας τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας, τό 1804, κατόπιν τό 1807 στήν Λευκάδα, τό 1812 στό Βουκουρέστι, τό 1814-15 στήν Βιέννη, τό 1819 στήν Κέρκυρα, τό 1820 στίς συναντήσεις μέ Ξάνθο καί Ὑψηλάντη.

Κλαδιά, εἶναι οἱ παρεκβάσεις γύρω ἀπό τήν ἀντιθετική προχειρολογία τοῦ Κορδάτου, τήν ὑστερογενή ἰοβόλο πολεμική τοῦ γέροντα Κοραή τό 1830-31, καί τήν ὑπόσταση τοῦ Τσάρου Ἀλέξανδρου, ὡς καλῆς προθέσεως, φωτισμένου μονάρχη. Κατά τήν γνώμη μας, δέν χρειάζεται νά δικαιολογηθεῖ ἡ ἀποδοχή ἀπό τόν Ι.Κ. θέσης στήν ρωσική ὑπηρεσία. Ὤφειλε νά τό κάνει, 3 οὕτως ἤ ἄλλως, ἀφοῦ ἔτσι τοῦ δινόταν ἡ δυνατότητα νά ἐξυπηρετήσει τό ἔθνος καί νά γίνει ἐμβρυουλκός τῆς ἐλευθερίας του.

Ὁ συγγραφέας ὑποστηρίζει βασίμως ὅτι ἡ πολεμική Κοραή κατά Ι.Κ. ἦταν ὀργανικό μέρος τῆς προσπάθειας ἀνατροπῆς τοῦ Κυβερνήτη, ἐνορχηστρωμένης ἀπό τό ἐσωτερικό καί τό ἐξωτερικό. Σίγουρα, ὁ σοφός γέρων τῶν Παρισίων, εὐθυγραμμιζόμενος μέ τήν γαλλική πολιτική στίς διάφορες ἐναλλαγές της, συνέβαλε ἰσχυρά στήν ἔγερση πνιγηροῦ τείχους γύρω ἀπό τόν Καποδίστρια. Γράφει ὁ Σκλαβοῦνος (σελ. 99) «χάσαμε πολλές χαρές τῆς ζωῆς τρώγοντας τίς μέρες μας στίς βιβλιοθῆκες».

Δικαιώνεται ὅμως ἀπό τό ἀποτέλεσμα. Ὁ Καποδίστριας, παντεπόπτης, ἀρχῆθεν μέτοχος τοῦ μυστικοῦ καί ὑπεράνω τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας (ὁ Μέττερνιχ γράφοντας στόν Λεπτσέλτερν, καυχιόταν ὅτι διέθετε εἴκοσι ἀποδείξεις περί αὐτοῦ), ἦταν ἀναμφισβήτητα καταλύτης ὁ ὁποῖος παίζοντας ἔξυπνα τό παιχνίδι τῆς διπλωματίας ὤθησε τά πράγματα πρός τήν ἔκρηξη τῆς Ἐπαναστάσεως. Ὁ Σκλαβοῦνος πιστώνεται μέ τήν ἀνάδειξη τοῦ ρόλου αὐτοῦ τοῦ Ι.Κ. στίς μέρες μας.