“Τα Σύνορα” του πρέσβη Αλέξανδρου Μαλλιά – Το θερμό επεισόδιο

Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς θέτει σε κάποιο σημείο του βιβλίου του “Τα Σύνορα” το επιχείρημα που ακούγεται σχετικά με το ότι στα 18 χρόνια της κυριαρχίας Ερντογάν στην Τουρκία δεν έγινε θερμό επεισόδιο στο Αιγαίο. Ο συγγραφέας ρωτά ευλόγως: «Αν δεν έγινε μέχρι σήμερα θερμό επεισόδιο πού οφείλεται αυτό; Στην ανύπαρκτη “προσοχή” που επιδεικνύει η Άγκυρα ή μήπως στη δική μας φροντίδα και τακτική;»

Στα όσα αναφέρει ο συγγραφέας, θα πρέπει να προστεθούν και τα ακόλουθα: Είκοσι τέσσερα χρόνια μετά τα Ίμια, Ελλάδα και Τουρκία δεν ξαναέφτασαν κοντά σε πολεμική σύγκρουση. Μέχρι το 1996, τουλάχιστον ανά μία δεκαετία είχαμε κάτι σχετικό (1964, 1967 και 1974 με το Κυπριακό, 1976 και 1987 στο Αιγαίο). Τα 18 από τα τελευταία χρόνια κυβερνά την Τουρκία ο Ερντογάν.

Αυτό οδηγεί μερικές φορές στην εκτίμηση ότι ο Ερντογάν έχει επιλέξει να διατηρεί απέναντί μας πιο χαμηλούς τόνους, εν αντιθέσει προς τους κεμαλικούς προκατόχους του. Είναι όμως έτσι; Κατ’ αρχάς, η Τουρκία ουδόλως περιόρισε τις διεκδικήσεις της έναντι της Ελλάδος. Επί παραδείγματι, οι παράνομες δεσμεύσεις περιοχών εντός του FIR Αθηνών εξακολουθούν να ανακοινώνονται κάθε φθινόπωρο και οι τουρκικές αεροναυτικές ασκήσεις στο Αιγαίο παραμένουν οι ίδιες εδώ και δεκαετίες.

Επιπλέον, η θεωρία των “γκρίζων ζωνών”, της αμφισβήτησης ελληνικής κυριαρχίας σε νησίδες του Αιγαίου, ουδέποτε εγκαταλείφθηκε. Παρομοίως, το τουρκικό ενδιαφέρον για τη μουσουλμανική μειονότητα στη Θράκη παραμένει αμείωτο, όπως φαίνεται από τις πολλαπλές επισκέψεις Τούρκων κυβερνητικών αξιωματούχων και τα δίκτυα επιρροής εντός της μειονότητας που συντηρούνται και επεκτείνονται.

Διευρύνονται οι τουρκικές διεκδικήσεις

Αντιθέτως, μπορούμε να ισχυριστούμε πως οι τουρκικές διεκδικήσεις διευρύνθηκαν επί Ερντογάν! Τον Ιούλιο του 2009 πρωτοεμφανίστηκαν οι τουρκικές διεκδικήσεις σε περιοχές νοτίως του Καστελόριζου. Τον Απρίλιο του 2012, η Τουρκία διεκδίκησε επισήμως συγκεκριμένες περιοχές έως το ύψος της Ρόδου και δημοσίευσε τους σχετικούς χάρτες στη δική της “Εφημερίδα της Κυβερνήσεως”. Η τελευταία φορά που είχε γίνει κάτι ανάλογο ήταν το 1987.

Λίγο αργότερα, όρισε τον 28^ο Μεσημβρινό που περνά από τη Ρόδο ως το όριο των δυτικών της διεκδικήσεων. Στη συνέχεια, μας είπε ότι διεκδικεί και περιοχές δυτικά της Ρόδου και είναι διατεθειμένη να συζητήσει μαζί μας τι μας ανήκει. Τον Νοέμβριο του 2019, μέσω του τουρκολιβυκού μνημονίου, οι διεκδικήσεις της έφτασαν στην Κρήτη! Θα μπορούσε να αντιπαρατέθει ότι οι διεκδικήσεις αυτές έμειναν στα χαρτιά και ότι επί Ερντογάν δεν υπήρχαν η ίδια ένταση και οι ίδιες ακρότητες.

Αυτό είναι εν μέρει αληθές κατά την τριετία 2011-13, οπότε τα αεροπορικά επεισόδια στο Αιγαίο περιορίσθηκαν σημαντικά. Η μείωση οφειλόταν, όμως, στην εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία. Ο Ερντογάν είχε συγκρουσθεί με τις ένοπλες δυνάμεις και είχε στείλει εκατοντάδες αξιωματικούς στη φυλακή. Όταν το 2014 αποκατέστησε τις σχέσεις του με τον στρατό ενώπιον του νέου εχθρού, του Γκιουλέν, ξαναγυρίσαμε στους “κανονικούς” ρυθμούς παραβάσεων και παραβιάσεων. Ακραία έκφανση αυτής της νοοτροπίας υπήρξε η πτήση Τούρκου αρχηγού ΓΕΕΘΑ που διέσχισε όλο το Αιγαίο, στις 17 Φεβρουαρίου 2015.

Δεν έλειψαν όμως ούτε τα σοβαρά επεισόδια. Τον Μάιο του 2006, καταρρίφθηκε το μαχητικό αεροσκάφος του Κωνσταντίνου Ηλιάκη κοντά στην Κάρπαθο, που παρ’ ολίγον να οδηγήσει τις δύο χώρες σε θερμό επεισόδιο. Επί Ερντογάν επίσης, καθιερώθηκε μία νέα προκλητική πρακτική. Μετά το 2009, ξεκίνησε η επίδειξη σημαίας από τουρκικά πολεμικά που πραγματοποιούσαν “αβλαβείς” διελεύσεις ανάμεσα στα νησιά του Αιγαίου.

Παράλληλα, διαιωνίσθηκε η αντίληψη της ασκήσεως πιέσεων στην Ελλάδα μέσω της τουρκικής στρατιωτικής μηχανής. Εντελώς ενδεικτικά υπενθυμίζεται το επεισόδιο με τις ακταιωρούς στα Ίμια κατά την επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Πέτρου Μολυβιάτη στην Άγκυρα το 2005 και οι τουρκικές υπερπτήσεις σε Αγαθονήσι και Φαρμακονήσι όταν ο Γιώργος Παπανδρέου, ως πρωθυπουργός, πήγε τον Ιανουάριο του 2011 στο Ερζερούμ.

Η Τουρκία επικεντρώνεται στην Μεσόγειο

Είναι γεγονός ότι ο Ερντογάν δεν προσπάθησε να εκμεταλλευθεί την ελληνική οικονομική κρίση. Επιπλέον, αποτρεπτικά λειτούργησε η εμπλοκή της Τουρκίας με τη Συρία και τους Κούρδους. Πρωτίστως, όμως, σημασία έπαιξε ότι η οικονομική κρίση είχε στρέψει τη διεθνή προσοχή στην Ελλάδα, στοιχείο που δεν επέτρεπε απροκάλυπτους τυχοδιωκτισμούς εκ μέρους της Τουρκίας. Κατόπιν αυτών, το ερώτημα επανέρχεται:

Αφού τα πράγματα με την Τουρκία παραμένουν εν πολλοίς τα ίδια, γιατί δεν ξαναφθάσαμε κοντά σε πολεμική σύγκρουση; Μία πρώτη απάντηση είναι ότι προσαρμοσθήκαμε στη ζοφερή οικονομική πραγματικότητα, περιορίζοντας τις αντιδράσεις μας σε τουρκικές προκλητικές ενέργειες. Επί παραδείγματι, η μείωση των εμπλοκών (dogfights) μεταξύ μαχητικών για αρκετά χρόνια (ενδεικτικά 240 το 2009 έναντι 80 το 2015) οφείλεται στο ότι η ελληνική πλευρά επέλεξε να παρεμβαίνει μόνο σε σοβαρά επεισόδια.

Δευτερευόντως, αποφεύγουμε πλέον κάποιες ακρότητες στις οποίες, κακά τα ψέματα, προβαίναμε κι εμείς κατά το παρελθόν (ενδεικτικά οι αεροδιάδρομοι που είχαν χαραχθεί κατά μήκος της τουρκικής ακτογραμμής). Η πραγματική εξήγηση, όμως, είναι ότι οι Τούρκοι επικεντρώνονται τα τελευταία χρόνια στην Ανατολική Μεσόγειο. Στόχος τους είναι να μετατρέψουν τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Ρόδου-Κρήτης και Κύπρου σε ένα δεύτερο Αιγαίο, μία γκρίζα ζώνη αμφισβητήσεων.

Ως προς το Αιγαίο αισθάνονται ικανοποιημένοι από την παρούσα κατάσταση. Είναι μία θάλασσα ξεχασμένη από τις εξελίξεις του διεθνούς δικαίου, “παγωμένη” στο 1974. Στα μάτια της διεθνούς κοινότητας δείχνει μία γκρίζα περιοχή με αδιευκρίνιστα σημεία δικαιοδοσίας, πολλές αμφισβητήσεις και προβλήματα. Η Ελλάδα αντιδρά με προβλέψιμο τρόπο και η Τουρκία απλώς συντηρεί αυτή την κατάσταση.

Η εισβολή στον Έβρο

Τέλος, όλα αυτά τα ερωτήματα είχαν κάποια αξία μέχρι το τέλος Φεβρουαρίου του 2020. Ενώ θεωρητικώς εξακολουθούμε να ανησυχούμε για την πιθανότητα θερμού επεισοδίου μεταξύ των δύο χωρών, το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας ξεπεράσαμε το επίπεδο του θερμού επεισοδίου. Αποκρούσαμε απόπειρα εισβολής. Ο όρος “εισβολή” δεν περιλαμβάνει μόνον ένοπλη επίθεση με τεθωρακισμένα, ελικόπτερα και αεροπλάνα.

Στη στρατιωτική αντίληψη, εισβολή μπορεί να είναι οτιδήποτε υποτάσσει τον αντίπαλο. Είχαμε απόπειρα εισβολής, άλλου τύπου από την ένοπλη, αλλά εισβολή με όλες τις συνέπειες που θα είχε, εάν επιτύγχανε. Τα όσα συνέβησαν μας υποχρεώνουν να εκτιμήσουμε από το μηδέν τη στάση μας έναντι της Τουρκίας. Προσεκτικές παρατηρήσεις, όπως του Αλέξανδρου Μαλλιά, μας βοηθούν σε αυτή την προσπάθεια.

Υστερόγραφο: Ο Αλέξανδρος Μαλλιάς θίγει σε 2-3 σημεία του κειμένου του τη διαφορά μεταξύ διπλωματών και πανεπιστημιακών. Όπως έλεγε ο Βύρων Θεοδωρόπουλος, πρόκειται για τη διαφορά μεταξύ ιατρών και ιατροδικαστών. Ο ιατρός αντιμετωπίζει μία ασθένεια και καλείται άμεσα να προτείνει θεραπεία για να σώσει τον ασθενή. Ο ιατροδικαστής έχει όλο το περιθώριο του χρόνου να μελετήσει το πτώμα και να διαπιστώσει ποια ήταν τα αίτια του θανάτου.