“Τεστ Δεξιοτήτων”: Κάν’ το μόνος σου

Το “Τεστ Δεξιοτήτων”* είναι ένα λογοτεχνικό έργο το οποίο αντιστέκεται στην συνηθισμένη ειδολογική κατηγοριοποίηση. Όσο πλησιάζει προς το τέλος, θυμίζει ολοένα και περισσότερο συλλογή διηγημάτων, ωστόσο το ζήτημα είναι τι συμβαίνει μέχρι τότε.

Το “Τεστ Δεξιοτήτων” του Alejandro Zambra κυκλοφόρησε στη Χιλή τo 2014. Στην Ελλάδα ήρθε το 2017 από τις εκδόσεις Ίκαρος, που φιλοξενούν τρία από τα έργα του Χιλιανού συγγραφέα, όλα σε μετάφραση του Αχιλλέα Κυριακίδη, ο οποίος φαίνεται αποφασισμένος να μεταφράσει όσα περισσότερα παράξενα βιβλία προλάβει (οι Μπόρχες, Περέκ, Κενώ, Σεπούλδεβα και Κορτάσαρ είναι μόνο μερικοί απ’ όσους έχει μεταφέρει στη γλώσσα μας).

Χρησιμοποιώντας τη δομή του συστήματος εξετάσεων για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, όπως αυτή εφαρμόστηκε στη Χιλή από το 1967 μέχρι το 2002, ο Σάμπρα συνθέτει ένα τεστ πολλαπλών απαντήσεων με 90 ερωτήσεις. Ο αναγνώστης καλείται να απαντήσει σε αυτές, ερχόμενος συχνά αντιμέτωπος με σοβαρά ηθικά διλήμματα, αδιέξοδα ή αναπάντεχα κωμικές επιλογές. Αλλού του ζητείται να αναδιαρθρώσει σειρές αποσπασμάτων ώστε να φτιάξει την κατ’ εκείνον καλύτερη αφήγηση (και ανάλογα με τη σειρά παράγονται και πολλαπλά νοήματα).

Βρίσκεται ο ίδιος στη θέση του κριτικού και μπορεί, αν το επιλέξει, να διαγράψει τμήματα του έργου που τα βρίσκει φλύαρα ή μη αναγκαία, να επαινέσει τις ικανότητες του συγγραφέα ή να χλευάσει την ανικανότητά του. Εκπαιδεύεται κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, περνώντας από απλούστερες ερωτήσεις συσχετισμού λέξεων σε άλλες δυσκολότερες, υποκειμενικότερες, όπου κάθε απάντηση φέρει και μεγαλύτερο αντίκτυπο, ώσπου καταλήγει να γίνει, πέρα από κριτικός, και ερμηνευτής των ιστοριών που του παρουσιάζει ο Σάμπρα.

Οι προκλήσεις για τον αναγνώστη

Μέσα στο βιβλίο, οι ιστορίες εμφανίζονται ολόκληρες, υπό μορφή αποσπάσματος ή θραύσματος, ή και εντελώς υπαινικτικά. Ρωτάει, φερ’ ειπείν, τον αναγνώστη ποια από τις ακόλουθες λέξεις δεν έχει σχέση με τις υπόλοιπες:

-Προστατεύω

• καλύπτω
• φροντίζω
• λατρεύω
• συνοδεύω
• επαγρυπνώ

Υπάρχει μια ιστορία σε εμβρυικό επίπεδο, μέσα σε αυτές τις πέντε παραλλαγές του όρου “προστατεύω”. Και ποια είναι η απάντηση; Ποια λέξη δεν ταιριάζει; Προστατεύω τον αδερφό που έσπασε ένα βάζο, θα πει καλύπτω. Προστατεύω τη γιαγιά βοηθώντας την να φάει ώστε να μην πνιγεί, θα πει φροντίζω. Ο πατέρας του Μπάτμαν που μπαίνει μπροστά απ’ τη γυναίκα και τον γιο του για να τους προστατέψει από τον ληστή, θα πει λατρεύω. Ο Κέβιν Κόστνερ, πάλι, ως ο Σωματοφύλακας της Γουίτνυ Χιούστον, θα πει συνοδεύω και επαγρυπνώ. Κι εντούτοις, ο Σάμπρα ζητάει να επιλεχθεί η άσχετη κατά τη γνώμη του αναγνώστη λέξη. Τι σημαίνει για εσάς, λοιπόν, προστατεύω;

Το ύφος του Σάμπρα

Καθώς οι λέξεις των πρώτων ερωτήσεων μετατρέπονται σε φράσεις, παραγράφους και εν τέλει ιστορίες, η γραφή του Σάμπρα δεν ποντάρει στη γλαφυρότητά της ή στον δεξιοτεχνικό χειρισμό του πλούτου της γλώσσας. Αντ’ αυτού, επιλέγει μια γλωσσική απλότητα η οποία ουκ ολίγες φορές ενισχύει μερικά νοήματα αναπάντεχα ανθρώπινα. Ένα τέτοιο σημείο βρίσκεται στο γράμμα ενός πατέρα στο γιο του, ενός πατέρα που αναλογίζεται την αποτυχία του ως γονιού, μεταξύ άλλων:

«Ελπίζω να εφεύρουν γρήγορα ένα τηλεχειριστήριο για να μου κατεβάζεις την ένταση, για να με κάνεις pause, για να τρέχεις τις άχαρες σκηνές ή για να επιστρέφεις γρήγορα στις ευτυχισμένες μέρες. Για να μπορείς να δοκιμάζεις, όποτε θέλεις, την ελευθερία να δρας χωρίς την επιτήρησή μου, την απέραντη ηδονή μιας ζωής χωρίς εμένα. Ακόμα και για ν’ αποφασίσεις, για παράδειγμα, αν παραστεί ανάγκη, να με σβήσεις. Δεν εννοώ να σβήσεις τούτα δω τα λόγια που είναι από μόνα τους ρευστά, φθαρτά, αλλά να με σβήσεις τελείως, σαν να μην υπήρξα ποτέ. Ξέρω πως αυτό είναι αδύνατον».

Το “Τεστ Δεξιοτήτων” καταπιάνεται με τρόπο προσιτό με εκείνα τα θέματα που απασχολούν τον καθένα: την πολιτική πραγματικότητα του τόπου, την αθλιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος που αντί να καλλιεργεί τον στοχασμό ενθαρρύνει μιαν άκριτη υπακοή, την επίμονη ελπίδα του ανθρώπου ενώ έχει ήδη διαψευστεί πόσες φορές, την αγάπη και το μίσος μες στην οικογένεια και τη διάλυση αυτής, την αγάπη που κάποτε καταρρέει και προσπαθούμε να την ωθήσουμε στη χώρα της λήθης, την πίκρα του ανθρώπου που γέρασε χωρίς να κάνει όσα ήθελε.

Ο ευφυής σκελετός που επινόησε ο σαρανταπεντάχρονος Αλεχάντρο Σάμπρα, εμπλέκοντας τον αναγνώστη στις διεργασίες της ίδιας της δημιουργίας, τον αναγκάζει να αισθανθεί ότι ευθύνεται για τα γραφόμενα. Τον υποχρεώνει να νοιαστεί για αυτά και όσα αυτά εκφράζουν, ενεργοποιώντας ένα ακόμα είδος ταύτισης, διαφορετικό από εκείνο που έχουμε συνηθίσει. Εδώ θα ανακαλύψει κανείς ιστορίες που συγκινούν μέσα από τις τραγικές καθημερινότητες που περιγράφουν και, ως γνωστόν, έχουμε όλοι μερίδιο στην τραγωδία.

---

*”Τεστ Δεξιοτήτων”, Alejandro Zambra Ίκαρος 2017, 108 σελ.