“Τετράδια”: Ένα μοναδικό αφιέρωμα (με 25 μελέτες) στην Επανάσταση του 1821

Έναν πρωτότυπο τρόπο επέλεξε η Συντακτική Επιτροπή του περιοδικού “Τετράδια Πολιτικού Διαλόγου Έρευνας και Κριτικής” να τιμήσει την επέτειο της Ελληνικής Επανάστασης. Το πανηγυρικό τεύχος (450 σελίδες) είναι αφιερωμένο στους πέντε πατέρες της Ελληνικής Ανεξαρτησίας τους Ρήγα Βελεστινλή, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Γεώργιο Καραϊσκάκη, Αλέξανδρο Υψηλάντη και Ιωάννη Καποδίστρια. Αντί δικού της σημειώματος, η Συντακτική Επιτροπή παρέθεσε τα παρακάτω πέντε αποσπάσματα:

Διονύσιος Σολωμός

Ἀραπιᾶς ἄτι, Γάλλου νοῦς, βόλι
Τουρκιᾶς, τόπ’ Ἄγγλου! Πέλαγο
μέγα πολεμᾶ, βαρεῖ τὸ καλυβάκι…

Θεόδωρος Κολοτρώνης

Ὁ Ρήγας Φερραῖος ἐστάθη ὁ μέγας εὐεργέτης τῆς φυλῆς μας, τὸ μελάνι του θὰ εἶναι πολύτιμο ἐνώπιον Θεοῦ, ὅσο τὸ αἷμα του ἅγιο, ἔγραψε τροπάρια [τραγούδια], ἄλλο σόϊ, ποὺ ἐβίαζαν τὰ 4 [εννοεί τα τέσσερα έθνη της Βαλκανικής Αλβανούς, Βουλγάρους, Έλληνες και Σέρβους] νὰ συγγνωμήσουν, ἐδημοσίευσε καὶ γεωγραφία τοῦ τόπου μας, καὶ ἐβλέπαμε τὰ Ὀλύμπια, ἄλλα παιγνίδια ἑλληνικὰ πολεμικὰ εἰς τὸ Ξαμίλι.

Εἶχε ἡ γεωγραφία του ζωγραφισμένα καὶ τὰ πρόσωπα τῶν παλαιῶν σοφῶν καὶ ἡρώων. – «Ὡς πότε παλληκάρια νὰ ζῶμεν στὰ στενά» ἀπὸ τὰ πολεμικὰ του τραγούδια τὸ τελειότερο, περιέχει μίαν ἐπιθεώρησιν τῶν δυνάμεων τῆς πατρίδος ὅλοι εἶναι παρόντες εἰς τὴν ἐπιθεώρησιν, κανένας ἀπών, τὰ ξεφτέρια τῶν Ἀγράφων, οἱ σταυραετοὶ τοῦ Ὀλύμπου, τὰ καπλάνια τοῦ Μαυροβουνιοῦ, τὰ λεοντάρια τοῦ Σουλιοῦ, Μάνης καὶ Μακεδονίας καὶ τὰ δελφίνια τῆς θαλάσσης, οἱ Νησιῶτες, καὶ οἱ Χριστιανοὶ τοῦ Δουνάβεως καὶ Σάβα ποταμοῦ.

Κάλλιο γιὰ τὴν Πατρίδα κανένας νὰ χαθῆ ἢ νὰ κρεμάση φούντα γιὰ ξένον στὸ σπαθὶ. Ἐφύλαξα πίστιν εἰς τὴν παραγγελίαν του, καὶ ὁ Θεὸς μὲ ἀξίωσεν καὶ ἐκρέμασα φούντα εἰς τὸ γένος μας, ὡς στρατιώτης του.

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης

Ἡ ἐπανάστασις ἡ ἐδική μας δὲν ὁμοιάζει μὲ καμμίαν ἀπ’ ὅσαις γίνονται τὴν σήμερον εἰς τὴν Εὐρώπην. Τῆς Εὐρώπης αἳ ἐπαναστάσεις ἐναντίον τῶν διοικήσεων των εἶναι ἐμφύλιος πόλεμος. Ὁ ἐδικός μας πόλεμος ἦτον ὁ πλέον δίκαιος, ἦτον ἔθνος μὲ ἄλλο ἔθνος, ἦτον μὲ ἕνα λαὸν ὅπου ποτὲ δὲν ἠθέλησε νὰ ἀναγνωρισθῆ ὡς τοιοῦτος, οὔτε νὰ ὁρκισθῆ, παρὰ μόνον ὅ,τι ἔκαμνε ἡ βία. Οὔτε ὁ Σουλτάνος ἠθέλησε ποτὲ νὰ θεωρήση τὸν ἑλληνικὸν λαὸν ὡς λαόν, ἀλλ’ ὡς σκλάβους. Μίαν φοράν, ὅταν ἐπήραμεν τὸ Ναύπλιον, ἦλθε ὁ Ἄμιλτων νὰ μὲ ἰδῆ, μοῦ εἶπε ὅτι: «Πρέπει οἱ Ἕλληνες νὰ ζητήσουν συμβιβασμόν, καὶ ἡ Ἀγγλία νὰ μεσιτεύση». Ἐγὼ τοῦ ἀποκρίθηκα, ὅτι: «Αὐτὸ δὲν γίνεται ποτέ, ἐλευθερία ἢ θάνατος. Ἐμεῖς, καπιτάν Ἄμιλτων, ποτὲ συμβιβασμὸν δὲν ἐκάμαμεν μὲ τοὺς Τούρκους. Ἄλλους ἔκοψε, ἄλλους ἐσκλάβωσε μὲ τὸ σπαθὶ καὶ ἄλλοι, καθὼς ἐμεῖς, ἐζούσαμε ἐλεύθεροι ἀπὸ γενεὰ σὲ γενεά. Ὁ βασιλεύς μας ἐσκοτώθη, καμμία συνθήκη δὲν ἔκαμε, ἡ φρουρὰ του εἶχε παντοτεινὸν πόλεμον μὲ τοὺς Τούρκους καὶ δύο φρούρια ἦτον πάντοτε ἀνυπότακτα». Μὲ εἶπε: «Ποὶα εἶναι ἡ βασιλικὴ φρουρά του, ποὶα εἶναι τά φρούρια;». «Ἡ φρουρὰ τοῦ βασιλέως μας εἶναι οἱ λεγόμενοι Κλέφται, τὰ φρούρια ἡ Μάνη καὶ τὸ Σοῦλι καὶ τὰ βουνά». Ἔτσι δὲν μὲ ὡμίλησε πλέον.

Γιάννης Μακρυγιάννης

Κ’ἂν εἴμαστε ὀλίγοι εἰς τὸ πλῆθος τοῦ Μπραΐμη, παρηγοριόμαστε μ’ ἕναν τρόπον, ὅτι ἡ τύχη μᾶς ἔχει τοὺς Ἕλληνες πάντοτε ὀλίγους. Ὅτι ἀρχὴ καὶ τέλος, παλαιόθεν καὶ ὡς τώρα, ὅλα τὰ θερὶα πολεμοῦν νὰ μᾶς φᾶνε καὶ δὲν μποροῦνε· τρῶνε ἀπό μᾶς καὶ μένει καὶ μαγιά. Καὶ οἱ ὀλίγοι ἀποφασίζουν νὰ πεθάνουν· κι’ ὅταν κάνουν αὐτήνη τὴν ἀπόφασιν, λίγες φορὲς χάνουν καὶ πολλὲς κερδαίνουν. Ἡ θέση ὁπού εἴμαστε σήμερα ἐδῶ εἶναι τοιούτη· καὶ θὰ ἰδοῦμεν τὴν τύχη μας οἱ ἀδύνατοι μὲ τοὺς δυνατούς.

Ἀνδρέας Κάλβος

Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οἱ Ἕλληνες
’νὰ τρέχωσι τὸν κόσμον,
μὲ ἐξαπλωμένην χεῖρα
ψωμοζητοῦντες·
Παρὰ προστάτας ’νἄχωμεν.

Αρθρογράφοι και άρθρα

Σ’ αυτό το πανηγυρικό τεύχος των “Τετραδίων” γράφουν:

• Λαοκράτης Βάσσης: Η έρπουσα εθνο/ταυτοτική μας “αμηχανία”. Υπό το πρίσμα της διακοσιοστής επετείου του ’21.
• Λουκάς Αξελός: Θεμελιώδη ιστορικά, εθνο-ταυτοτικά, αξιακά και ιδεολογικο-πολιτικά στοιχεία του πατέρα της Ελληνικής Ανεξαρτησίας Ρήγα Βελεστινλή.
• Γιώργος Κοντογιώργης: Το έθνος ως συνείδηση κοινωνίας και οι ιδεολογικές προσημειώσεις της νεωτερικότητας. Ο ελληνισμός από έθνος της οικουμενικής κοσμόπολης εμφύτευμα του απολυταρχικού κράτους.
• Γιώργος Μαργαρίτης: Για το 1821. Ώστε να το δούμε από πιο κοντά.
• Παναγιώτης Ήφαιστος: Το στρατηγικό περιβάλλον της προ-Επαναστατικής και μετά-Επαναστατικής περιόδου, η δολοφονία του Καποδίστρια και οι παθολογίες της Ελληνικού κράτους έκτοτε.
• Ηλίας Ι. Νικολόπουλος: Οι κοινωνικοοικονομικές και θεσμικές προϋποθέσεις της Επανάστασης του 1821.
• Ιωάννα Τσιβάκου: Θεσμοί και ιδεολογία στα χρόνια της Επανάστασης.
• Κωνσταντίνος Φωτιάδης: Η συμβολή των Ελλήνων του Πόντου στην Επανάσταση του 1821.
• Πέτρος Παπαπολυβίου: Στα βουνά για ένα νέο Εικοσιένα. Απόηχοι και προσλήψεις της Επανάστασης του 1821 στον αγώνα της ΕΟΚΑ.
• Κώστας Δημητρόπουλος: Το 1821 και οι βόρειες επαρχίες της Ηπείρου. Όψεις της τοπικής ιστορίας.
• Κώστας Στοφόρος: Λυκούργος Λογοθέτης: Επαναστάτης με αιτία.
• Δημήτριος Καραμπερόπουλος: Το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα, προάγγελος του 1821.
• Μιχάλης Ντόστας: Η δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια και η διερεύνησή της.
• Ερατοσθένης Γ. Καψωμένος: Η Επανάσταση του ’21 και η λαϊκή πολιτισμική παράδοση.
• Βασίλης Καραποστόλης: «Σκλαβωθείτε στα Γράμματα».
• Γιώργος Σκλαβούνος: Η διαχείριση των συμβόλων ως πολιτισμική πολιτική. Η διαχρονική αξία και το βάρος των συμβόλων στην ιστορία του Ελληνισμού μέχρι το 1821.
• Γιώργος Τασιόπουλος: Η παιδεία των Ελλήνων στην Τουρκοκρατία. Η αμφισβήτηση του Κρυφού Σχολειού και ο ρόλος της Εκκλησίας.
• Στέλιος Ελληνιάδης: Η μουσική των Ελλήνων στους επαναστατικούς πόθους.
• Χρήστος Μπιντούδης: Μεταρρυθμιστικός (πεφωτισμένος) ιταλικός φιλελληνισμός. Από τη Ρωσία στη Νάπολη.
• Ευαγγελία Κανταρτζή: Το 1821 στα βιβλία Ιστορίας. Το παράδειγμα του βιβλίου Ιστορίας Νέοι Χρόνοι του Νικ. Δημητροκάλλη (1950).
• Γιάννης Μαυρής: Η ελληνική κοινή γνώμη και η Επανάσταση του 1821. Κοινωνικές στάσεις και αντιλήψεις απέναντι στο ιστορικό γεγονός.
• Βασίλης Ασημακόπουλος: Το εθνικό φαινόμενο και η δύναμη της Ιστορίας.
• Βασίλης Κ. Φούσκας: “Μοντερνισμός”, “εθνο-συμβολισμός” και το διαρκές της “στιγμής” του 1821.

Στο πανηγυρικό αυτό τεύχος των “Τετραδίων” υπάρχουν ακόμα οι βιβλιοκριτικές του Ηλία Φιλιππίδη για το βιβλίο των Θ.Μ. Βερέμη, Γ.Σ. Κολιόπουλου και Ι.Δ. Μιχαηλίδη: “1821. Η δημιουργία ενός έθνους-κράτους”, Αθήνα 2018, εκδ. “Μεταίχμιο”, του Δημήτρη Δεληολάνη για το βιβλίο της Maria Rosa Delli Quadri “Il Mediterraneo delle Costituzioni. Dalla Repubblica delle Sette Isole Unite agli Stati Uniti delle Isole, Ionie 1800-1817 (Η Μεσόγειος των Συνταγμάτων. Από την Δημοκρατία των Επτανήσων έως τα Ηνωμένα Κράτη των Ιονίων Νήσων 1800-1817), εκδ. Franco Angeli, Μιλάνο 2017.