Ρήξη ή διεύρυνση ορίων;

Πολύς λόγος έχει γίνει για τη μεταμοντέρνα εκδοχή της ασυνέχειας ή της ρήξης στην τέχνη. Για μένα δεν υπάρχει ρήξη, αλλά διεύρυνση των ορίων. Όλες οι πραγματικές πρωτοπορίες στην ουσία έσπρωξαν τα όρια. Για παράδειγμα, το ’50 φάνηκε ότι υπάρχει μια τρομακτική ρήξη στη μουσική. Αυτά όλα γίνανε στο Darmstadt στη Γερμανία μεταξύ 1950-53. Τότε γίνανε τα πάντα. Boulez, Beriο, NonoStockhausen κ.α. Τα πάντα είναι μουσική, τα πάντα επιτρέπονται.

Είχε προηγηθεί ένας ιδιοφυής Γερμανός, ο Άρνονλντ Σένμπεργκ.Το 1904 δημιούργησε ένα έργο πλήρως ατονικό, το συμφωνικό ποίημα «Πελλέας και Μελισσάνθη», έργο πρωτόγνωρο ηχητικά, χωρίς κανένα τονικό κέντρο. Επειδή,όμως, ο Σένμπεργκ κατάλαβε ότι έτσι υπάρχει αδιέξοδο, θεωρώντας πως «το χάος δεν είναι λύση», σκέφτηκε ότι πρέπει να βρεθεί μια άλλη δομή που θα αντικαταστήσει την τονικότητα.

Είπε στον εαυτό του ότι δεν θέλει κανένα τονικό κέντρο, ότι θέλει δώδεκα κέντρα, όσες δηλαδή είναι οι νότες του συγκερασμένου κλειδοκύμβαλου. Φτιάχνει έτσι το δωδεκάφθογγο, το οποίο  ανακοινώνει το 1923. Δύο μαθητές του, ο Βέμπερν και ο Μπεργκ, μαζί με αυτόν, φτιάχνουν μια σειρά έργων δωδεκαφθογγικών.Μεταξύ αυτών είναι το αριστούργημα «Βόιτσεκ», η όπερα του Μπεργκ.

Η πρωτοπορία του ’50 & ο «πολυσειραϊσμός»

Εν κατακλείδι,  δημιουργούν μια μουσική, από την οποία προκύπτει η πρωτοπορία του ’50.Αυτή παίρνει το δωδεκάφθογγο ως μέθοδο και το πολλαπλασιάζει και σε άλλους παράγοντες. Όχι μόνο στην αλληλουχία των μουσικών φθόγγων, αλλά στη δυναμική, στο ρυθμό, στα tempi κ.α.  Όλοι οι παράγοντες (φθόγγοι, δυναμική, tempi, ρυθμικά σχήματα) λειτουργούν εν σειρά. Δημιουργείται έτσι ο «πολυσειραϊσμός» που προκύπτει από το δωδεκάφθογγο σύστημα του Σένμπεργκ.

Άρα, η φοβερή ρήξη του 1950-70 προέκυπτε  πλήρως από κάτι που έσπρωχνε τα όρια της προηγούμενης μουσικής. Αυτή, λοιπόν, η πρωτοπορία είναι μια συνεχής διαδικασία που υπάρχει κάθε λεπτό. Θέλω να πω ότι η διεύρυνση των ορίων επιχειρείται συνεχώς στη μουσική και μπορούμε να την ανακαλύψουμε. Κι αυτό είναι, η πραγματική πρωτοπορία. Δεν αποτελεί πρωτοπορία η ανακάλυψη ενός εντελώς καινούριου πράγματος που δεν έχει προϋπάρξει. Γιατί όλα έχουν υπάρξει.